Абай атындағы ҚазҦпу-нің Хабаршысы, «Жас ғалым. Ізденістер. Мәселелер. Зерттеулер» сериясы, №1(7), 2016 ж

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Молодой ученый. Поиски. Проблемы. Исследования», №1(7), 2016 г. 
139 
белсенді әдістерін қолдану 
Жоғары білім ерекше орын алады білім беру жҥйесі, себебі ол тікелей дайындайды жастар еңбек қамтамасыз ете 
отырып,  жан-жақты  ой-ӛрісін  дамыту.  Инновациялық  оқыту  бағытталған  тастай  негізгі  қарама-қайшылықтар, 
дәстҥрлі  оқыту  тҧрған  дҧрыс  бағаламау,  жетекші  рӛлін  субъектілерінің  білім  беру;  басымдық  білімді  бақылау 
дағдыларын, олардың ӛнімді пайдалану; дҧрыс бағаламау әсер ету, тҧлғалық қарым-қатынас - орындалатын қызмет 
және  оның  нәтижелері.  Дайындау  кезінде  студенттердің  болашақ  еңбек  қызметіне,  ең  кішкентай  маңыздылығы 
бойынша болып табылады екпін жҥйесі арасындағы ӛзара қарым-қатынас оқытушы мен студент.  
Кілт сӛздер: әдіс-тәсілдері, кәсіби дайындық, бастауыш сынып, білім сапасы, педагогикалық деонтология 
 
Summary 
Uaydullakyzy E. - KazNPU Abaya, PhD doctor, senior lecturer of the Department of Pedagogy and methodology of primary 
education, Fursanova D. - 1- course Master of Kazakh National Pedagogical University named after Abai 
Role in teaching deontology improve vocational training of primary school teachers with the use of active 
learning methods 
Higher  education  has  a  special  place  in  the  educational  system,  as  it  directly  prepares  youth  for  employment,  while 
providing  diversified  intellectual  development.  Innovative  training  is  designed  to  remove  the  basic  contradiction  of  the 
traditional training, consisting in an underestimation of the leading role of the subjects of education; the priority of knowledge 
over the skills of their productive use; underestimation of the influence of personal relationships to the activity carried out on 
the  results.  In  preparing  students  for  future  employment,  not  the  smallest  in  importance  is  the  emphasis  on  a  system  of 
relationships between teachers and students. 
Keywords: active methods, training, primary school, quality of education, pedagogical deontology 
 
УДК 373.43 
 
МЕТОДИКА РАЗРАБОТКИ КОНТРОЛЬНО-ИЗМЕРИТЕЛЬНЫХ МАТЕРИАЛОВ 
ПО ДИСЦИПЛИНЕ «ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ДЕОНТОЛОГИЯ» 
 
Э.Уайдуллақызы – КазНПУ им. Абая, PhD доктор, старший преподователь кафедры 
Педагогики и методики начального обучения, 
С.М. Ермагамбетова – Магистрант 1-курса КазНПУ им. Абая 
 
Рассматривается проблема разработки контрольно-измерительных материалов по дисциплинам для магистрантов 
специальности 6М010200-Педагогика и методика начального образования, на примере дисциплины «Педагогическая 
деонтология» 
Ключевые слова: Контрольно-измерительные материалы, педагогика, деонтология, методика, технология 
 
Происходящие  в  современном  обществе  социально-экономические  изменения  выдвигают  высокие 
требования  к  системе  образования,  к  обучению  и  воспитанию  специалистов  различного  уровня 
подготовки. 
В  концепции  модернизации  казахстанского  образования  на  период  до  2011  года  сформулирована 
следующая мысль: «Если XX век называли веком науки, то нынешнее столетие – это век образования, 
поскольку именно оно способно обеспечивать возобновление и продолжение такого основного произво-
дительного ресурса будущего, как знание» [1].  
Отношение к выбранной профессии, умение увидеть ее со стороны и себя в ней играет большую роль 
в становлении человека как профессионала. 
В  процессе  обучения  каждый  студент  в  сравнительно  небольшой  промежуток  своей  жизни  должен 
получить представление о выбранной профессии, базовые знания, умения и навыки, найти свое место в 
обществе.  Уровень  получаемых  знаний,  умений  и  навыков  определяется  разнообразными  видами  и 
формами контроля. 
Успешное развитие профессионального образования во многом будет зависеть от того, насколько оно 
сумеет вписаться в общемировые образовательные процессы и играть в них роль, соответствующую его 
потенциальным возможностям. С этих позиций, исследование основных тенденций разработки контроль-
но-измерительных  материалов  для  выявления  уровня  подготовки  специалистов  представляется  весьма 
актуальным. 
Наше государство нуждается не  в узких специалистах, выполняющих отдельные профессиональные 
функции,  а  во  всесторонне  развитых,  социально-активных,  высоконравственных  людях,  имеющих 
фундаментальное научное образование и богатую внутреннюю культуру, осознанно выполняющих свой 
профессиональный долг. 

Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Жас ғалым. Ізденістер. Мәселелер. Зерттеулер» сериясы, №1(7), 2016 ж. 
140 
Формы контроля должны еще более, чем раньше, стать своеобразным продолжением методик обуче-
ния, позволяя студенту более четко осознавать его достижения и недостатки, корректировать собствен-
ную активность, а преподавателю – направлять деятельность обучающегося в необходимое русло. 
Поэтому при выборе той или иной инструментальной среды для реализации контроля по определенно-
му  предмету  необходимо  выбирать  перечень  основных  критериев,  наиболее  подходящих  для  данного 
учебного предмета.  
В настоящее время, благодаря компьютеризации, существует огромное количество ПО для реализации 
разработки  контрольно-измерительных  материалов.Наша  цель,  выявить  наиболее  оптимальный  способ 
оценки  знаний  студентов  по  профессиональному  модулю  (учебной  дисциплине),  чтобы  установить 
соответствия  уровня  подготовки  обучающегося  на  данном  этапе  обучения  требованиям  программы  по 
профессиональному модулю (учебной дисциплине). 
И так, одной из дисциплин, которую изучают магистранты специальности 6М010200-ПМНО, является 
«Педагогическая  деонтология».  Целью  изучения  дисциплины  «Педагогическая  деонтология»  является 
формирование у магистрантов целостного представлении о профессиональной этике педагога как системе 
принципов и нравственных норм профессиональной деятельности [2]. 
Что должен знать магистрант по окончанию данного курса? Во-первых, педагогическая деонтология – 
это наука о комплексе этических, правовых принципов и правил педагога, соответствующих честному, 
добросовестному  выполнению  им  своего  профессионального  долга.  Сам  термин  «деонтология»  был 
введен в научный оборот в начале XIX в. английским философом И.Бентамом для обозначения науки о 
профессиональном поведении человека [3].  
Из вышесказанного определения педагогической деонтологии, каждый человек сможет предположить, 
что необходимо знать по данной дисциплине. Если коротко говорить, то это этические правила поведения 
педагога с обучаемым в образовательном процессе. Рассмотрим это с научной точки зрения, опираясь на 
УМКД по данной дисциплине. На основе УМКД «Педагогическая деонтология» КазНПУ им Абая 2015 
года, магистрант должен знать: теоретические основы педагогической деонтологии, ее принципов; основ-
ные категорий и понятия, соотношения понятий «этика» и «деонтология» в педагогике;основные этапы 
развития  этических  и  нормативных  основ  социальной  деонтологии;нормы  и  стандарты  поведения  и 
деятельности  педагога;критерии  осознания  профессионального  долга,  сферы  реализации  долга  и 
нормативных  обязательств  социального  педагога  –  отношения  с  клиентом,  с  коллегами,  государством, 
обществом,  а  также  его  этические  обязанности  перед  профессией  и  самим  собой;  этические  нормы, 
регулирующие профессиональную социально-педагогическую деятельность [2]. 
На  основе  это  же  УМКД,  мы  знаем,  что  данная  дисциплина  составляет  2  кредита.  Следовательно, 
количество заданий при традиционном виде контроля, не должно быть меньше 25, и как минимум с тремя 
вопросами в каждом. Если же контроль проводится в виде теста, то количество вопросов на 1-3 кредита, 
должно составлять 300-600 [4]. Это относится к итоговой аттестации, которая не зависит от педагога, а 
утверждена ГОСО РК. 
Что касается промежуточных аттестаций, таких как: СРМ, СРМП, Семинары, то здесь педагог сам в 
праве  выбрать  вид  оценки  знаний  магистрантов.  Важным  аспектом  в  реализации  балльно-рейтинговой 
системы является разработка контрольно-измерительных материалов (КИМ) для организации промежу-
точной и итоговой аттестаций студентов. Задача педагога – разработать КИМ, обеспечивающие адекват-
ность  и  объективность  оценки  достижений  обучающегося  (учебных,  исследовательских,  творческих, 
личностных)  с  позиций  освоения  содержания  дисциплины  (предметных  и  метапредметных  знаний)  и 
ведущих видов учебно-познавательной деятельности. 
Принципы и особенности разработки КИМ рассматривались в работах В.С. Аванесова, В.В. Гузеева, 
Н.Ф. Ефремовой, А.А. Кузнецова, А.Н. Майорова, С.В. Русакова, Н.Н. Самылкиной, М.Б. Челышковой, 
Л.В. Шестаковой и других авторов при исследовании проблем педагогической диагностики преимуще-
ственно с использованием тестовой формы контроля. 
Чтобы  получить  комплексную  и  дифференцированную  оценку  достижений  обучающихся,  КИМ 
должны  включать  в  себя  задания,  различные  по  назначению,  цели  диагностики,  форме  предъявления 
задания и т.п. При этом на состав и структуру КИМ влияет специфика предметной области. 
Спецификой  дисциплины  «Педагогическая  деонтология»  является  существенная  роль  педагога. 
Педагог, участвуя в воспитании человека, готовит его к выполнению своего профессионального долга. И 
насколько это качество будет заложено в человеческую воспитанность, настолько потребуется разработка 
других  профессиональных  деонтологий.  А  так  как  педагогическое  взаимодействие  носит  не  разовый 
характер, то и обучающий должен контролировать свое поведение. Новый исторический период требует 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Молодой ученый. Поиски. Проблемы. Исследования», №1(7), 2016 г. 
141 
внесения корректив в развитие всесторонне развитой личности, поэтому от содержания педагогической 
деятельности требуется то, что не требовалось ранее. 
Так как деонтология тесно связана с умением педагога общаться с обучаемыми, то есть с коммуника-
цией,  то  я  бы  предложила  включить  кейс-метод  в  систему  контрольно-измерительных  материалов  для 
промежуточного контроля. Кейс-метод ориентирован на самостоятельную, индивидуальную и групповую 
деятельность студентов, в которых студентами приобретаются коммуникативные умения. При решении 
общей проблемы на занятиях полезным оказывается технологическое сотрудничество, которое позволяют 
всем  студентам  полностью  осмыслить  и  усвоить  учебный  материал,  дополнительную  информацию,  а 
главное– научиться работать совместно и самостоятельно над реальной ситуацией. Ведь процесс обуче-
ния с использованием кейс–метода представляет собой имитацию реального события, сочетающую в себе 
достаточно  адекватное  отражение  реальной  действительности,  небольшие  материальные  и  временные 
затраты  и  вариативность  обучения.Сущность  данного  метода  состоит  в  том,  что  учебный  материал 
подается студентам виде проблем (кейсов), а знания приобретаются в результате активной и творческой 
работы: самостоятельного осуществления целеполагания, сбора необходимой информации, ее анализа с 
разных  точек  зрения,  выдвижения  гипотезы,  выводов,  заключения,  самоконтроля  процесса  получения 
знаний и его результатов.  
До  этого,  кейс-метод  в  основном  использовался  только  на  определѐнных  этапах  урока,  например,  в 
начале урока или при актуализации знаний. Но если использовать его как форму контроля оценки знаний 
для такой дисциплины как «Педагогическая деонтология», я считаю, это поможет более четко, адекватно 
и  полно  оценить  понимание  студентов  по  материал  дисциплины.  Так  как  в  ходе  решения  «кейс-
ситуации» студенту придѐтся применить все свои накопленные знания, а также суметь применить их на 
практики при решении кейса.  
Приведем один из примеров. Контрольное задание для студента по теме «Нравственные конфликты и 
способы их разрешения». Я сконструировала кейс «Драчун»: 
К школьному  психологу  обратилась мама восьмилетнего  мальчика  с жалобой на его агрессивность: 
«Миша  очень  вспыльчив,  все  конфликты  пытается  разрешить  силой.  Бывает  очень  жестоким,  часто 
старается  исподтишка  навредить  противнику.  Ребята  в  классе  его  не  любят.  Он  у  нас  единственный 
ребенок в семье, мы (оба родителя) работаем, за сыном присматривает старая прабабушка. Нас с мужем 
очень беспокоит такое поведение сына».  
Определите вид агрессивности у ребенка и возможные причины агрессивного поведения. Сформули-
руете задачи коррекционной работы и обоснуйте оптимальные для данной ситуации методы коррекции. 
На основе данного кейса можно сделать вывод, что для того, чтобы решить данное задание, студенту 
придѐтся  применить  все  знания  по  теме  конфликты  и  их  виды,  а  также  способы  их  решения.  От  сюда 
следует, что кейс-метод в системе контрольно-оценочных средств помогает не только проверить теорети-
ческие знания студентов, но и их практическое применение, не говоря уже о том, что мы можем просле-
дить ход мыслей студентов по выполнению заданий, чего нельзя сделать в ходе тестирования. 
 
1 Концепция реформирования и модернизации системы высшего образования Республики Казахстан. 
2 Кертаева Г.М. «Основы педагогической деонтологии». 
3 Левитан К.М. «Основы педагогической деонтологии» - М., 1994. 
 
Тҥйіндеме 
Уайдуллақызы Э. – Абай атындағы ҚазҦПУ, Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі кафедрасының аға 
оқытушысы, PhD доктор, Ермагамбетова С.М. – Абай ат. ҚазҦПУ 1-курс магистранты 
"Педагогикалық деонтология" пәні бойынша бақылау-ӛлшеу материалдары әзірлеу әдістемесі 
6М010200  –  «Бастауыш  оқыту  педагогикасы  мен  әдістемесі»  мамандығының  "Педагогикалық  деонтология" 
пәнінен бақылау-ӛлшеу материалдары бойынша студенттері ҥшін материалдар қарастырылады.  
Кілт сӛздер: Бақылау-ӛлшеу материалдары, педагогика, деонтология, әдістемесі, технологиясы 
 
Summary 
Uaydullakyzy E. - KazNPU Abaya, PhD doctor, senior lecturer of the Department of Pedagogy and methodology of primary 
education, Ermagambetova S.M. - 1- course Master of Kazakh National Pedagogical University named after Abai 
Methods of development of test materials on the subject "Educational deontology" 
The problem of the development of test materials on disciplines for undergraduates specialty 6M010200 - Pedagogy and 
methodology of primary education , the example of discipline " Teaching deontology " 
Keywords: Gauging materials, pedagogy, deontology, methodology, technology. 
ӘОЖ 373.33 
 
БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ЗЕРТТЕУШІЛІК ІС-ӘРЕКЕТКЕ 
МОТИВАЦИЯСЫ 

Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Жас ғалым. Ізденістер. Мәселелер. Зерттеулер» сериясы, №1(7), 2016 ж. 
142 
 
