Абай атындағы ҚазҦпу-нің Хабаршысы, «Жас ғалым. Ізденістер. Мәселелер. Зерттеулер» сериясы, №1(7), 2016 ж

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Молодой ученый. Поиски. Проблемы. Исследования», №1(7), 2016 г. 
27 
тікке интеграциясы іске асады деген қорытынды жасалған.  
Кілт сӛздері: баспасӛз,телевидение, ақпарат, технология, жаһандану, талдау, бәсеке 
 
«Баспасӛз – саяси ықпал жасаудың ықпалы» деп Елбасымыз атап ӛткеніндей, қай қоғамда болмасын 
ақпарат  қҧралдарының  алар  орны  ерекше.  Бҥгінгі  жаһандану  заманында  да  БАҚ  саласының  маңызы 
бҧрынғыдан арта тҥспесе, кемімейтіні тҥсінікті. Бірыңғай әлемдік ақпараттық кеңістік ретінде қалыптаса-
тын  ақпараттандыру  ғаламдық  желілік  қоғам  орната  отырып,  адамдарға  бҥкіл  рухани  иігіліктер  мен 
материалдық байлықтарға жол ашады, интеллектуалды ресурсын молайтады, соның арқасында тҧрақты 
дамуға негіз болатын барлық ресурстарға жол ашылады. Басқа жағынан қарастыратын болсақ, ақпарат-
тық  технологиялар  шексіз  игілік  кӛзі  болып  табылмайды:  олар  мемлекетаралық  қарсы  кҥрес  аясында 
ақпараттық қҧралдармен ӛте жақсы қаруланған мемлекеттер тарапынан ішкі және сыртқы саясатқа қатты 
әсер  ететін  жаңа  тиімді  тетіктерге  айналады,  соның  салдарынан  ҧлттық  қҧндылықтарға  қауіп  тӛнетін 
болады. Сонымен қатар жаһандық ақпараттық ағындар ҧлттық ерекшеліктерді жоюға алғышарт болады. 
Жаһандануға  деген  ҧмтылысты  қаржыгерлер  элитасының  жаңа  ӛкілдері  жҥзеге  асыратын  болады, 
оларды Ж.Аттали «жаңа кӛшпенділер» деп атайды. Олар – сауда қҧрылысының жаңа тҥрін әкелушілер, 
олар – әлдебір ҧлттық немесе мәдени пайымдаулардан алшақ келетін әлемнің жаңа азаматтары. Ж.Аттали 
бҧл  адамдар  туралы:  «Олар  ӛмір  ырғағын  теріс  айналдыра  тҥсіп,  адамның  мәдениетке,  ғылымға, 
отбасына, Отанға, әлемге деген қатынасын тҥбегейлі ӛзгертетін болады» [1, 22] деп жазады. «Қаржыгер-
лер, Ж.Атталидің кӛзқарасы бойынша, әлемдік ҥкіметке айнала отырып, мемлекеттен ҥстем және ҧлттан 
да  ҥстем  болып  келетін  элита  ретінде  асқақтайтын  болады.  Заманауи  ақпараттық  технологияларды 
пайдалана  отырып,  олар  планетаны  бірыңғай  қаржы-экономикалық  кеңістікке  айналдырады,  мҧнда 
адамның ӛзі тауарға айналып кете барады». 
Адамзаттың жаңа тарихында жаһанданудың талпыныстары ретінде Ҧлы Француз революциясынан ке-
йінгі Франйияның жҥргізген соғыстарын, Наполеон басқарған соғысты атап кӛрсетуге болады. Осы соғыс 
нәтижесінде Еуропаның басым бӛлігін біріктірген Наполеон Бонопарт империясы қҧрылды[2, 30]. Жиыр-
масыншы ғасырда болып ӛткен екі соғыс та жаһандық сипатта болды. Сондықтан қазіргі таңдағы жаһан-
дану феноменінің мән-жайын ҧғыну ҥшін, жаһанданудың бҧрын иеленген пішіндерін тану қажет болады. 
Жаһандану  мәселесіндегі  негізгі  тҥсінік  –  кезінде  Иммануель  Уоллерстайн  және  Фернан  Бродель 
жазып  ӛткен  әлем  экономикасы  болып  табылады.  Француз  тарихшысы  Фернан  Бродель  бҧл  жӛнінде 
былай  деп  атап  ӛтеді:  «капиталистік  жаһандану  саяси-географиялық  кеңістікті  моделдейді.  Бір  ғана 
орталықтың,  қаланың,  тыныс  алушы  организмнің  айналасында  «кӛлемі  жағынан  екінші  маңызға  ие 
жҧлдыздар» әрекет ететін болады,..мҧндай кеңістіктік иерархияда орталық – шеткері аймақ (периферия) 
қатынасы басымдық танытады [3,42]. 
Сондықтан мҧнда негізгі мәселелердің бірі жаһанданудан кім ҧтып, кім «жҧтылады» деген сауалмен 
байланысты болып келеді. Әрине, мҧнда бай елдер немесе индивидтер басым орынды иеленеді. Кейбір 
оппоненттер кірістердің жаһандақ конвергенциясы орын алуы мҥмкін, ӛйткені кедей мемлекеттердің эко-
номикасы бай елдерге қарағанда, жедел қарқынмен дамиды деген пікір айтады. Негізінде, жылдам даму 
барлық мемлекеттерге тән емес, экономикалық тҧрғыдан нашар дамыған елдер бай елдерге қарағанда ба-
яу қарқынымен ерекшеленеді. Соған орай олардың жаһанданудан алар пайдасы да аз болып келмек [7,3]. 
Жаһанданудың оң және теріс жақтарына талдау жасай келе, малайзиялық танымал ғалым Музаффар 
Чандра  оның  бір  ғана  оң  нәтижесі  «жанама  ӛнімде»  деп  атап  кӛрсетеді.  «Оның  нағыз  себебі  пайданы 
барынша  кӛбейтуден  кӛрінеді»,  -  деп  жазады  ол,  сондықтан  жаһандану  «бҥкіл  тарих  бойында  адамзат 
ӛркениетінің  тҧтастығына  маңызды  қауіп  тӛндіретін  қатерлердің  бірі  болуы  мҥмкін»  [4,  22].  Алайда, 
«жаһандану  дін  мен  мәдениет  ҥшін  белгілі  бір  оң  элементтер  әкелетіндіктен,  одан  толық  бойды  аулақ 
салудың да қажеті жоқ. Этикалық және моральдық ережелер қысқа мерзімдік және ҧзақ мерзімдік страте-
гияда  экономикалық  қызмет  атқару  кезінде  ескерілуі  тиіс.  Нарық  этикалық  принциптермен  реттелініп 
отыруы қажет» деп санайды ол. Оның пікірінше, «ислам және басқа да дін интелектуалдарына қарсы тҧру 
дінмен  ҥйлесе  отырып,  жаһандану  ҥдерісіне  енгізілген  адамгершілік  және  экономикалық  жағынан 
негізделген саясаттан кӛрінеді»[2, 55]. 
Егерде жаһанданудың артықшылықтары туралы айтар болсақ, жаһандану халықаралық бәсекелестікті 
ӛршіте тҥседі. Бәсекелестік пен нарықтың кеңеюі мамандану және халықаралық еңбек бӛлінісін тереңде-
туге  әкеледі.  Жаһанданудың  тағы  бір  артықшылығы  –  ӛндіріс  ауқымындағы  ҥнемділік,  мҧның  ӛзі 
ысырапшылыққа жол бермеу мен бағаның тӛмендеуіне, соның салдарынан тҧрақты экономикалық дамуға 
әкеледі. 
Егерде жаһанданудың оң жәге теріс жақтарын саралайтын болсақ, оның ӛзі әлемдік жҥйенің сипатына 
байланысты болады. Егер әлем қақтығыстарға толы болса, онда ол мҥлдем теріс сипат алады. Керісінше, 

Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Жас ғалым. Ізденістер. Мәселелер. Зерттеулер» сериясы, №1(7), 2016 ж. 
28 
әлем ынтымақтастыққа қарай бет тҥзесе, онда жаһандану оң әсер береді. 
Ал ақпараттық-коммуникациялық жаһандану – қазіргі заманғы интеграциялық ҥрдістердің ішінде аса 
ықпалдысы.  Оған:  коммуникациялық  мҥмкіндіктерді  дамыту  және  ғарыштық  кеңістікті  ақпарат  беру 
ҥшін  пайдалану;  жаhандық  ақпарат  желілерінің  пайда  болуы  және  тез  дамуы;  адамзат  тҧрмысындағы 
кӛптеген  ҥрдістердің  компьютрлендірілуі  жатады.  Сонымен  қатар,  келешекте  екі  бағыттағы  ғарыштық 
жҥйелерді  басымдылықпен  дамыту;  байланыстырудың  жеке  жҥйесі  мен  жаhандық  позицияланудың 
дамуы;  ақпараттық  коммуникациялық  кешендердің  негізінде  бизнесті,  ӛндірістік  ҥрдістер  мен  ҥй 
шаруаларын  басқарудың  жаhандық  жҥйесін  қҧру;  ӛмір  сҥру  ҥрдістерінің  мейлінше  ҥлкен  бӛлігін 
компьютрлендіру мен роботтау сынды ҥрдістерді де кірістіруге болады.  
Бҥгінгі  кҥнгі  ақпараттық  жаһандану  қоғамға  біршама  игі  мҥмкіндіктерді  береді.  Мысалы,  2015 
жылдың  ҥздік  телеарнасы  атанған  «КТК»  арнасын  алуға  болады.  Аптаның  7  кҥні  бойы  бар  ғаламның, 
еліміздің тҥкпір-тҥкпіріндегі халықтың хәл-ахуалын, билік басындағылардың ойлары мен қыр-сырларын 
ашық  тҥрде  сипаттап,  эфирге  де,  сайт  жҥйесіне  де  ҧсынылып  жҥр.  КТК  телеарнасында  тҧңғыш  қазақ 
тіліндегі ақпараттық бағдарлама «Бір кҥн» деген атпен 1998 жылдың тамыз айында шыққан. Бір айдан 
кейін «Кҥндерек» деп аталды. 2000 жылдан бастап «Кҥндеректің» сапасы арта тҥсті. Оған ӛзіндік ҥлесін 
Оразәл  і  Баймҧраттың  еңбегі  ерекше.  Телекеңістікке  жаңадан  «Шарайна»  ақпараттық-сараптамалық 
бағдарламасы келіп қосылды [5]. Бҧл хабардың сол кезде жаппай шығып жатқан апталық сараптамалық 
телебағдарламалар арасында ӛзіндік ерекшелігі болды.  
Қазіргі кҥні телеарна қорында кӛрермендердің аса ҥлкен назарына ҧшырап жҥрген, рейтингі бойынша 
3-ші  орындағы  «Апта  қорытындысы»  ақпараттық  хабар,  басында  Артур  Платоновтай  ақиқатты  сӛзге 
тиек  еткен  «Портрет  недели»  бағдарламасы,  саяси-экономикалық,  әлеуметтік  проблемаларға  арналған 
«Другая правда», «Наша правда», «Очная ставка», «Черный квадрат» т.б. сынды еліміздің ақпараттық 
кеңістігінде  ерекше  орынға  ие  бағдарламалар  санатына  жатады.  Сӛйлесе  сӛздің  тҥбін  тҥсірген,  іздесе 
оқиғанын ақиқатын іздеген Дина Тӛлепбергеннің “Астарлы ақиқат” хабарын атап айтпау мҥмкін емес. 
Бағдарлаада  талай  халықтың  әлеуметтік  жағдайы,  мҧң-кҥйі  баяндалды.  Қанша  адамға  шешілмеген 
мәселенің шешімін табуға жол сілтеді. Қазіргі кҥні ізденімпаз-журналист жаңа тың жоба ―Экспериментті‖ 
қалың кӛпшілікке тарту етті. Әр хабарды тҥсіру барысын ол Инстаграм парақшасында жариялап, халыққа 
хабардың  мәнін  ҧғындыруда.  Бҧл  конвергенттік  журналистиканың  еліміздегі  әлі  де  ілгері  даму 
барысында екендігін айқындайды.  
«КТК» телеарнасының жақын шетел Ресей мемлекетінің телеарналарымен терезесі тең кҥнге жеткенін 
ауыз толтырып айта аламыз. Мәселен, Ресейдің ең  танымал рейтингі жоғары ақпараттық арналарының 
бірі  -  «Россия  24».  Арна  қорында  да  сан  тҥрлі  тақырыптарды  қаузайтын  бағдарламаларға  толы.  Оған 
дәлел «Мнение», «Политика», «События», «Мобильный репортер», «Вести», «Вести недели», «Экономи-
ка», «Факты», т.б. бағдарламаларды алуға болады [6]. Арнаның басқа арнадан ерекшеліктерінің бірі – ол 
ақпараттық тікелей эфирде оқиға орнынан сол мезетте берілетіндігінде және әр жарты сағат сайын эфирге 
жарияланып отыруында. Бҧл кӛрермендер тарапынан ҥлкен қолдауға ие. Бҧл телеарнаның біздің «КТК» 
арнасы  сынды  ақиқатты  елге  сол  қалпында,  бҧрмалаусыз,  ашық  тҥрде  беруге  қҧмар  арналардың 
санатында  екендігін  аңғару  қиын  емес.  Сонымен  қатар,  телеарнаның  ашық  блогы  арқылы  халықтың 
әлеуметтік  мәселелері  де  арна  назарынан  таса  қалмайды.  Блогта  қолдау  әрі  кӛмекке  зәру  жандардың 
кӛптеп  тілек-қалауларын  қалдыратындығын  бір  кӛз  жҥгірткеннен  анық.  Арнадан  ӛзге  «Вести.ru»  атты 
интернет-сайттың  да  танымалдығы  ерекше.  Сайт  тек  қана  ақпарттық  хабарды  тікелей  эфирді  берумен 
тоқталмай, әр санат бойынша архивтегі немес одан да ӛзге мақалалармен танысуға мҥмдіндік бар. Әліппе 
бойынша басталатын 64 бағдарламаға сілтеме берілген. Бҧл әрине «КТК» телеарнасының сайтының ҥлгі 
аларлықтай  артықшылығы  екені  анық.  Сонымен  қатар,  сайтта  бірнеше  әлеуметтік  желілерге  қосылу 
арқылы, ыңғайлы әрі жылдам жаңалықтармен таныс болуға жағдай жасалған. Әрине, әлемдік жаһандық 
ақпараттық кеңістіктегі мҧндай телеарналармен тең болуға әлі де болса елімізде жҧмыстар жасалу керек. 
Бірақ та біздің де арналардың тура жолда, алар биігі әлі алда екені бәрімізге аяң.  
Жаһандану мемлекеттің ӛзіне де оның функцияларына да ықпалын тигізіп, ӛзінің ауқымдылығын кҥн 
санап  арттыра  тҥсуде.  Қазақстан  әлемдік  қоғамның  субъектісі  ретінде  амалсыздан  ғаламдық  ақпарат 
кеңістігінің бір бӛлігі болып табылады. Демек, саясат пен экономикадағы жаһанданудың басты белсенді-
лері болып табылатын алып ҧйымдар рӛлінің артуы жас тәуелсіз мемлекеттердің ішкі істеріне олардың 
ықпалының  кҥшейіп,  ақыры,  бҧл  мемлекеттердің  функциялық  тәуелсіздігінен  айырылуына  әкеп  соғуы 
мҥмкін. ―Біз қуатты сыртқы кҥштер келешегімізді айқындауда сӛзсіз елеулі рӛл атқаратын кҥннен-кҥнге 
ӛсе тҥскен ауқымдану мен ҧлғайып келе жатқан ӛзара тәуелділік дәуірінде ӛмір сҥріп отырмыз. Егер біз 
ӛз ниетімізді байсалды ҧстансақ және пайымды да парасатты болсақ, ӛз дамуымыздың ішкі және сыртқы 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Молодой ученый. Поиски. Проблемы. Исследования», №1(7), 2016 г. 
29 
факторларын бҥкпесіз талдап-таразылауға қабілетті болсақ, онда біздің жалпы топтасуымыз, ӛз тарихы-
мыз бен ерекше жағдайларымыз негізінде дҧрыс жолды таңдап алу мҥмкіндігіміз де бар‖, – деп президент 
Н.Назарбаев ―Қазақстан-2030‖ стратегиясында жазады [10]. 
Ақпараттық қарым-қатынастың жақсаруы арқасында мемлекеттегі ақпараттық кеңістіктің, мәдениет-
тің  мен  экономиканың  әлемдік  экономикалық  және  ақпараттық  кеңістікке  интеграциясы  іске  асады. 
Ақпараттық алаңды ары қарай дамытып, әлемдік ақпараттық қоғамдастыққа кірер кезде, ҚР президенті 
айтып ӛткен идеяның ең маңызды жерлерін естен шығармаған дҧрыс.  Ол ҥшін, қалыптасқан жағдайды 
әділ бағалап, қос стандарттардан бас тартып, дҧрыс қорытынды жасауымыз тиіс. Мемлекеттің ақпараттық 
алаңында отандық ӛнімнің басым болуы басты басымдылыққа айналуы тиіс. Тек сонда ғана, Қазақстанда 
ақпарат нарығының маңызды және негізгі элементтері қалыптасты деп айтуға болады.  
 
1  Даниленко  В.П.  Глобалисткая  картина  мира,  или  глобалистика,  глобализм,  антиглобализм,  глобализация  и 
антиглобалисткая борьба. Персональный сайт автора http//www.islu.irk.ru/danilenko/articles/glob/htm 
2 Долгов Б.В. Процесс глобализации и развивающиеся страны. 
3 Жак Ле Гофф. Труды и дни глобализации… 
4 Музаффар Чандра. Глобализация и религия//www.islam.kiev/ua 
5 http://www.ktk.kz/ 
6 http://www.vesti.ru/ 
7 Матвеев Р.Ф.  Методологические и теоретические проблемы глобализации // «Новая» Россия: национальные 
интересы в  глобальном контексте.  Материалы межвузовской  научной конференции/  «Новая» Россия: националь-
ные интересы в глобальном контексте». 7-8 декабря 2001 г. - М.: РГГУ, 2001. 
8 http://el.kz/m/articles/view/content-1218 
 
Резюме 
Э.О. Кырыкбаева – к.и.н., доцент Египетского университета исламской культуры «Нур-Мубарак» 
Н.Е. Султанова – магистрант 1курса факультета «Журналистики» КазНУ им.аль-Фараби 
Значение и роль современного развития общества в информационных структурах 
Целью  данной  статьи  является  определение  роли  и  значения  глобализации  в  информационном  обществе. 
Предусмотрены  достижения  и  недостигнутые  высоты  в  отрасли  СМИ  с  момента  возникновения  глобализации  на 
мировой научной арене. Определена главная роль глобальных информационных потоков в ликвидации националь-
ных особенностей. Проанализировав положительные и отрицательные стороны глобализации, предложено определе-
ние термина «информационно-коммуникационная глобализация» как развитие коммуникационных возможностей и 
использование мирового пространства для передачи информации; появление и быстрое развитие глобальных сетей 
информации;  компьютеризация  многих  процессов  человеческого  бытия.  Кроме  того,  приоритетное  развитие 
мировых  систем  в  двух  направлениях,  развитие  личных  систем  соединений  и  глобальных  поисковых  систем;  на 
основе  информационно-коммуникационных  комплексов  построение  глобальной  системы  управления  бизнесом, 
производственными  процессами  и  домашним  хозяйством;  компьютеризация  и  т.д.  большей  части  жизненных 
процессов. Делается вывод о том, что благодаря улучшению информационных отношений в государстве в период 
глобализации  осуществляется  интеграция  информационного  пространства,  экономики  и  культуры  государства  в 
мировое экономическо-информационное пространство. 
Ключевые слова: печать, телевидение, информация, технология, развитие, анализ, конкурентноспособность 
 
Summary  
Е.Kyrykbaeva – Candidate of Historical Sciences, Associate Professor Egypt University of Islamic Culture "Nur-Mubarak" 
N.Sultanova - 1st year undergraduate faculty "Journalism" in Al- Farabi Kazakh National University 
The importance and role of the modern development of society in the information structure 
The  aim  of  this  article  is  to  define  the  role  and  importance  of  globalization  in  the  information  society.  There  are 
achievements and unreached heights in the media industry since the beginning of globalization on the world scientific arena. 
Identify  the  main role of  global information flows  in the  elimination of  national  features.  After analyzing the positive and 
negative  aspects  of  globalization,  it  is  proposed  definition  of  "information  and  communication  globalization"  as  the 
development of communications capabilities and the use of global space for communication of information; the emergence 
and rapid development of global information networks; computerization of many processes of the human being. In addition, 
the  priority  development  of  the  world  system  in  two  ways,  the  development  of  personal  systems  connections  and  global 
search engines; based information and communication systems to build a global business management system, manufacturing 
processes and households; computerization, etc. most of the life processes. It was concluded that by improving information 
relations in the state in the period of globalization integrates the information environment, the economy and culture of the state 
in the global economic and information space. 
Keywords: print, television, information, technology, development, analysis and competitiveness 
 
УДК: 821.512.122-1 

Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Жас ғалым. Ізденістер. Мәселелер. Зерттеулер» сериясы, №1(7), 2016 ж. 
30 
 
«ГҤЛСТАН БИ-Т-ТҤРКИ» ДАСТАНЫНДАҒЫ МӘВЛА ҚАЗЫ МУХСИН  
 
Д.Сулеймен – Абай ат. ҚазҦПУ, Филология институтының 2-курс магистранты, 
Ғылыми жетекшісі: ф.ғ.к, аға оқытушы Г.Е. Есіркепова 
 
Бҧл  мақалада  Сәйф  Сарайидың  «Гҥлстан  би-т-тҥрки»  дастанының  соңында  берілген  ӛлең  авторы  Мәвла  Қазы 
Мухсин туралы айтылады. Мәвла Казы ӛлеңінің философиялық мәні талдалынады. Ӛлеңдегі кӛркемдегіш қҧралдар-
дың қалай қолданылғаны сараланады. Біз бҧл зерттеуімізде Мәвла Қазы Мухсиннің ақындық шеберлігін және Сәйф 
Сарайи шығармашылығындағы орнын талдауға тырыстық.  
Кілт сӛздер: Сәйф Сарайи, «Гҥлстан би-т-тҥрки» дастаны, метафора, Аллаға деген махаббат  
 
Алтын  Орда  дәуірі  әдебиетінің  кӛрнекті  ӛкілдерінің  бірі  –  Сәйф  Сарайи.  Сәйф  ақынның  Сағди 
Ширазидан  тәржімалаған  «Гҥлстан  би-т-тҥрки»  дастанының  әдебиетте  алар  орны  бӛлек.  Ақынның  ӛз 
кезеңінен хабар беруге тырысқан әдебиеттанушы екенін дастандағы қамтылған мәліметтерден аңғарамыз. 
Дастанды ақын нәзирагӛйлік дәстҥрмен жырлап шыққан. Сарайлық Сәйфтің аудармашылық шеберлігін 
осы дастан арқылы байқай аламыз. 
Қолжазбаның соңында XIV ғасырда ӛмір сҥрген сегіз атақты ақынның бір-бір ӛлеңдері және оларға 
қайтарған  Сәйф  Сарайидің  жауаптары  мен  ӛз  ӛлеңдері  берілген.  Ол  ақындардың  аттары:  Мәвла  Қазы 
Мухсин,  Мәвлана  Исхақ,  Мәвлана  Имад  Мәвлэвий,  Ахмад  Хожа  ас-Сарайи,  Хоразми,  Әбдулмәжид, 
Туғлыхожа,  Хасанҧлы  [1,  422  б.].  Бҧл  сегіз  ақын  туралы  Сағди  Ширазида  кездеспейді.  Сәйф  ақын 
дастанның  аяқталғаны  туралы  ӛлең  жолымен  сҥйіншілеп,  жинақтың  соңында  сегіз  ақынның  ӛлең 
жолдарын  берген.  Әр  ақыннан  кейін  ақындар  ойын  ӛрбітіп,  ӛлеңмен  бағасын,  пікірін  және  ӛзінің 
кӛзқарасын білдіріп отырады. 
Дастандағы  сегіз  ақынның  ӛлеңдері  бір-бірімен  мазмҧндас.  Адамгершілік,  сабырлық,  тӛзімділік, 
қайсарлық,  қанағат  сынды  қасиеттерді  жырлап  жарысады.  Әлемдегі  бар  асыл  дҥние  суреттеп,  осы 
кереметтерді  жаратқан  Алланы  мадақтайды.  Ақындардың  ӛлең  жолдарын  оқи  отырып,  поэзиядағы 
«мінәжат» жанрына жататынын аңғарамыз. Әртҥрлі жаман қасиеттерден сақтанып, дҧға етеді. 
Атақты сегіз ақынның бірі Мәвла Қазы Мухсиннің ӛлеңі мен Сәйф Сарайидың тура сол ӛлшемде жау-
ап ретінде жазған ӛлеңіне назар аударайық. Мэвла Қазы Мухсин ӛз сҥйгенін барша сҧлудан да сҧлу дейді: 
«Мәвла Қазы Мухсин айтады 
Сҥйгенім менің адамдардың жаныдҥр, 
Барша сҧлулар сҧлуының сҧлтаныдҥр. 
Кешті Ләйлі, кешті Шырын сҧлулығы,  
Міне, бҥгін менің шахым дәуренідҥр 
Пендесі (қызметшісі) дҥр бойының сәрв пен шынар, 
Ай мен кҥн жҥзіне қайран қалып тҧр. 
Жҥзі сҧлуларға алма сатар, 
Ерні дерттілердің дәрісідҥр. 
Неткен келбет, (ғашықтарды) таңғалдырар таза гҥлі,  
Неткен ерін, Мысырдың шекер кенідҥр. 
Иегі зынданына тҥскен тҧтқын, 
Ол кім, бҥгін кәнғандық Жҥсіп еді. 
Қасы, кӛзі табынушыларды алдандырса, 
Мухсиннің рақаты - тәңірілік» [1, 156 б.]. 
Ӛлең  мәтініне  назар  аударсақ,  кӛркемдегіш  қҧралдарды  ӛте  ҧтымды  пайдаланған.  Әдебиеттегі 
кейіпкеу, метафора тәсілдерін молынан пайдаланған. «Ай мен кҥн жҥзіне қайран қалып тҧр» деген ӛлең 
жолынан әдемілікке сҥйсінген тірі аспан денелері кӛз алдымызға елестейді. Сҧлудың ернін Мысырдың 
шекер  кеніне  балайды.  Мухсин  ӛз  рақатын  тәңірлікке  ҧқсатады.  «Метафора  –  екі  нәрсені,  қҧбылысты 
салыстыру  және  жанастырып  жақындату  арқылы  астарлы  тың  мағына  беретін  бейнелі  сӛз  немесе  сӛз 
тіркесі»,  -  дейді  академик  З.Ахметов  [2,  140  б.].  Ақынның  метафора  тәсілін  ойын  суреттеп  жеткізуде 
шебер пайдаланғандығын байқай аламыз. Ал енді Сәйф Сарайидың берген жауабына қарайық:  

жүктеу/скачать 4,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: