Абай атындағы ҚазҰпу-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп жəне дене мəдениеті» сериясы, №3 (22),2009ж

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп жəне дене мəдениеті» сериясы, №3 (22),2009ж. 
 
 
 
 
 
 
 
3
ОҚЫТУ НƏТИЖЕЛЕРІНЕ ЖƏНЕ ТҰЛҒАНЫ ЗИЯТТЫҚ ДАМЫТУҒА БАҒДАРЛАНҒАН 
ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 
 
Т.Қ.Оспанов – 
 п.ғ.к.,Абай атындағы ҚазҰПУ-дың  профессоры 
 
 
Қазақстан  Республикасы  мектептерінің  бастауыш  сыныптарында  математикадан  білім  беруде, 
1997-1998  оқу  жылынан  бастап,  оқытудың  күтілетін  нəтижелеріне  жəне  тұлғаны  зияттық 
(интеллектуалдық)  дамытуға  бағдарланған  технология  қолданылуда.  Оның  сипаттамалық  белгілері  
Мемлекеттік  білім  стандарты  мен  оқу  бағдарламаларында  көрсетілген,  яғни  оқыту  барысында  күтілетін 
нəтижелер  алдымен  оқытудың  жалпы  мақсаттары  мен  міндеттері  түрінде  тұжырымдалған  жəне  түрлері 
мен құраушылары төмендегі кестедегідей берілген. 
 
                   
Құраушылары 
Түрлері 
   Оқытудың жалпы мақсаты 
  Оқытудың жалпы міндеті 
Білімдік 
Математикалық 
білім, 
білік 
жəне  дағдыларды  игеру;  негізгі 
мектепте  оқуға,  мең-  герген 
математикалық 
білім 
дерін 
өмірде  қолдануға  жан-жақты 
дайындауды жүзеге асыру 
Оқушының  өмір  тіршілігін-  де 
жəне 
мектептің 
негізгі 
сатысында  оқуын  жалғас-  тыру 
үшін  қажетті  білім,  білік  жəне 
дағдыларды қалыптастыру 
Тəрбиелік 
Математика 
курсының 
маз- 
мұны  арқылы  танымдық  жəне 
коммуникативтік (қаты сымдық) 
іс-əрекет пен өзді гінен білім алу 
жəне еңбекке бейімделу, сондай-
ақ  ата-дəстүр,  əдет-ғұрып,  салт-
сана,  халықтық  жəне  ұлттық 
болмысты 
дүниежүзілік 
мұралармен  үндестіру  арқы  лы 
баланы 
тұлға 
ретінде 
қалыптастыру  
Баланың 
тұлға 
ретінде 
қалыптасуына,  математика-  ның 
өмірде  болып  жатқан  нақты 
құбылыстарды  жалпы  лауға 
жəне  қоршаған  бол-  мысты 
танып-білуге  көмек-  тесетін 
ғылым  болып  табыла  тыны 
туралы 
түсініктердің 
қалыптасуына əсер ету 
Дамытушылық 
Оқушының 
ақыл-ойының 
математикалық 
стилін,интел 
лектуалдық  (зияттық)  жəне  ерік 
пен  сезімге  қатысты  сапаларын 
дамыта түсу 
Оқушының ақыл-ойын дамытуға  
интеллектуалдық (зияттық) жəне 
ерік 
пен 
сезімге 
қатысты 
белсенділі-  гін  қалыптастыруға 
септігін тигізу 
 
 
Математиканы оқытудың  білімдік нақты мақсаты мен міндеті мектептің бастауыш сатысы жəне 
əр  сынып  бойынша  оқушылардың  міндеті  (минимум)  дайындық  деңгейіне  қойылатын  талаптар  ретінде 
бастауыш  метематика  курсының  теріс  емес  бүтін  сандар  мен  шамалардың  арифметикасы,  алгебраның 
жəне  геометрияның  элементтері  сияқты  желілері  бойынша  топтастырылып  берілген.  Əрине  бұлар  əр 
сыныптың  немесе  оқытудың  бастауыш  сатысының  соңына  қарай  қол  жеткізілуі  тиіс  оқытудың  білімдік 
нəтижелерінің  сипаттамасы  болып  табылады.  Осындай  білімдік  мақсатқа  қол  жеткізудің  жəне  сəйкес 
міндеттердің  шешілуінің  көрсеткіші,  яғни  өлшемі  ретінде  нақты  математикалық  ұғым  туралы  түсініктің 
қалыптасуы,  математикалық  ұғымның  мəн-мағынасын  жəне  оның  қасиеттерін  білу,  сондай-ақ  əрекет 
орындаудың əдістері мен тəсілдерін игеру алынады. Демек, қойылып отырған нақты мақсат мен міндеттен 

                   Весник КазНПУ им.Абая,серия 
«Начальная школа и физическая культура», №3(22),2009г.
 
