Abai Kazakh national pedagogical university хабаршы «Арнайы педагогика» сериясы, Серия «Специальная педагогика»

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің ХАБАРШЫСЫ, «Арнайы педагогика» сериясы №1(64),2021 ж. 
122 
Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты – бастауыш сынып оқушыларының эмпатиясының жағ-
дайын анықтайтын критерийлерді таңдау және инклюзивті білім берудегі бастауыш сынып оқушы-
ларының ерекше білім беруді қажет ететін балаларға эмпатиясының деңгейлерін анықтаудың 
жолдарын қарастыру. 
Қалыптастырушы эксперимент кезеңдерінде инклюзивті білім берудегі бастауыш сынып 
оқушыларының эмпатияның қалыптасу динамикасы туралы объективті түсінік алу үшін бастауыш 
сынып оқушыларына инклюзивті білім берудегі эмпатияның әр компоненті үшін критерийлерді 
анықтап, деңгейлерін дамыту қажет. Ғылыми дереккөздерді талдау көрсеткендей, авторлардың 
көпшілігі қамқорлықты басқаларға деген сүйіспеншіліктің тиімді көрінісі ретінде бастауыш сынып 
оқушыларының эмпатиясының мотивациялық-қажеттілік компонентін бағалаудың басты өлшемі деп 
санайды. Сүйіспеншілік сезімі, оған қажеттілік, сана мен ерік-жігермен үйлесіп, басқа адамдарға 
қамқорлық жасауда көрінеді. Н.П. Царева бастауыш мектеп жасында адамдарды жақсы көріп қана 
қоймай, оларға қамқорлық жасауға болатындығын баса айтады. 
Алынған мәліметтер негізінде бастауыш сынып оқушыларының эмпатиясының мотивациялық-
қажеттілік компонентінің өлшемдеріне мыналар жатады: басқаларға көмектесуге ұмтылу, әлеуметтік 
қызығушылық; құрдастарына деген сүйіспеншілік пен қамқорлықтың көрінісі, достыққа, қарым-
қатынасқа, сыныптастарымен қарым-қатынасқа деген ұмтылыс; құрдастарына моральдық қатынас. 
Біздің зерттеуімізде инклюзивті білім берудегі олардың нақты мазмұнын ескере отырып, эмпатия-
ның жалпы қабылданған критерийлерін нақтылау қажет болғандықтан, біздің ойымызша, бұл 
критерийлер: ерекше білімді қажет ететін құрдастарымен қарым-қатынастың адамгершілік бағдары, 
оған көмектесуге деген құлшыныс; адамгершілік қажеттіліктер, сүйіспеншілік пен қамқорлықтың 
көрінісі, достыққа, қарым-қатынасқа деген ұмтылыс, «ерекше» құрдастарымен қарым-қатынас. 
Инклюзивті білім беруде бастауыш сынып оқушыларының эмпатиясының мотивациялық-қажет-
тіліктік компонентін бағалау көрсеткіштері мыналар: біріншіден, жеке тұлғаның негізгі қажетті-
ліктері, мүдделері, ұмтылыстары бар деңгей. Екіншіден, жеке адамның қажеттіліктерінің, мүдделері-
нің, ұмтылыстарының шеңбері. Бастауыш сынып оқушыларының эмпатиясының эмоциялық-сезім-
талдық компонентін бағалау критерийлерін қарастыра отырып, адамгершілік сезімдердің көрініс-
терін, әсіресе эмоциялық тұрақсыздыққа, импульсивтілікке тән бастауыш сынып оқушыларының 
белгілеу өте қиын. 
Баланың эмоционалды-ссезімдік аймағын диагностикалау саласындағы жұмысты талдау зерт-
теушілердің көзқарастарының белгілі бір ортақтығын анықтады. Сонымен, Л.Ф. Чекинаның ұстаны-
мына сәйкес. мектеп жасына дейінгі балалардың моральдық қарым-қатынасының басты өлшемі – 
жанашырлық сезімдері. В.М. Холмогорова бұл идеяны мектеп жасына дейінгі баланың басқасына 
субъективті қатынасы эмпатияға негізделген деп санайды, оны адамгершілік қатынастарды дамыту-
дың басты өлшемі деп санауға болады [1]. Зерттеу мәліметтерін жалпылау Н.П. Андропова,
С.Ю. Бакулина, P.C. Буре, А.М. Виноградова, Т.П. Гаврилова, М.И. Гагарина, В.В. Галанина,
Т.Н. Годой, А.Д. Шатова зерттеулері эмпатиясының эмоционалды-сезімдік компонентін бағалау 
критерийлерін анықтауға мүмкіндік береді: моральдық сезімдерді жеке маңызды деп тану; сезімдер 
мен эмоцияларды білдіру мәдениеті; жанашырлық сезімі; адамгершілік сезімнің әр түрлі көріністері; 
басқа адамдардың сезімдерінің мағынасын түсіну [2]. 
Инклюзивті білім беру аспектісінде кіші мектеп жасындағы оқушылардың эмпатиясының 
эмоционалды-сезімдік компонентінің белгілі критерийлерін талдағаннан кейін, біз олардың 
тұжырымдамаларына тиісті түсіндірулер жасадық: кіші мектеп жасындағы оқушыларға инклюзивті 
білім беру субъектілерінің проблемаларына, шағымдарына, физикалық кемшіліктеріне эмоционалды 
түрде жауап беру қабілеті, эмпатия, эмоционалды жауап құралдарының дамуы, сезімдер мен сөйлеу 
мәдениеті эмоциялар, инклюзивті білім берудегі құрдастарымен қарым-қатынаста эмоцияларды 
басқару мүмкіндігі. 
Көптеген авторлар эмпатияның мінез-құлық-ерікті компонентін бағалау үшін келесі критерий-
лерді қарастырады: адамгершілік дағдылардың, мінез-құлықтың даму деңгейі, іс-әрекеттер мен 
әрекеттерде көрінетін; әлеуметтік-моральдық белсенділік пен бастамашылық, адамгершілік өзін-өзі 
тану, адамгершілік мінез-құлықтың тұрақтылығы, «ерекше» құрдастарымен қарым-қатынас 
тәжірибесі [ 3]. 

жүктеу/скачать 3,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: