А. Т. Хусаинов агроэкология оқу құралы / Учебное пособие
Құрғатудың экологиялық салдары
жүктеу/скачать 0,54 Mb.
|
Агроэкология,учебное пособие на государственном языке Хусаинова Р.К., Хусаинов А.Т редактировано АЕ
- Бұл бет үшін навигация:
- Бақылау сұрақтары
| 3. Құрғатудың экологиялық салдары
Жерлердің кебуі ауылшаруашылығымен бірге дамыған. Әлемде мелиорацияның кебуі жуық есептегенде 220 млн. га-дай болады. Кез келген кебу системасы гидротехникалық және құрылылдардан тұрады. Атмосфералық типінде тездеткені қүйплым пайда болады. Грунттық жерде – грунттық төмендеді және басым суларының деңгейін, ал грунтты басымда- басымды деңгейінің төмендеуі және грунттық суларда, тәсілдерімен құрғату техникасын келесідей пайдаланады. Атмосфералық типінде каналдарының ашық системасын орнату, жабық дрендерді құрылыс каналдармен бірге орнатылады. Грунттық және басым грунттық типінде – ашық каналдардың құрылысы. Дөнді типте – таулы каналдардың құрылысы; дөнді жерлердегі эрозияға қарсы шаралар: - ағаш бөгеттердің құрылысы, өзен арналары және өзен ағындарын көнге келтіру (су қоймалардың құрылысы, ағын бөлімдерін басқа бассейіндерге жіберу және т.б.) Құрғатудың әрбір тәсілі нақты экологиялық бағыттылықпен мінезделеді, демек зардаптар туралы пікірлер көбіне бір мағынасыз болады, ал кейде диаметрлі қарама- қайшы болады. Саздардың мелиорациясынан кейін булану қысқарады(шамамен 15 процент) жылдық артуы (шамамен 40 процент). Құрғату мелиорациясына қарсы пікір–таластар бір жақты бағалау ықпалымен түсіндіріледі. Техникалық шарттарды сақтай отырып, ғылыми негізінде орындалған сазды және балшықты жерлердің мелиорациясы өзен ағындарына қолайлы әсер етеді. Әсіресе минималді және мекенды су ресурстар ағындарын қолдануда. Мелиоративті жұмыс аудандарында су режимінің нормалауы жобалаудағы жетіспеушілікпен құрылыспен және мелиоративті жүйелердің эксплуатациясымен байланысты. Әдеттіе көктемгі су тасулардың және жауынды сулардың максималды ағыны аз өзгереді. Бұны батпақтанған аумақтардың гидрологиясы бойынша халықаралық симпозиумда баяндалған, біздің және шетел ғылымдардың зерттеу нәтижелері куәландырады. Саз құрғатуына дейін грунтті және үстінгі сулардың көкжиектері қосылады. Жауын шашыннан грунтты және үстінгі сулар толықтырылып отырады. Жауын–шашынның бір бөлігі буланады, сондықтан көпжылжық бақылауға сәйкес құрғатудан кейін жауын-шашынның түсуі өзгеріссіз қалады. Құрғататын каналдар жүйесін жасауда су бетінің булануы және саздағы су деңгейінің төмендеуі қалай өзгеретіндігін қарастыру керек. Егер саз құрғатылмаса, онда су біркелкі буланады. Сол себептен жер асты су деңгейінің төмендеуі мен булану азайғанда олар толады және қисық депрессия біршама көтеріледі. Жер асты сулардың деңгейі төмендеуінің нәтижесінде буланудың азабюы су қорлардың толуы құрғататын жүйе каналдарын құруда шамамен 200-500—куб.м-да құрайды. Жер сты су қорлардың толуы су көлеміне, бастапқы статистикалық және жер асты сулардың соңғы динамикалық деңгейлері арасындағы грунтіларға байланысты болады. Саздарды құрғатудың нәтижесінде су қорларының толуын математикалық модельдеу әдісімен дәлелдеуге болады. Бүл әдіс өзеңдердің сулылығын және грунтті сулардың бастапқы және соңгы құрғатудың деңгейін және қанша, қандай су қоймаларында судың деңгей төмендеунін анықтайды, алдын алады. Топырақты құрғатудың теориялық негізін өңдеуге академик В.Р. Вильямс үлкен үлес қосқан. Ол былай деп жазған: бүтіндей органикалық заттардан тұратын топырақ және өсімдітердің күлі азық элементтерінің концентрациясы регресс сатысына өтіп; сиымтезең атымен аталып жұр, ал бұл процестің іске асатын табиғи әсері – саз. «Батпақты жерлер» терминін табиғи пайдаланатын жерлер деп түсіну керек, үлкен не кіші отофті дәрежесі. Саздың пайда болуында климат, жер, топырақ, релеф маңызды роль атқарады. Саз су қоймаларында, құрғақ сай да құрыла алады, Қандай да мелиррация түрін өткізуде алдымен болатын процессті айқын суреттеп алу крек, әсіресе экологиялық және керексіз өзгерістерді тудыратын процестерді. Өткізілетін шаралар көбіне керекті әсер бермейді, өйткені болатын зардаптарға тиісті назар бөлінбейді. Мелиорациялған топрақтың құрамын өсімдіктердің максималды өнімділігімен қамтамасыз ету үшін мелиоритті қабылдауда топырақ ерекшеліктерінің әртүрлігімен және табиғат факторларының ерекшелігінен шыға отырып қолдану керек. Топырақ қасиетті, мелиорация объектілері және ауылшаруашылық қолдану процестің функционалды ерекшелігі-агроценоздармен басқарудың міндетті шарты. Ауыл шаруашылық дренаждағы жерлерді қолдану процессінде топырақтың төменгі горизонттарының тығыздығы ортайды оны қолайдлі бөлшектердің су ағындарына бөлуімен түсіндіруге болады. Бұндай топрақтардағы дренажды сулардың құрамы мынаны көрсетеді, осы сулармен топырақ қоректтік заттарды жоғалтады (азот, фосфор, калий). Кейде бұл жоғалтулар және де суға ерігіш органикалық қосылыстар кейде өзен мен құдықтағы грунтті сулары шайдың түсі секілді болады. Топырақтардың қасиетін біле отырып олардың дренаждағы профилі мен динамика процесстерінде топырақты эффективті жақсартуға және олардың құнарлығын арттыруға болады. Қазіргі ғылыми мен практика бұндай тәсілдерге бай. Бұл топырақты органикамен жүйелік байыту және оны кальций құраушы қосындыларымен бекіту (ізбес, фосфориттар, гипс, және басқалары). Бақылау сұрақтары: 1 Мелиорация деген не? 2 Сулардыру деген не? 3 Саз құрғатылмаса, су қалай буланады? жүктеу/скачать 0,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|