А. М. Турлыбаева, М. С. Москальцева, А. С. Хажиякпарова, Ю. С. Махмутова жалпы геология
кесте Ең көп таралған магмалық тау жыныстар
жүктеу/скачать 2,9 Mb. Pdf көрінісі
|
2 Жалпы геология
- Бұл бет үшін навигация:
- 1.5.5. Шөгінді тау жыныстары
| 8 кесте
Ең көп таралған магмалық тау жыныстар Пайда болу жағдай ы Түзілімі Құрылымы Өзгеру дəрежесі Қалыпты қатардың тау жыныстары Қышқыл (SiO 2 >65%) Орташа (SiO 2 =65- 52%) Негізгі (SiO 2 =52 -45%) Аса негіз гі (SiO 2 <45 %) эффузи вті тығ ыз, кеу ект, фл юид алді шын ылы, афан итті, порф ирлі пал еот ипті липарит ті порфир дацитті порфир ит трахит ті порфи р андез итті порф ирит базальтті порфири т, диабаз _ кай нот ипті липарит (риолит ), обсидиа н, пемза дацит трахит андез ит базальт, долерит _ интрузивті Жартылай тереңдік массивті Толық кристаллды , порфир тəрізді гранит -по рфир , аплит , пегматит гранодиорит - порфирит сиенит - порфир диорит - порфирит габбро - порфирит , диабаз _ тереңік гранит гранодиорит сиенит диорит габбро , лабрадорит , анортозит дуни т, пери доти т, пиро ксен ит, горн блен дит 36 Минералдық құрам (басты жынысқұраушы минералдар) ашық түсті кварц к д ш орташ а плаги оклазд ар ораташа плагиоклаз дар негізгі пла гиоклаздар к п ш кислый плагиокл аз кисл ый плаги оклаз к п ш түсті биотит мүйіз алдамшы, пироксендер Мүйіз алдамшы, биотит, пироксендер Пироксе ндер, мүйіз алдамш ы, оливин Пиро ксен дер, олив ин Ескерту. Қышқыл, орташа, негізгі жыныстарда минералдар олардың азаю реттілігі бойынша орналасқан; қалың қаріппен – басты минералдар көрсетілген; қалғандары – аз мөлшерде кездеседі. Кестеде көрсетілгеннен өзгеше кейбір жыныстардың минералдық құрамы күрделі жəне əртүрлі болып келеді. Олардың құрылысы (құрылымы мен түзілімі) аралас, өтпелігімен сипатталады. Ол жыныстардың үздіксіз, біртіндеп өзгеру жағдайларын білдіреді – магманың құрамы жəне оның қатаюының тереңдігі, жəне жыныстардың үздіксіз жəне біртіндеп постдиагнетикалық өзгерулері. 1.5.5. Шөгінді тау жыныстары Шөгінді тау жыныстар [4; 8] Жердің беткейінде əртүрлі экзогенді үрдістер əрекет ету нəтижесінде пайда болады, олардың ішінде өсімдіктер мен жануарлардың əсері маңызды рөль атқарады. Осы кезде шөгінділер келесіде тығыздалады, əртүрлі физикалық-химиялық өзгерістерге ұшырайды, осы өзгерістерді диагенез деп атауға болады, жəне шөгінді тау жыныстарға айналады. Шөгінді тау жыныстар континеттердің беткейін 75%- дай жабады. Олардың көбі өздері пайдалы қазбалар болып келеді, ал қалғандарымен пайдалы қазбалар тек бірге кездеседі. Генетикалық белгілер бойынша шөгінді тау жыныстардың арасында үш басты топ қарастырылады: 1) Əртүрлі жыныстардың механикалық бұзылудың жəне пайда болған түйіртпектердің жиналудың нəтижесінде пайда болған түйіртпекті жыныстар. 37 2) Сазды жыныстар, олар жыныстардың химиялық бұзылудың өнімдері болып келеді жəне осы кезде пайда болған сазды минералдардың жиналуы кезінде пайда болады. 3) Химиялық жəне биохимиялық (органогенді) жыныстар, бастапқы жыныстардың минералдарының еру, химиялық ыдырау кезінде жəне кейін жаңа минералдардың тұнбаға түзілуі мен ағзалардың тіршілік əрекет ету нəтижесінде пайда болады. Шөгінді жыныстарды сипаттаған кезде, олардың минералдық құрамы мен құрылысына назар аудару керек. Минералдық құрамы анықтауыш белгі ретінде тек химиялық пен органогенді жыныстарда қарастырылады, микроскопиялық анықтау кезінде сазды жыныстарға да. Түйіртпеткті жыныстарда əртүрлі минералдардың жəне жыныстардың кесектері болуы мүмкін. Шөгінді жыныстардың құрылысын сипаттайтың маңызды белгісі оның қабатты түзілімі болып келеді. Қабаттылықтың пайда болуы шөгінділердің жиналу жағдайларымен байланысты. Бұл жағдайлардың кез келген өзгерулері келесі алмастыруларға əкеледі: жиналған материалдардың өзгеруі, немесе оның жиналуының тоқталуы, нəтижесі қабаттардың пайда болуы. Қабаттар өзімен азды-көпті жайпақ денелерді құрайды, жəне олардың көлденең мөлшері бірнеше рет оның қалыңдылығынан үлкен. Қабаттар бір- бірінен қабатталу беткейлерімен бөлінеді. Олардың морфологиясы, қалыптасу дəрежесі, қалыңдылығы бөліген қабаттардың пайда болу жағдайларын көрсетеді. Осы белгілерді зерттеу нəтижесінде палеогеографиялық жағдайларды толығымен нақты қарастыруға мүмкіншілік береді. Мысалы, теңіздер мен көлдерде судың белсенді емес режимі жағдайында параллельді қат-қабатталу пайда болады, сулы ағыстарды – қисық, жағалау-теңіздік жағдайларда – диагональді. Қабаттардың қалыңдылығы бірнеше оңдық метрге дейін жетуі мүмкін немесе бірнеше сантиметрден аспау. Тəжірибелік маңыздылыққа шөгінді жыныстардың басқа түзілімдік белгігесі ие – кеуектілік, олар суға, мұнайға, газға өткізгіштілік дəрежесімен сипатталады, жəне жүктеменің астында тұрақтылық болып келеді. Шөгінді тау жыныстардың құрылымы олардың пайда болуын білдіреді – түйіртпекті жыныстар кесектердін тұрады, яғни түйіртпекті құрылымға ие; сазды жыныстар жіңішке, көзге көрінбейтін түйіршіктерден тұрады, көбінесе сазды минералдардан – пелитті құрылым; хемотекті мен биогенді жыныстар кристаллды құрылымға ие, немесе аморфты, органогенді, оларда ағзалардың каңқаларының бөлшектері болады. жүктеу/скачать 2,9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|