 
 
 
 
 
4
оқыту нəтижелерінің түрлері жəне құрамы туындайды. Сондықтан оларды  жағдайларға орай əрдайым дəл 
анықтау стандарт пен бағдарлама талаптарына сəйкес сапалы білім беруге кепілдік береді жəне оқытудың 
күтілетін  нəтижелеріне  жəне  тұлғаны  зияттық  (интеллектуалдық)  дамытуға  бағдарланған  технологияны 
қолдану тиімділігін арттырудың алғышарты болып табылады.  
Бастауыш математика курсын оқытудың ең негізгі жəне басты көрсеткіштерінің бірі – бір таңбалы 
сандарды қосу жəне көбейту кестелерін білу, оларды пайдаланып азайту мен бөлуді ауызша орындауды 
игеру.  Осындай  нəтижеге  қол  жеткізу 1-3 сыныптарда  бірнеше  кезеңдер  бойынша,  осы  мəселені  оқыту 
барысында  іске  асырылады,  ал 4-сыныпта  берік  игерілген  тірек  білім  деңгейінде  ауызша  жəне  жазбаша 
есептеулер жүргізуде кеңінен қолданылады. Арифметикалық амалдардың кестелік жағдайларын оқытуда 
əр  сыныптың  өзінің  үлесіне  тиетіндері  бар.  Сонда 1-сыныпта  ондықтан  аттамайтын  қосу  мен  азайту, 2-
сыныта разрядтан аттайтын қосу мен азайту, 3-сыныпта көбейту мен бөлу қарастырылады. 
Əрі  қарай  оқытудың  күтілетін  нəтижелеріне  жəне  тұлғаны  зияттық  (интеллектуалдық)  дамытуға 
бағдарланған технологияның  қолданылу үлгісін 1-сыныпта кестелік қосу мен азайтуды қарастыру арқылы 
көрсетіп  берейік. «Кестелік  қосу  жəне  азайту»  бірінші  сыныптағы  ең  негізгі  тақырып  жəне  сəйкес 
материалдарды  қарастыруға 60 сағат  уақыт  бөлінген.  Мұндағы  оқытудың  білімдік  нəтижесі:  онның 
көлеміндегі  қосу  кестесін    жатқа  білдірту  (автоматтандырылған  əрекет  дейгейіне  жеткізу)  жəне  оны 
азйтудың  сəйкес  жағдайларында  дүрыс  қолдануды  игерту  (қажетті  жəне  жеткілікті  деңгейде 
машықтандыру).  
Осындай  нəтижеге  қол  жеткізу  үшін: «Он  көлеміндегі  сандар»  тақырыбында  əр  санның  құрамы 
жайындағы  білімді  меңгерту  көзделеді,  өйткені  бұл  дайындық  жəне  тірек  білім  сипатындағы  нəтиже; 
кестелік қосу мен азайтуды енгізу осы тірек білімді қолдануға сүйенеді; сандарды тура жəне кері бағытта 
санаумен байланысты осыған дейін оқушылардың игерген біліктерін қолдану арқылы бір таңбалы санды 
қосу  жəне  азайту  тəсілдерінің  мəн-мағынасы  ашылада;  санды  қосу  кестесі  құрылады;  қосудың 
ауыстырымдылық  заңы  жəне  қосу  мен  азайту  амалдарының  өзара  кері  амалдар  екендігі  жайындағы 
білімдерді əр түрлі жағдаяттарға орай қолдану барысында кестелік қосу мен азайтуға қатысты есептеулер 
жүргізу біліктері қалыптастырылады; əралуан жаттығуларды (мысалдар мен есептер шығару,санды жəне 
əріпті  өрнектердің  мəндерін  табу,  теңдеулерді  сынап  көру  тəсілімен  шешу,  кесінді  ұзындығын  бірнеше 
бірлікке арттыру немесе кеміту, стандарт емес түрде берілетін шығармашылық жаттығуларды қарастыру) 
орындаудың нəтижесінде игерілген білік шыңдала түседі, тиянақталады жəне бекітіледі; «Ондықтар.Жүз» 
тақырыбында  біршама  өзгерген  жағдайда,  яғни  ондықтарды  қосу  мен  азайтуды  кестелік  жағдайларға 
келтіріп орындау арқылы, қосу кестесі жəне оны қолдану пысықталады жəне оған машықтандыру жүзеге 
асырылады; «Біз  нені  үйрендік?»  тақырыбында  кестелік  қосу  мен  азайту  қайталады,  қорытындыланады 
жəне осы мəселе бойынша оқушылардың білім деңгейі анықталады. 
Кестелік  қосу  мен  азайтуды 1-сыныпта  қарастыру  кезеңдерінің  өзіне  тəн  қол  жеткізілуі  тиіс 
нəтижелері  бар  жəне  сабақтар  жүйесінде  іске  асырылады  да  əр  сабақтың  өз  үлесі  болатын  түрлері 
сараланады  жəне  ажыратылады.  Мысалы 1-сыныпта  екі  санын  қосу  мен  азайтуды  оқытуға 12 сабақ 
арналады.  Сонда  əр  сабақта  қол  жеткізілуі  тиіс  оқыту  нəтижелері  былайша  анықталған  жəне  осыған 
сабақта  қарастырылатын  жаттығулар  (оқыту  мазмүны)  лайықталып  іріктелген: 1 санын  қосу  мен  азайту 
тəсілдерін,  тура  жəне  кері  бағытта  ретімен,  сандарды  атауға  сүйеніп  енгізу; 2 санын  қосу  мен  азайту 
тəсілдерін,  тура  жəне  кері  бағытта  бір  сан  аттай  отырып,  сандарды  атауға  сүйеніп  енгізу; 2 санын  қосу 
жəне азайту тəсілін 2+2, 4-2 өрнектері мəндерін табуда қолдану; 2 санын қосу кестесін құру жəне  санның 
сəйкес  құрамын  анықтау,  қосу  кестесін 3+2, 2+3, 4+2, 2+4 5-2, 5-3, 6-2, 6-4 өрнектері  мəндерін  табуда 
қолдану;  қосу  кестесін  қайталау  жəне 5+2, 2+5,    7-2, 7-5 өрнектері  мəндерін  табуда  қолдану;  қосу 
кестесін қайталау жəне 6+2, 2+6, 8-2, 8-6 өрнектері мəндерін табуда қолдану; қосу кестесін қайталау жəне 
8+2, 2+8, 10-2, 10-8 өрнектері мəндерін табуда қолдану; 2 санын қосу жəне азайтуға машықтандыру жəне 
сəйкес білік қалыптастыру (Ойлан, тап; Кел ойнайық! Қалқанқұлақтың қатесін тап; тиісті санды орнына 
қой; мысалдарды шығар; есепті шығар; əр бағандағы қосындыларды салыстыр, қосындылардың мəндерін 
тап жəне салыстыр; айырмаларды салыстыр,қосу кестесін пайдаланып олардың мəндерін тап; мысалдарды 
шығар, əр бағанды тағы бір мысалмен толықтыр, амалдар таңбаларын қой). 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп жəне дене мəдениеті» сериясы, №3 (22),2009ж. 
 
 
 
 
 
 
 
5
3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, сандарын қосу мен азайтудың  кестелік жағдайлары осыған ұқсас қарастырылады. 
Осы мысалдың өзі-ақ, бастауыш мектепте математиканы төл оқулықтармен оқыту технологиясының қол 
жеткізілуі  тиіс  нəтижелерге  мейлінше  бағдарланғандығын  аңғартады  демекпіз.  Математика  курсының 
басқа материалдарын оқыту осыған ұқсас ұйымдастырылады.  
Оқытудың тəрбиелеу мен дамытуға қатысты қол жеткізілуі тиісті нəтижелерінің  жобасын түзуде 
жоғарыдағы  кестеде  көрсетілген  жалпы  мақсат  пен  міндет  басшылыққа  алынады  жəне  солардан 
туындайды,  ал  оның  құраушылары  қарастырылатын  жаттығулардың  мазмұны  мен  берілу  жолдары, 
қолданылатын  оқыту  əдіс-тəілдері  мен  формалары,  оқушылардың  білім,  білік  дағдыларды  өздігінен 
игеруін мұғалімнің  жоспарлауы, ұйымдастыруы, басқаруы барысында нақтылана түседі. Осы пікірімізді 
дəйектейтін  мысал  ретінде  бірнеше  жаттыуларды  қарастырайық  жəне  оларды  орындау  барысында 
оқушылардың өздігінен білім, білік жəне дағдыларды игеру іс-əрекеттерін ұйымдастырудың, яғни оқыта 
отырып тəрбиелеудің, сондай-ақ ақыл-ой жəне логикалық амал-əрекеттер орындатып, тұлғаны дамытудың 
үлгілерін келтірейік. 
Екі  санын  қосу  жəне  азайту  тақырыбында  математикалық  жаттығулардың  ерекше  түрі – есеп 
ұғымымен оқушылар алғаш рет танысады. Сонда мұғалім барлық оқушылармен бірге 1-жаттығуды (Дана 
шыршаға 3 жасыл шар, ал Сара 2 сары шар ілді. Олар барлығы неше шар ілді?) оқиды (хормен оқу) – бұл 
ұжымдық іс- əрекет. Оқыған тапсырмаларын есеп деп мұғалім жариялайды, яғни термин  айтылып, сəйкес 
ұғым остенсивтік (көрсетіп беру арқылы) əдіспен енгізіледі. Осы есепті қайталап оқуды ұсынып, мұғалім 
енді оқушылардың үлестірімді іс-əрекетін ұйымдастырады. Осыған ұқсас ұжымдық-үлестірімді іс-əрекетті 
əрдайым  ұйымдастыруға  тура  келеді,  өйткені  бұл  дамыта  оқытудың  мəнді  белгілерінің  бірі.  Əрі  қарай 
есептің  шарты,  сұрағы,  шешуі,  жауабы  ажыратылып  көрсетіледі.  Демек,  қарапайым  талдау  жүргізуге 
оқушылар  қатысады,  яғни  ақыл-ой  жəне  логикалық  амал-əрекет  жасауға  бейімделеді.  Олар  көрнекілікке 
сүйеніп,  яғни  əр  түсті  шарлардың  суреттерін  немесе  əр  түсті  дөгелектерді    пайдаланып,  заттардың  екі 
тобын біріктіреді, сонда есептің мазмұнына қарай, оны шығару жолын анықтайды, сəйкес амалды таңдап 
алады.  Осы  сияқты  жəне    тағы  басқадай,  əсіресе  шығармашылық  іс-əрекет  орындауға  бағыттайтын 
жаттығларды  қарастыру  барысында  салыстыру,  салғастыру,  қарама-қарсы  қою,  өзара  кері  пікірлер  түзу, 
бақылау, байқау, талдау, жинақтау, жіктемелеу, түрлендіру, болжам айту жəне оны негіздеп беру немесе 
теріске  шығару  сияқты  ақыл-ой  жəне  логикалық    амал-қарекет  (əрекет)  орындау  арқылы    тұлғаның 
зияттық қабілеттерін дамытуға ықпал етуге мүмкіндік туады.  
Айталық, 2 санын қосу жəне азайту тақырыбындағы мына тапсырманы  орындау үсынылды делік. 
 «Оқы. Салыстыр.Есепті шығар.»  
4  жəне 2 сандары  қосын 
дысының мəні неге тең ? 
Қорапта 4 қарындаш бар, ал үстелдің үстінде 2 қарындаш жатыр. 
Барлығы неше қарындаш бар? 
Тапсырманың  осы  түрде  ұсынылуы  оқытудың  күтілетін  нəтижелеріне  жəне  тұлғаны  зияттық 
(интеллектуалдық) дамытуға бағдарланған технология 
ерекшеліктерінен  туындап  отыр.  Олай  болса,  мұғалім  білім  стандарты,  оқу  бағдарламасы, 
əдістеме,  оқулық  ұсынып  отырған  істі  атқарудың  рет  тəртібін  сақтауға,  яғни  осы  мəселені  оқыту 
технологиясын  қайта  жаңғыртуға  мəжбүр  болады.  Бүл  кез-келген  орындаушы  үшін  міндетті.  Сода  ғана 
тапсырманың  көздеген  мақсатына  жету,  оның  міндетінің  оң  шешілуі  барысында  күтілетін  нəтижеге  қол 
жеткізуге толық мүмкіндік бар. Олай болмағанда, тапсырманы орындау оңтайлы нəтиже бермейді. 
Тапсырмада  екі  жаттығу  берілген.  Оларды  оқу,  салыстыру  жəне  есепті  шығару  барлық 
оқушыларға  ортақ  ұжымдық  іс-əрекет.  Ал  тапсырмалардың  қайсысы  есеп  екенін  анықтау  əр  оқушының 
өзіндік іс-əрекетінің жемісі. Оның дұрыс немесе бүрыс болуы мүмкін. Сондықтан жауап талқылануы тиіс. 
Тапсырмалардың  ішінен  есепті  ажыратып  алу  аса  күрделі  іс-əрекет,  өйткені  алдымен  есептің  мəнді 
белгілерін еске түсіруге тура келеді. Əрі қарай есеп ұғымына тəн  мəнді белгілерге тапсырманың қайсысы 
сəйкес  келетінін  талдау  арқылы  анықтайды.  Бұл  жерде  екі  тапсырма  да  мəтінмен  берілген,  екеуінде  де 
сандық  деректер  бірдей,  əрқайсысында  сəйкес  сұрақ  тұжырымдалған  жəне  қосу  амылын  орындап  əр 
сұраққа жауап беруге болады. Осылайша пайымдап, көптеген оқушылар екі тапсырма да есеп деп болжам 

                   Весник КазНПУ им.Абая,серия 
«Начальная школа и физическая культура», №3(22),2009г.
 
 
 
 
 
 
6
айтуы  мүмкін.  Талқылау  барысында  бұл  пікір  теріске  шығарылады,  өйткені  сол  жақтағы  тапсырма 
мəтінінде өмірде кездесетін нақты, яғни шынайы жағдаят (ситуация) сипатталмаған, демек оны есеп деп 
айтуға болмайды. Осы тақырып бойынша оқулықта келтірілген жаттығулар мазмұны мен түрлеріне орай 
оқыту  технологиясы  ұсынатын  жəне  пəнді  оқытатын  мұғалім  қайта  жаңғырықтыруы  тиіс  нұсқалар  мен 
үлгілер əр алуан ақыл-ой жəне логикалық іс-əрекеттер орындуды жоспарлайды. 
Дəстүрлі  оқулықтардан  өзгеше,  жаңа  буын  оқулықтарында  жасыл  түсті    қоршауға  алынған 
оқушылардың  логикалық  жəне  ойлау  қабілеттерін  дамытуға  бағытталған  мұғалімнің  басшылығымен 
сабақта  ауызша  орындалатын  станларт  емес  тапсырмаға  жататын  жаттығлар  жүйесі  алғаш  рет  берілген. 
Олардың бəрі дамыта оқыту техоллогиясын жүзеге асырудың тиімді құралы. Тіпті кейбір тапсырмалар өте 
қарапайым болғанымен тапқырлық танытуға, зерделілік көрсетуге, шығармашылық ізденіске бағыттайды. 
Солардың  қатарында  «Кестелік  қосу  жəне  азайту»  тақырыбында  берілген    мынадай  жаттығуларды  атар 
едік. 
Мысалы, « Ойлан,тап :                > 4» сияқты жаттығулар,сырт қарағанда өте қарапайым болып 
табылады.  Олар  алдымен  есептеулер  жүргізу  дағдыларына  машықтандырады.  Сонымен  бірге  баланы 
ізденіске  итермелейді.  Шындығында  екі  амал  таңбасының  бірін  таңдап  алудың  жəне  жазу  дұрыс 
болатындай  сəйкес санды анықтаудың бірнеше тəсілі бар. Осылардың бəрін іздестіруге тура келеді. Ал, 
«Дастарқан  басында 2 əке  жəне 2 бала  отыр.  Олар 3 алманы  тең  бөліп  жеді.  Олардың  əрқайсысы  неше 
алма  жеді?»  тапсырмасын  орындау  зерделілік  танытуды,  туысқандық  қатынастың  мəн-мағынасын 
ескеруді  қажет  етеді.  Оны  амал  орындап  шығаруға  талпыну,  оң  нəтиже  бермейді,  ал  соны  түсіну  үшін 
ойлану керек, яғни пайымдау нəтижесінде адамдар санының барлығы үшеу екені анықталады, əрі қарай 
əрқайсысы бір алма жегенін табады. 
 
 
1.  Қазақстан  Республикасы  Жалпы  орта  білім  берудің  мемлекеттік  жалпыға  міндетті 
стандарттары.Жалпы бастауыш білім. - Алматы, 2002. 
2. Математика бағдарламалары (1-4 сыныптар). - Алматы, 2003. 
3.  Оспанов  Т.Қ.  Математика. 1,2,3,4- сыныптарға  арнаған  оқулықтар. – Алматы:  Атамұра, 
2004.-2009. 
4.  Оспанов  Т.Қ.  Математика -1. Мұғалімдерге  жəне  ата-аналарға  арналған  нұсқаулар. – 
Алматы: Атамұра,2008. 
 
Резюме. 
В  статье  рассматривается  особенности  применения  технологии,  которая  ориентирована  на 
результаты обучения и интеллектуальное развитие личности.  
 
Summary 
The article describes the specialties of technology implementation, which oriented on result of training 
and intellectual development of the person. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп жəне дене мəдениеті» сериясы, №3 (22),2009ж. 
 
 
 
 
 
 
 
7
ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ КУЛЬТУРА БУДУЩЕГО УЧИТЕЛЯ 
 
А.С.Тотанова – 
к.п.н., профессор кафедры педагогики, дошкольного и 
начального образования КазНПУ им.Абая 
 
               В  научной  литературе  существует  различные  подходы  в  определении  понятия  «педагогическая 
культура».  Однако  для  того,  чтобы  выделить  существенные  характеристики  педагогической  культуры, 
необходимо  обратиться  к  понятию  «культура».  Культура – это  совокупность  достижений  человеческого 
общества  в  производственной,  общественной  и  духовной  жизни;  сфера  человеческой  деятельности, 
связанная с областью искусства, просветительской деятельности и т.п.; высокий уровень развития какой-
либо  сферы  человеческой  деятельности  или  условий  его  жизни;  просвещенность,  образованность, 
начитанность [1]. Культура – исторически  определенный  уровень  развития  общества,  творческих  сил  и 
способностей  человека,  выраженный  в  типах  и  формах  организации  жизни  и  деятельности  людей,  в  их 
взаимоотношениях и создаваемых ими материальных и духовных ценностей [2].  
            Итак,  культура  рассматривается  как  всеобщая  универсальная  форма  реализации  сущностных  сил 
личности,  как  творческая  созидательная  деятельность.  Культура  не  только  совокупность  достижений 
человечества  в    производственном,  общественном,  умственном  отношении,  но  и  овеществленный  опыт 
человеческой  деятельности.  Опыт,  представляющий    собой  единство  знаний  и  умений,  передается  в 
социальных институтах  в  виде  образования.  Носителем  культуры  является    как  общность    людей,  так  и 
каждый  отдельный  человек.  Культура  представляет  собой  нормативные  требования  к  любому  виду 
деятельности человека.  
              Педагогическая  деятельность,  как  ни  один  другой  вид  человеческой  деятельности,  связана  с 
общей  культурой  человека.  Она  является  особой  сферой  общества,  которая  осуществляет 
целенаправленное  социокультурное  воспроизводство  человека,  выполняет  функции  культурного 
наследия, социализации личности, управления процессами ее становления и развития. Поэтому культура 
будущего учителя играет значительную роль в его профессиональной деятельности. 
Н.А.  Морева  указывает  на  то,  что  в  научной  литературе  для  подчеркивания  значимости 
педагогической  культуры  как  педагогической  категории  дается  характеристика  на  житейском  и 
теоретическом  уровнях [3, с.59].  На  житейском  уровне  педагогическая  культура  понимается  как  нечто 
заданное,  нормативное,  образцу,  которому  следуют  профессионалы  при  выстраивании  поведения  в 
ситуации  педагогического  общения,  иногда  происходит  отождествление  педагогической  культуры  с 
профессиональной грамотностью, образованностью, педагогической техников или тактом.  
   На теоретическом уровне педагогическая культура рассматривается как часть общечеловеческой 
культуры.  Последнее  связано  с  тем,  что  педагогическая  культура,  во-первых,  интегрирует  историко-
культурный  опыт  человечества,  а  конкретный  педагог  транслирует  этот  опыт  через  предъявления 
воспитанникам  определенной  суммы ценностных ориентиров и  отношений.  Во-вторых, является  частью 
социальной  практики  педагога  и  проявляется  в  сфере  его  взаимодействия  с  учащимися  через  традиции, 
нормы взаимоотношений. В-третьих, педагогическая культура представляет область человеческих знаний 
и  находит  свое  выражение  в  педагогических  концепциях,  системах,  технологиях,  которые  реализует 
преподаватель, является существенным компонентом его деятельности. И наконец, она является способом 
отражения педагогам объективных потребностей общества. 
Педагогическая  культура  выполняет  функции  сохранения,  передачи,  стимулирования  развития 
человеческой культуры и является универсальным феноменом, присущим всем общественным субъектам 
на разных уровнях их деятельности и отношений.  В ней в наибольшей степени запечатлелись духовные    
и    материальные  ценности,    а    также    способы    творческой педагогической    деятельности  людей,  
необходимые    для  обслуживания исторического   процесса   смены   поколений    и   специализации   
личности. 

                   Весник КазНПУ им.Абая,серия 
«Начальная школа и физическая культура», №3(22),2009г.
 
 
 
 
 
 
8
А.М.  Столяренко  под  педагогической  культурой  понимает  высшую    степень  соответствия 
развитости  личности  и  профессиональной  подготовленности  педагога  к  специфике  педагогической 
деятельности.  Это  личностно  опосредованный  педагогический  профессионализм,  позволяющий 
осуществлять педагогическую деятельность на высшем уровне ее социальных, гуманных, нравственных, 
собственно педагогических, научных и специальных критериев. Педагогический труд – это не профессия, 
а жизненное призвание. Истинно культурен и профессионален лишь тот, у кого такой труд стал личной 
потребностью,  удовлетворение  которой  приносит  высшую  радость,  а  достижения – чувство 
удовлетворения,  вне  которого  педагог  себя  не  мыслит.  Стремление  к овладению  и  воплощению  в  делах 
показателей педагогической культурой должно быть присуще каждому педагогу, ибо в противном случае 
он не додаст своим ученикам, даже в чем-то деформирует их, не выполняя не только профессиональный, 
но  и  человеческий  долг.  «Можно  представить,  что  будет  творить  со  своими  учениками  «образованный 
педагог» с тройками в дипломе. Это примерно тоже самое, что лечь под нож дипломированному хирургу-
троечнику», - пишет   А.М. Столяренко [4, с.430]. 
Существует  много  определений    педагогической  культуры,  но  в  основном  они  лишь  варианты 
одного  и  того  же.  Практически  они  лишь  по-разному  называют  и  структурируют  ее  многочисленные 
составляющие.  Согласно  мнению  А.М.  Столяренко  педагогическая  культура  включает  в  себя  пять 
основных компонентов личности и подготовленности педагога, которые образуют системное единство и 
отвечают  как  общим,  так  и  специальным  требованиям  педагогического  труда:  педагогическая 
направленность;  педагогические  способности;  педагогическое  мастерство;  специальное  мастерство; 
культура личного педагогического труда. Все компоненты взаимосвязаны и обуславливают друг друга.    
 Педагогическая  направленность  личности – система  побуждений  педагога,  определяющая 
неудержимую  притягательность  педагогической  деятельности  и  полную  включенность  в  нее  всех  сил  и 
способностей. Педагог, обладающий высокой культурой, относится к педагогической деятельности не как 
к труду, профессии, а как к жизненному призванию, гражданской ответственности, образу жизни, своей 
жизненно-профессиональной позиции, а отсюда его увлеченность, страстность, самоотдача. Для педагога, 
как  справедливо  подчеркивает  И.А.  Зязюн,  важна  ведущая  направленность  на  цель  (гуманизация 
деятельности)  при  гармонично  скорректированных  всех  видах  направленности  (достойное 
самоутверждение, целесообразные средства, учет потребностей воспитанников) [5].   
Педагогические  способности  связаны  с  развитостью  как  общих,  так  и  специальных 
профессионально  важных  качеств  и  способностей.  Воспитывать  людей,  давать  им  образование,  учить, 
развивать – деятельность не для посредственностей, а людей умных, думающих, ищущих, деятельных. Не 
обладающий  способностями  к  этому  человек  просто  не  имеет  право  работать  с  людьми,  его  нельзя 
допускать к ней. Вопросам способностей педагога посвящены труды Ф.Н. Гоноболина, Н.В. Кузьминой, 
В.А. Крутецкого и др., но наиболее точно данное понятие определено Н.В. Кузьминой (чувствительность 
к объекту – растущему человеку, формируемой личности) [6]. 
Мастерство  проявляется  в  деятельности,  именно  такое  понимание  мастерства    принято  в  отечественной 
педагогике (Н.В. Кузьмина, А.И. Щербаков, В.А. Сластенин, И.А. Зязюн и др.) «Педагогическое мастерства – 
это  комплекс  свойств  личности,  обеспечивающий  высокий  уровень  самоорганизации  профессиональной 
педагогической  деятельности» [5, с.10].  А.М.  Столяренко  считает,  что  основой  педагогического 
мастерства является базовая педагогическая просвещенность (на уровне образованности) – обстоятельное 
человекознание,  знание  общей  педагогики,  ориентированность  в  педагогическом  труде,  педагогических 
проблемах общества, современных требованиях к образованию и образованности, понимание специфики 
работы  в    педагогическом  коллективе [4]. Современное  педагогическое  мастерство  немыслимо  без 
социально-педагогической компетентности.  
Специальное  мастерство – компетентность    в  том  направлении  педагогической  деятельности,  в 
которой  специализируется  педагог.  Это  может  быть  любая  специализация:  предметная,  социально-
педагогическая,  инженерно-педагогическая,  по  уровням  образования  и  др.  Она  предполагает  хорошее 
знание  содержание  учебной  дисциплины,  связи  его  с  другими,  логики  разбивки  по  разделам  и  темам, 
хорошее  запоминание  содержание  их,  навыки  и  умения  по  частной  методике  преподавания  и  действий, 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп жəне дене мəдениеті» сериясы, №3 (22),2009ж. 
 
 
 
 
 
 
 
9
научную  подготовленность,  знание  новинок  науки,  связанной  с  изучаемым  содержанием, 
исследовательский опыт и активность.   
Культура  личного  педагогического  труда – умение  и  привычки  педагога  правильно  и  полно 
использовать свободное от работ и занятий время для самосовершенствования и подготовки к очередным 
мероприятиям. Культура такого труда складывается из культуры планирования и бережливого отношения 
к  свободному  времени,  постоянного  слежения  за  новинками  педагогического  опыта,  науки,  жизни 
общества,  непрерывной  работы  по  накоплению,  хранению  и  систематизированию  информационных, 
рабочих и научных материалов, подготовки публикаций, гигиены умственного труда.  
Рассматривая  педагогическую  культуру  как  динамическую  систему  способов  деятельности  и 
профессионального  поведения  педагога,  Н.А.  Морева  считает,  она  состоит  из  следующих  пяти 
компонентов:  педагогическая  позиция  педагога;  культура  педагогического  мышления;  личностно-
профессиональные  качества,  педагогические  знания,  профессиональные  умения  и  навыки  педагога; 
индивидуальный педагогический стиль деятельности педагога; имидж педагога [3, с.65]. 
Педагогическая  позиция – положение,  которое  мысленно  занимает  педагог  по  отношению  к 
студентам  (детям)  и  которое  определяет  его  поведенческий  выбор  в  момент  взаимодействия  с  ними. 
Профессиональная  позиция  представляет  собой  сложное  личностное  образование,  в  ней  находит  свое 
выражение  отношение  педагога  к  своей  роли  и  месту  в  педагогическом  процессе  образовательного 
учреждения.  Она  практически  реализует  систему  ценностных  установок  педагога,  выражает  его 
убежденность в самооценке своей профессиональной деятельности. 
Профессиональное 
мышление 
педагога 
представляет 
собой 
сложное 
образование, 
характеризующиеся  своеобразием  структуры  содержательного  и  практически  действенного  фондов  и 
качественными  характеристиками.  Педагогическое  мышление – это  специфическая  умственная  и 
практическая  деятельность  педагога,  обеспечивающая  эффективность  использования  им  этических 
установок,  научных  знаний,  педагогической  технологии,  личностных  качеств  в  учебно-воспитательной 
работе.  Педагогическое  мышление  реализуется  через  формулу: «видеть,  предвидеть,  действовать». 
Культура  педагогического  мышления  выражается  в  том,  что  педагог  осуществляет  рефлексию  своих 
мыслительных  процессов,  критику  и  проектирование  оформленного  мышления.  Культура  мышления 
реализуется  через  стиль  профессионального  мышления  специалиста,  который  представляет  собой 
стереотипную структуру, изменяющуюся чрезвычайно медленно и с большим трудом. 
Особенностью  всех  личностно-профессиональных  качеств  является  то,  что  каждое  из  них  носит 
интегративный характер, т.к. объединяет в себе множество более узких и конкретных показателей, через 
которые  и  проявляются.  Каждое  качество  связано  с  другими,  дополняющими  его,  а  также  является 
многоуровневой  структурой,  вбирающей  в  себя  знания  о  данном  качестве  и  способах  его  проявления, 
умение  демонстрировать  его.  Весь  комплекс  личностно-профессиональные  качеств  становится 
показателем  педагогической  культуры  и  мастерства  педагога  при  наличии  объемных  знаний, 
профессиональных умений и навыков 
Педагог-профессионал  всегда  обладает  яркой  неповторимостью,  индивидуальностью,  которые 
выражаются  в  его  стиле  деятельности.  Понятие  «стиль»  применяется  для  характеристики  своеобразия 
отдельного    человека,  его  способов  поведения  и  деятельности.  Индивидуальный  стиль  педагогический 
деятельности – это  проблема  достижения  наивысшего  уровня  результатов  в  деятельности  педагога, 
профессионального  его  совершенствования  и  формирования,  оптимальной  стыковки,  уравновешивания 
личных  качеств  с  объективными  требованиями  деятельности.  Стиль  индивидуальной  педагогической 
деятельности  обеспечивает  целостность  и  стабильность  системы  педагогического  воздействия  и 
взаимодействия педагога. Индивидуальный стиль предполагает активный поиск оптимального сочетания, 
согласования  всех  сторон  индивидуальности  педагога  с  совокупностью  условий  деятельности  и 
педагогической  среды.  Как  динамическая  система  индивидуальный  стиль  способствует  обретению 
педагогом  новых  системных  личностно-профессиональных  качеств,  способствующих  личностному  и 
профессиональному  росту.  Имидж  рассматривается  как  динамическая  система,  поскольку  она  является 

                   Весник КазНПУ им.Абая,серия 
«Начальная школа и физическая культура», №3(22),2009г.
 
 
 
 
 
 
10
результатом  постоянной  работы  человека  над  собой [7]. На  имидж  влияют  природные  качества, 
жизненный  и  профессиональный  опыт,  воспитание  и  образование  личности.  Основу  имиджа  составляет 
личное обаяние, которое аккумулирует в себе лучшие человеческие качества, информационный потенциал 
личности. Имидж педагога – это интегративная характеристика внешнего и внутреннего содержания его 
личности. 
 
 
1.  Большой толковый словарь русского языка / Под ред. С.А. Кузнецова. – СПб.,1998.   
2.  Советский энциклопедический словарь /Под ред. А.М. Прохорова. – М., 1989. 
3.  Морева Н.А. Основы педагогического мастерства. – М., 2006. 
4.  Столяренко А.М. Общая педагогика. – М., 2006. 
5.  Зязюн И.А. Основы педагогического мастерства. – М., 1989. 
6.  Кузьмина Н.В. Способность, одаренность, талант учителя. – Л.,1985. 
7.  Криксунова И. Создай свой имидж. – СПб., 1997. 
 
Түйін 
       Мақала болашақ мұғалімдердің педагогикалық мəдениетін қалыптастыруға арналған. 
 
Summary 
      The article is about pedagogical culture of the future teacher which plays great role in the professional 
work.