Н.Т. Сартаева – Абай атындағы ҚазҦПУ, PhD докторант 
 
Мақала бастауыш сынып оқушыларының зерттеушілік іс-әрекеті және оған мотивациясын қалыптастыру мәселе-
сіне арналған. Бастауыш сынып оқушыларының зерттеушілік іс-әрекеті – балалар ҥшін жаңа білім мен әрекет тәсіл-
дерін  ашуға  бағытталған  шығармашылық  іс-әрекет.  Ол  баланың  зияткерлік,  шығармашылық  әлеуетін  дамытуға 
жағдай жасайды, оларды белсендіру, зерттелетін материалға қызығушылығын қалыптастыру қҧралы болып табыла-
ды, пәндік және жалпы біліктіліктерін қалыптастыруға ықпал етеді. Бастауыш сынып оқушыларын зерттеушілік іс-
әрекетпен  айналысуға  қандай  да  бір  тҥрткі  ықпал  етеді.  Осы  мақсатта  «мотив»  және  «мотивация»  ҧғымдарына 
тҥсінік  берілген.  Бастауыш  мектеп  шеңберінде  кӛбіне  оқу  және  факультативтік  сабақтар,  топтық  және  ҧжымдық 
жҧмыс формалары қолданылады дей келе, зерттеушілік іс-әрекетті ҧйымдастыру деңгейлері, зерттеу тҥрлері айқын-
далған. Зерттеушілік іс-әрекетін қалыптастыру кезеңдеріне сипаттама берілген.  
Кілт сӛздер: зерттеу, зерттеушілік іс-әрекет, мотив, мотивация, шығармашылық, қабілет 
 
Бастауыш мектеп сатысы әр баланың ӛзіне тән қабілеттері мен талантын ашуымен, оларды шығарма-
шылылыққа, танымға, белсенді іс-әрекетке ҧмтылдыруымен ерекшеленеді.  
Зерттеушілік қызығушылық – балаға тән жоғары сатыдағы тҧлғалық сапа.  Мҧғалім осы қызығушы-
лықты  ӛшірмей,  оны  қолдап,  дамыта  тҥсуі  қажет.  Демек,  балалар  ӛз  дарынын  кӛрсетуі  оны  ересектер 
тарапынан  басқаруды  талап  етеді.  Балалардың  әлем  туралы  тҥсінінігін  қалыптастырудың  бірден-бір 
маңызды кӛзі зерттеушілік іс-әрекет болып табылады.  
Педагогика  мен  психологияда  «зерттеушілік  оқыту»  ҧғымы  баланың  ӛз  бетінше  қоршаған  ортаны 
тануға шынайы ҧмтылысы негізінде қҧрылған оқыту тәсілі деген мағынада қолданылады. Оның ең басты 
мақсаты – ӛз бетінше шығармашылықпен адами мәдениеттің кез келген саласындағы іс-әрекеттің жаңа 
тәсілін игеру мен қайта жасауға қабілетін қалыптастыру [1].  
Бастауыш сынып оқушыларының зерттеушілік іс-әрекеті – балалар ҥшін жаңа білім мен әрекет тәсіл-
дерін ашуға бағытталған шығармашылық іс-әрекет. Ол баланың зияткерлік, шығармашылық әлеуетін да-
мытуға жағдай жасайды, оларды белсендіру, зерттелетін материалға қызығушылығын қалыптастыру қҧ-
ралы болып табылады, пәндік және жалпы біліктіліктерін қалыптастыруға ықпал етеді. Зерттеушілер ең-
бектері (Л.П. Виноградова, А.В. Леонтович, А.Н. Поддьяков, А.И. Савенков) зерттеушілік элементтеріне 
ҥйретудің  тиімді  тәсілдерін  мектептегі  білім  берудің  бастауыш  сатысында-ақ  қолдануға  болатынын 
айтады.  
Зерттеушілік іс-әрекетінің мәні - ҧзақ ішкі ізденіспен, ғылыми сипаттағы ақпаратты терең тҥсіну мен 
шығармашылықпен  ӛңдеумен,  ойлау  ҥдерістерінің  талдау-болжам  жасау  қасиетінің  ерекше  режимінде 
жҧмыс жасаумен байланысты белсенді танымдық тҧғырда.  
Бастауыш сынып оқушыларын зерттеушілік іс-әрекетпен айналысуға қандай да бір тҥрткі ықпал етеді. 
Осы мақсатта «мотив» және «мотивация» ҧғымдарына тоқталсақ,  
Мотив дегеніміз: 
1) қандай да бір әрекетке тҥрткі болатын, қозғау салатын себеп; бір нәрсенің пайдасы ҥшін дәлел;  
2)  адамның  іс-әрекетінің,  қандай  да  бір  мінез-қҧлқының  субъективті  дәлелі  (саналы  немесе  санадан 
тыс);  адамның  қандай  да  бір  әрекет  тәсілін  таңдауы  мен  жҥзеге  асыруына  тікелей  тҥрткі  болатын 
психикалық қҧбылыс;  
3)  оқушының  оқу  әрекетіне  немесе  оның  жекелеген  жақтарына  бағыттылығы  мен  қандай  да  бір 
қажетін қанағаттандыруға деген ішкі қатынасына байланысты ниеті.  
Мотивация – тҧлғаның іс-әрекетінің мазмҧнын, бағыттылығы мен сипатын, оның тәртібін анықтайтын 
барлық тҧрақты мотивтердің, ниеттердің жиынтығы [2, 191-192]. 
Барлық  мотив  бірдей  іске  аса  бермейді.  Оқу  ҥдерісіндебала  ҥшін  еш  қызығушылық  тудырмайтын 
заттар, оқиғалар, ҧсыныстар болады. Оларды жеңу ҥшін стимул қажет. Стимул мотивті іздеу жолындағы 
қҧрал болып табылады. Мотивті табу ҥшін кӛптеген стимулдар (жоғары мақсат қою, лайықтты мақтау) 
табу мен мотив пен стимулдың кездесуін қамтамасыз ету қажет. Бірақ қандай да бір нәтижеге қол жеткізу 
ҥшін ғылыми-зерттеушілік іс-әрекет аясында мотивация басты рӛлге ие болуы керек.  
Оның сипаттамасы: 
- ғылыми-танымдық іс-әрекет аясындағы мотивтер іштей мотивке жатады; 
- оның  негізіне  танымдық  қажеттілік  енеді.  Таным  нысаны  белгілі,  бірақ  ол  субъективті  жаңа  және 
маңызды болып табылады; 
- танымдық қажеттілік критерийлері: білім мен танымдық іс-әрекеттерге ҧмтылыс, ақпаратты белсене 
іздеу, мақсат кӛзделген ғылыми іс-әрекет;  
- танымдық  іс-әрекет  деңгейлері:  әсер  алу  мен  стимулдың  қажеттілігі,  қызығушылық,  ақпаратты 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Молодой ученый. Поиски. Проблемы. Исследования», №1(7), 2016 г. 
143 
ӛңдеу, ғылыми іс-әрекетке мҧқтаждық; 
-  танымдық қажеттілік формалары: дайын білімді игеру, жаңа білім алу мақсатындағы зерттеушілік 
іс-әрекет; 
- оқушылардағы зерттеушілікке қажеттілік кӛрсеткіштері:  
1)  материалмен белсенді жҧмыс жасау, жҧмыс тәсілдерін анықтау, оны тҥрлендіру біліктілігі; 
2)  ӛз қалауымен нәтиже алынған соң жҧмысқа қайта оралу; 
3)  бір нәтиже алудың бірнеше тәсілін салыстыру; 
4)  тез нәтиже алудан гӛрі талдау жасауға ҧмтылысы. 
Оқушылардың зерттеушілік іс-әрекетке сырттай мотивтері:  
- утилитарлы (білімнің практикада қолданылуы); 
- тҧлғаның әлеуметтік дәрежесі (мақтау, мадақтау кҥтуі, мойындауы, эксперт бағасы) [3]. 
Қажеттілікті  қызығушылық,  ойын  ҧйымдастыру,  сыйлық  беру,  мақтау  арқылы  белсендіре  тҥсуге 
болады.  
Бастауыш мектеп шеңберінде кӛбіне оқу және факультативтік сабақтар, топтық және ҧжымдық жҧмыс 
формалары қолданылады.  
Оқу әрекетіне қатысты оң орнықты мотивация қалыптастырудың негізгі жолдары мен әдістерінің бі- рі 
– оқу әрекетін тиімді ҧйымдастыру.  
Зерттеушілікке оқытуды ҧйымдастыруда 3 деңгейді бӛліп қарауға болады: 
- 
Бірінші, мҧғалім мәселені ӛзі қояды, шешімді табу жолдарына бағыт береді, бірақ шешімді оқушы 
табуы қажет; 
- 
Екінші, мҧғалім мәселені қояды, бірақ оны шешу жолдары мен әдістерін және шешімнің ӛзін оқушы 
табы тиіс; 
- 
Ҥшінші  (жоғары)  оқушылар  мәселені  ӛздері  қояды,  оны  шешу  жолдарын  іздейді  және  шешімін 
табады. 
Зерттеулерді тҥрліше жіктеуге болады: 
- 
қатысушылар санына қарай (ҧжымдық, топтық, жеке); 
- 
орнына қарай (сабақтағы және сабақтан тыс); 
- 
уақытына қарай (қысқа мерзімді және ҧзақ мерзімді); 
- 
тақырыпқа қарай (пәндік және еркін); 
- 
мәселеге  қарай  (бағдарлама  материалын  игеру,  сабақтағы  материалды  тереңдете  зерттеу,  оқу 
бағдрламасына енбейтін сҧрақтар). 
Зерттеу деңгейін, формасын, уақытын мҧғалім оқушылардың жасерекшеліктеріне және нақты педаго-
гикалық міндеттерге байланысты ӛзі таңдайды. Зерттеушілік іс-әрекетін қалыптастыру бірнеше кезеңде 
жҥзеге асады.  
Бірінші кезең, бастауыш мектептің бірінші сынып оқушыларына сай. Бірінші сынып оқушыларының 
зерттеушілік тәжірибесін байыту тӛмендегіше жҥреді: 
 Ӛздерінде бар ҧғым тҥсініктеріне сай зерттеушілік белсенділігін қолдау; 
 Сҧрақ қою, болжам айту, бақылау, пәндік ҥлгілер қҧрау біліктіліктерін дамыту; 
 Зерттеуші іс-әрекеті жӛнінде алғашқы тҥсініктерін қалыптастыру. 
Міндеттерді шешу ҥшін тӛмендегі әдіс-тәсілдер қолданылады: 
- 
Сабақта  –  ҧжымдық  оқу  диалогы;  заттарды  бақылау,  проблемалық  жағдаят  жасау,  оқу-зерттеу, 
ҧжымдық ҥлгі жасау. 
- 
Сабақтан  тыс  уақытта  –  ойын-тапсырмалар,  оқушы  қызығушылығын  бірге  анықтау,  сызбаларды 
жеке қҧрау, тҥрлі материалдан ҥлгі жасу, кӛрме ҧйымдастыру. 
Екінші кезең – екінші сынып оқушыларына бағдарланады: 
 Зерттеуші іс-әрекетінің ерекшеліктері жӛнінде жаңа тҥсініктерге ие болады; 
 Зерттеу тақырыбын анықтау, талдау, салыстыру, қорытынды жасау және зерттеу нәтижелерін әзірлеу 
сияқты біліктіліктері дамиды; 
 Оқушылардың бастамашылдығы, белсенділігі және ӛзбетінділігін қолдау орын алады; 
 Зерттеушілік  іс-әрекет  оқу-зерттеу  тапсырмалары  мен  ортақ  тәжірибе  қҧнын  тҥсіну  арқылы 
зерттеушілік жағдаят жасау негізінде жҥзеге асады.  
Бҧл кезеңде іс-әрекеттің тӛмендегідей әдіс-тәсілдері қолданылады: 
- 
Сабақ  уақытында  –  оқу  дискуссиялары,  жоспар  бойынша  бақылау,  балалар  мен  мҧғалім  әңгімесі, 
шағын-зерттеулер; 

Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Жас ғалым. Ізденістер. Мәселелер. Зерттеулер» сериясы, №1(7), 2016 ж. 
144 
- 
Сабақтан тыс уақытта – топсаяхат, ҥлгі мен сызбаларды ӛз бетінше жасау, шағын баяндама, рӛлдік 
ойындар, тәжірибе.  
Оқушылардың зерттеушілік тәжірибелерін мҧғалімнің жаппай бақылауынан баланың жеке ӛз бетінше 
зерттеу әрекетіне ауысатындай етіп ҧйымдастыру қажет. Оқушылардың зерттеушілік іс-әрекетке қатысуы 
сараланған  тҥрде,  оқышулардың  жеке  ерекшеліктерін,  зерттеу  тәжірибесін  ашатындай  болып  қҧрылуы 
тиіс.  
Ҥшінші  кезең  ҥшінші  және  тӛртінші  сынып  оқушыларына  сай  келеді.  Бҧл  кезеңде  басты  назар 
зерттеушілік  іс-әрекеті,  оның  қҧралдары  мен  тәсілдерін  тереңірек  тҥсінуі,  зерттеу  логикасын  ҧғынуы, 
зерттеушілік  біліктіліктерінің  қалыптасуы  арқылы  бастауыш  сынып  оқушыларының  зерттеушілік  іс-
әрекет тәжірибелерін байыту міндеті кӛзделеді [4]. 
Алдыңғы кезеңдермен салыстырғанда, іс-әрекеттің қиындай тҥсуі зерттеу тапсырмаларын кҥрделенді-
ру мен оның шешімдерін оқушылардың ӛздерінің талабына қайта бағдарлау, талқылау, талдау, қорытын-
ды  жасауынан  кӛрініс  табады.  Аталған  кезең  ерекшеліктерін  ескере  отырып,  мынадай  әдіс-тәсілдері 
қолданылады: шағын зерттеу,  зерттеу сабақтары, зерттеу жҧмыстарын  ҧжыммен орындау және қорғау, 
бақылау, анкета жҥргізу, тәжірибе жасау және т.б. Жеке жетістіктері негізінде зерттеушілік тәжірибелерін 
байыту жҥзеге асады.  
Бастауыш сынып оқушыларының  зерттеушілік іс-әрекетке мотивациясын қалыптастыру мақсатында 
тәжірибеде зияткерлік сайыстар кеңінен қолданылуда.  
Зияткерлік сайыстар (мәдениет феномені ретінде) оқушыларды әлеуметтік-коммуникативтік іс-әрекет-
ке  бейімдейді,  онда  оқушылардың  әлеуеттік  мҥмкіндіктерін  анықтау  мен  қолдану  процедура  ретінде 
кӛрінеді.  Зияткерлік  сайыстарға  қатысу  зерттеушілік  іс-әрекетке  даярлығын  орнатуға  ықпал  етеді,  сол 
арқылы  оқушының  ӛзін-ӛзі  жҥзеге  асыруы  орын  алады,  жоспарлау  мен  ӛзін-ӛзі  бақылау  дағдылары 
қалыптасады, сыни ойлауы туындайды.  
Сайыстың  зияткерлік  мәнмәтіні  білім  беру  ҥдерісінің  барлық  субъектілерінің,  оның  ішінде  мҧғалім-
дердің  де  шығармашылық  белсенділігінің  кӛрінуіне,  психологиялық  қиындықтан  босап,  ӛз  бҥгіні  мен 
болашағын  бағалап,  ең  бастысы,  білім  беру  ортасындағы  барлық  тҧлғааралық  қатынасты  тҥзетуге 
мҥмкіндік береді.  
Сонымен,  баланың  қызығушылығы  арқылы  табиғи  қабілеттері  мен  талантын  ашудағы  ең  жауапты 
кезең - бастауыш мектеп шағы жас зерттеуші тәрбиелейтін орта болып табылады. Ол ҥшін мҧғалімдерге 
басты  жауапкершілік  пен  мол  міндет  артылады.  Аталған  міндетті  абыроймен  орындап  шығу  мҧғалім 
шеберлігі мен шығармашылық шыңдалуын талап етеді.  

жүктеу/скачать 4,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: