А. Соловьева, Б. Ибраимова

186
2. 
Ұрықтану дегеніміз 
– жыныс гаметалары: 
сперматозоид пен жұ мыртқа жасушаларының 
қо сы луы. Ұрықтану өсімдіктерге де, жа нуар-
ларға да тән үдеріс. Ұрық танудың екі түрі бар: 
өздігінен ұрықтану және айқас ұрықтану. Өзді-
гінен ұрықтану тек қосжынысты (гер мафродитті) 
ағ заларда жүреді. Ол партеногенез сияқ ты 
көбінесе паразит жа нуарларда (қа рама-қарсы 
жынысты серіктес кез дестіре алмайды) болады.
Бірақ 
көптеген 
паразитті 
қос жынысты 
(гермафродитті) жануарлар да өздігінен ұрықтану 
жүруі мүмкін емес. Бір жануардың ағзасында 
аналық жұ мыртқа жасушасы мен аталық спер-
матозоид түзілгеніне қарамастан ешқашан өзді-
гінен ұрықтану жүр мейді.
Бұл құбылысты жауынқұрттан көруге бо ла-
ды. Қысқы тыныштық тан кейін көктемде бел- 
сенді түрде ұрық тар пайда бола бастайды. Со-
дан соң жауынқұрттар жұп құрады, сөйтіп, 
өзара аталық гаметалары бар сұйықтықтарымен 
алмасады. Демек, әр жауынқұрт екінші бір 
жауынқұрттың 
аталық 
гаметаларын 
алып, 
өздерінің аталық гаметаларын соларға береді. 
Содан соң барлық жауынқұрттар аналық құртқа 
айналады (шамамен 7–10 күннің ішінде), олар-
да ұрықтары бар сұйықтық жұмыс істеуін 
тоқтатады да, аналық жұмыртқа бездері белсенді 
түрде жұмыс істей бастайды. Түзілген аналық 
жұмыртқа жасушалары екін ші жауынқұрттан 
алынған спермамен ұрықтанады. Жауынқұрт 
өзді гінен ұрықтана алмайды. 
Осылай генетикалық жағынан түрлі ұрпақ-
тар пайда болады. Со ны мен бірге әрбір ұрпақ өз 
ұрпағын қалдырады. Демек, тек ана лықтары ғана 
емес, барлық жауынқұрттар ұрпақ қалдырады. 
Сонымен, айқаспалы ұрықтану ар қылы кейбір 
ішекқуыстылар, бауыр аяқты ұлулар және т.б. 
кө бейеді. Омыртқалы жануарлардың ішінде 
қосжыныстылары өте сирек кездеседі, ал олардың 
өздігінен ұрықтануы мүлдем мүмкін емес. 
1
2
3
4
5
6
7
101-сурет. 

жүктеу/скачать 3,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: