Абай атындағы

 
 
138
суммарная  сила  трения  в  зоне  контакта  колес  с  рельсами.  Это  также  отрицательно 
скажется  на  долговечности  ходовой  части  рельсовой  машины  из-за  возникающих 
фрикционных автоколебаний. Следует также отметить, что при отсутствии контакта с 
рельсом одного из колес, в частности при наиболее нагруженном режиме, нагрузка на 
одно  из  колес  составляет  половину  веса  всей  машины.  Неравномерная  нагрузка  на 
колеса уменьшает срок службы колес, валов и других частей привода, способствует их 
ускоренному  разрушению.  Наблюдения  за  напольными  завалочными  машинами  на 
заводе  «Криворожсталь» (Украина)  и  Карагандинском  металлургическом  комбинате 
(Казахстан)  показали,  что  работа  машин  сопровождается  частыми  ударами, 
проскальзыванием ходовых колес, интенсивными колебаниями узлов и деталей машин.  
Одна  избыточная  связь  определяет  порядок  статической  неопределимости 
опорного  механизма  равный  единице.  Но  фактически  этот  порядок  для  рельсовых 
машин такого типа выше определенного ранее по причине того, что истинный контакт 
опорной  цилиндрической  поверхности  колеса  с  плоскостью  головки  рельса 
практически  происходит  по  прямой  линии.  Первоначально,  при  определении  числа 
избыточных  связей  по  формуле (1), предполагалось,  что  колеса  имеют  точечный 
контакт с рельсами. Таким образом, в формуле (1) род элементов кинематических пар i 
= 4, т.е. возможное число избыточных связей для исследуемой машины  
q = 3 – 6
×1 + (6 – 4)×4 = 5. 
Избыточные  связи,  вызываемые  линейным,  а  не  точечным  контактом  колес  с 
рельсами,  теоретически  можно  исключить,  применив  рельс  с  выпуклой  головкой  или 
выполнив бочкообразной опорную поверхность ходовых колес. Практически же, из-за 
податливости  материала  колес  и  рельсов  точечный  контакт  осуществить 
проблематично.   
Очевидно,  что  при  отрыве  одного  колеса  от  рельса  вертикальная  нагрузка  на 
оставшиеся колеса распределяется крайне неравномерно, что показывают  результаты 
расчетов,  отличающиеся  от  данных,  приведенных  в  технической  документации 
исследуемой  машины.  Неравномерная  нагрузка  на  колеса  уменьшает  срок  службы 
колес, валов и других частей привода, способствует их ускоренному разрушению
. 
Равномерно  распределить  вертикальную  нагрузку  на  колеса  возможно,  если 
выполнить  раму  составной  (из  двух  частей).  В  результате  получим  две  трехопорные 
балки 1 и 2 (рисунок 4), соединенные посредством бочкообразных роликов 3 и 4. Как 
известно  из  практики  работы  подъёмно-транспортных  машин,  вертикальная  нагрузка 
распределяется равномерно именно для таких конструкций.  
 

 
 
139
 
 
Эксплуатация опытных экземпляров мостовых кранов с составной конструкцией 
рамы, изготовленных на Александрийском заводе (Украина), показала значительное 
уменьшение потребляемой электроэнергии и износа деталей ходовой части кранов. 
 
 
 
1.  Кожевников  С.Н.  Основания  структурного  синтеза  механизмов. –Киев:  Наукова 
думка, 1979. –232с. 
2.  Техническая  документация  напольной  завалочной  машины  мартеновского  цеха 
грузоподъемностью 15 тонн. Завод «Криворожсталь», Кривой Рог, 1989.  
 
 
3
1
4
2
1,2 – Г-образные балки, 3,4 – ролики. 
Рисунок 4- Схема механизма передвижения мостового крана  c составной рамой 
М 
М

 
 
140
ƏОЖ 378.164:378.115 
С.Ж. Пірəлиев, Г.С. Джузбаева 
 
БОЛАШАҚ МҰҒАЛІМДЕРДІ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ    
ІС-ƏРЕКЕТІН БАСҚАРУҒА ДАЯРЛАУ 
 
(Алматы қ., Абай атындағы ҚазҰПУ, Шымкент қ., Академиялық инновациялық университеті) 
 
В статье рассматриваются современные проблемы профессиональной подготовки 
будущих  учителей  в  условиях  дистанционного  обучения.  Приведен  анализ 
профессиональной  подготовки  будущих  учителей  в  отечественных  и  зарубежных 
исследованиях. На основе теоретического анализа определены уровни исследования в 
теории  деятельности.  Эффективность  методики  формирования  познавательной 
деятельности студентов определены на основе теоритического анализа.  
 А  также  приведены  основные  выводы  по  формированию  познавательной 
деятельности  студентов в дистанционном обучении.  
The modern problems of professional preparation of future teachers in condition of 
distance training are considered in this article. The analysis of professional preparation of 
future teachers are given in native and foreign researches. The levels of research in theory of 
activity are defined on the thesis of theoretical analysis. The effectiveness of methods of 
formation of cognitive activities of students are defined on the basis of theoretical analysis. 
Also the main conclusions on formation of cognitive activities of students are given in 
distance training. 
 
Қоғам  дамуының  қазіргі  кезеңдегі  ерекшелігі  қоршаған  əлемнің  қарқынды 
өзгерісімен сипатталады. Адамзат қызметінің барлық саласында өтіп жатқан өзгерістер 
жаңа  ауқымды  мəселелердің – жылдам  өзгермелі  ақпараттық  кеңістіктегі  адам 
мəселесінің - пайда  болуын  меңзейді.  Өткен  ХХ  ғасырдағы  ақпараттық  төңкеріс  тек 
жаңа  ақпараттық  технологияларды  ғана  дүниеге  əкеліп  қойған  жоқ,  сонымен  бірге,  
ақпараттың  əрі  сандық  жағынан,  əрі  сапалық  жағынын  артуы  ерекше  назар  аударуды 
талап  етті.  Көтерілген  мəселе  еліміздегі  ғылым  мен  білім  саласын  дамытудағы 
басымдылықтар  ретінде  жоғары  оқу  орындарында  болашақ  мамандарды  кəсіби 
даярлауда, олардың жеке тұлғалылығын қалыптастыруда жаңа талаптар мен міндеттер 
қою қажеттілігін көрсетеді. 
Қазіргі қазақстандық білім беру кеңістігі ақпараттық болып есептеледі, сондықтан 
уақыттың  өтуімен  бірге  маманның  ақпараттық  технологияларды  пайдалана  білу 
іскерлігі  мен  кəсіби  құзырлығына  қойылатын  талап  та  арта  түсуде.  Пайда  болған 
мəселені  шешу  республикалық  кəсіби  білім  беру  жүйесіне  келіп  тіреледі.  Жоғары 
мектептердің  алдында  тұрған  негізгі  міндеттердің  бірі - жеткілікті  деңгейде  кəсіби 
білімі,  құзырлықтары  мен  танымдық  іс-əрекеті  қалыптасқан,  шығармашылық 
қабілеттері  дамыған,  жоғары  кəсіби  білікті  мамандар  даярлау  болып  табылады.  Бұл 
міндеттерді 
шешудің 
жолдары 
ретінде 
ақпараттық-коммуникациялық 
технологиялардың  мүмкіндіктеріне  негізделген  студенттердің  кəсіби  бағыттылығын 
жетілдіруді, танымдық іс-əрекетін қалыптастырып, дамытуды атауға болады. 
2030  ж.  дейін  Қазақстан  Республикасын  дамыту  тұжырымдамасында: «аймақтық 
деңгейде  білім  беру  сапасын  арттыру  мақсатында  қашықтықтан  виртуалды  оқытуды 
жəне  жаңа  білім  беру  технологияларын  жасап,  енгізу  қажет»  делінген [1].  Мұндай 
тəсіл  қашықтықтан  оқыту  технологияларына  негізделетін  жаңа  білім  беру 
парадигмаларына көшуді ұсынады.  

 
 
141
Болашақ  мамандарды  кəсіби  даярлауды  жетілдіру  мəселелері  Қазақстан 
Республикасының 
негізгі 
нормативті 
құқықтық 
құжаттарында: 
Қазақстан 
Республикасының  «Білім  туралы»  заңында (2007) [2] , 2005-2010 ж.ж.  арналған 
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында [3], 
ҚР-ның 2002-2004 жылдарға  арналған  білім  беру  жүйесін  ақпараттандыру 
тұжырымдамасында [4],  сондай-ақ,  жыл  сайынғы  ҚР  Президентінің  жыл  сайынғы 
халыққа Жолдауларында көрініс тапқан. 
Қазақстан  Республикасының  «Білім  туралы»  заңында  білім  беру  саласын 
жетілдірудің  маңызды  тəсілдерінің  бірі – білім  беруді  ақпараттандыру  жəне 
халықаралық ауқымды коммуникациялық желіге шығу екендігі айтылған [2]. Сонымен 
қатар,  бұл  бағыт  Қазақстан  Республикасында 2010 ж.  дейінгі  білім  беруді  дамыту 
тұжырымдамасында  қарастырылған  негізгі  аспектілерінің  бірі  болып  табылады. 
Тұжырымдамада  «қазіргі  жағдайда  жоғары  білім  беру  жүйесіне  жаңа  сапа,  қоғамдық 
статус  беріп,  алдыңғы  кезектегі  міндеті  жоғары  білікті  мамандар  даярлау  болып 
есептелетін қоғамның ерекше сферасы ретінде түсіну қажет» деп көрсетілген [3]. 
Мамандардың  кəсіби  даярлығын  дамытуға  əрі  білім  беру  процесінің  теориясын, 
мазмұнын, əдіснамасын, ұйымдастырылуын жетілдірумен, əрі жоғары мектепте жұмыс 
істейтін  оқытушылардың  кəсіби  шеберлігін  жетілдіру  жолдарымен  айналысатын 
қазақстандық ғалымдардың қазіргі зерттеулері елеулі үлес қосуда. Мамандарды кəсіби 
даярлаудың  əртүрлі  аспектілерін  жетілдіру  мəселелеріне  елеулі  үлес  қосқан  көрнекі 
қазақстандық  ғалымдар:  Т.С.  Садықов,  А.П.  Сейтешев,  Г.А.  Уманов,  Л.К.  Керимов, 
Н.Д.  Хмель , М.А.  Кудайкулов,  Н.Н.  Хан,  А.А.  Бейсенбаева,  К.К.  Жампеисова,  Г.Т. 
Хайруллин,  С.Ж. Піралиев,  Ш.Т.Таубаева,  Г.К.  Нургалиева,  Р.К.  Толеубекова,  В.В. 
Трифонов жəне т.б.  
Сонымен  қатар,  республикада  болашақ  мамандардың  кəсіби  сапаларын 
қалыптастыру  мəселелері  зерттелуде,  олардың  қатарына  педагогикалық  ғылымды 
дамытудағы төмендегідей: болашақ мұғалімнің кəсіби мəнді сапаларын қалыптастыру 
(А.А.  Калыбекова,  К.С.  Успанов,  А.А.  Молдажанова  жəне  т.б.);  зерттеу  мəдениетін 
қалыптастыру    арналған  (Ш.Т.  Таубаева  жəне  т.б.);  танымдық  өз  бетінділікті 
қалыптастыру  (А.Е. Абылқасымова  жəне  т.б.);  танымдық  белсенділікті  қалыптастыру 
(Ж.А. Қараев  жəне  т.б.);  қашықтықтан  оқыту  жағдайында  студенттердің  ақпараттық 
мəдениетін  қалыптастыру  (Д.М. Джусубалиева  жəне  т.б.)  тəрізді  бағыттарды 
жатқызуға болады. 
Жүргізілген  зерттеулер  ішінен  қашықтықтан  оқыту  технологияларына 
байланысты  жəне  танымдық  іс-əрекетті  қалыптастыруға  даярлау  мазмұны  мен 
əдістемесі  мəселелеріне  қатысты  А.Е. Абылқасымованың,  Д.М. Джусубалиеваның, 
Ж.А. Қараевтың еңбектерін атауға болады.  
Қазақстан  республикасында  білім  беру  саласында  ақпараттық  технологияларды, 
оның  ішінде  қашықтықтан  оқыту  технологияларын  жасап,  жүзеге  асырудың 
тəжірибелері  жинақталып,  ғылыми  қоры  қалыптасып  келеді.  Білім  беру  саласын 
ақпараттандыру мəселелеріне арналған зерттеулердің екі үлкен бағытын шартты түрде 
ерекшелеуге болады: 
- қазіргі  ақпараттық  технологиялардың  жетістіктерін  меңгеру  негізінде  ЖОО-да 
болашақ  мамандарды  кəсіби  даярлауды  жетілдіру  мəселелері  (Нұрғалиева  Г.К., 
С.Ж.Піралиев,  С.М.  Кеңесбаев,  Ж.А. Қараев,  Т.О.Балықбаев,  Б.Д. Сыдықов, 
А.И. Тəжіғулова, К.З. Халықова, Г.А. Абдулкаримова, А.Р.Тұрғанбаева, Г.К. Ізтілеуова 
жəне т.б.); 
- арнайы  жəне  орта  оқу  орындарының  оқу  процесінде  ақпараттық 
технологияларды 
қолдану 
мəселелері 
(С.Ж. Пірəлиев, 
Р.Ч. 
Бектурганова, 

 
 
142
У.Қ. Тоқбергенова,  С.Н.  Конева,  Т.Т.  Бортко,  О.З.  Имангожина,  Н.Д.  Татару, 
Б.Досжанов, Д. Исабаева, Н.Ошанова, С.Көбентаева, С.А.Нұрпейсова  жəне т.б.). 
Қашықтықтан  оқыту  мəселелерінің  əлемдік  тəжірибелерін  талдау  үздіксіз  білім 
беру  жүйесінің  бір  түрі  ретінде  адамның  білім  алуға  жəне  ақпаратқа  еркін  қол 
жеткізуіне  мүмкіндік  беретінін  көрсетеді.  ЮНЕСКО-ның  қашықтықтан  білім  беру 
бөлімінің  жетекшісі  Луис  Роселлоның  баяндамасында  ХХІ  ғасырдың  алғашқы  он 
жылдығында  қашықтықтан  оқытуды  дамыту  саласындағы  негізгі  міндеттер 
белгіленген.  Онда  студенттерді  бір  елден  екінші  елге  көшіруді  жүзеге  асыратын 
шектелген  тұжырымдамадан  елдер  арасында  білім  беру  ресурстарын  алмасу  арқылы 
білім алу мақсатындағы икемді идея, білім мен оқыту тұжырымдамасына көшу аталып 
көрсетілген. Сондай-ақ, ЮНЕСКО-ның ұзақ мерзімді мақсатында: кез келген адам үшін 
кез  келген  университет  немесе  колледждің  бағдарламасын  меңгеру  мүмкіндігін  жасау  
қажеттілігі  аталып  көрсетілген.  Көтерілген  мəселені  жүзеге  асыру  алдыңғы  кезекте 
мамандарды кəсіби даярлауды осы бағытта жетілдіруді талап етеді.   
Қашықтықтан  оқытудың  теориясы  мен  практикасын  дамытуға  байланысты 
көптеген  зерттеуші  ғалымдар  өз  үлестерін  қосып  келеді.  Олардың  əрқайсысы 
қашықтықтан  оқыту  жөнінде  ғылыми  зерттеулерді  ұйымдастыруға,  педагогикалық 
практикаға  енгізуге  айтарлықтай  ат  салысты.  Олардың  ішінен:  А.А. Андреев,  Ю.Н. 
Афанасьев,  А.А.  Ахаян, A.M. Бурлаков,  А.В.  Барабанщиков,  Д.А.  Богданова,  В.П. 
Кашицин,  Е.С.  Полат,  И.В.  Роберт,  А.В.  Хуторской  жəне  т.б.  атауға  болады. 
А.А. Андреев 
үздіксіз 
білім 
беру 
жағдайындағы 
қашықтықтан 
оқытуды 
ұйымдастырудың  теориялық  негіздері мен  технологиясын  жасаса,  Д.М. Джусубалиева 
қашықтықтан 
оқыту 
жағдайындағы 
студенттердің 
ақпараттық 
мəдениетін 
қалыптастырудың теориялық негіздерін қарастырған.  
Практика көрсетіп отырғанындай, жоғары оқу орнын бітірген жас маман өз кəсіби 
іс-əрекетін  жеткілікті  деңгейде  ұйымдастыруы  жəне  психологиялық,  педагогикалық, 
теориялық,  практикалық  даярлығымен  қоса,  өзбетімен  танымдық  іс-əрекеттерді 
орындай  алуы  мен  олардың  жеке  басының  танымдық  ізденімпаздығы  сияқты 
қасиеттерінің болуын талап етеді.  
Жоғары  мектеп  дидактикасында  студенттердің  танымдық  іс-əрекеттерін 
қалыптастыру  олардың  оқу-танымдық  белсенділігін  жетілдіру  жолы  ретінде 
қарастырылады. 
Танымдық 
белсенділік 
Л.П. Аристованың, 
А.С. Белкиннің, 
Д.В. Вилькеевтің, 
Е.В. Каратаеваның, 
М.И. Махмутовтың, 
Р.А. Низамовтың, 
зерттеулерінде талқыланды. 
 
Зерттеу  нəтижелері  көрсеткендей,  жоғары  оқу  орындары  оқытушыларының 
басым бөлігі студенттердің танымдық іс-əрекетін қалыптастыру үдерісін ұйымдастыру 
қажеттілігін  сезінгенімен,  теориялық  жəне  əдістемелік  даярлықтың  жеткіліксіздігі 
танымдық  іс-əрекетті  қалыптастыру  əдістерін  жүйелі  қолдануға  кедергілер 
келтіретіндігі байқалды. 
 

 
 
143
 
Сонымен, зерттеу барысында төмендегі қарама-қайшылықтарды шешу қажеттілігі 
айқындалады:  
-  белсенді,  шығармашыл,  білімді  өз  бетінше  игере  алатын,  танымдық  іс-əрекеті 
қалыптасқан  мамандарға  деген  сұраныс  білдіріп  отырған  бүгінгі  қоғам  талабының 
ескерілмеуі; 
-  жоғары  мектеп  педагогикасында  ақпараттық  коммуникациялық  технология 
құралдарына  негізделген  студенттердің  танымдық  іс-əрекетін  қалыптастыруға 
бағытталған зерттеулердің жеткіліксіздігі. 
Теориялық талдаулардың нəтижесінде танымдық іс-əрекет теориясының зерттелу 
деңгейлері анықталды (кесте 1). 
 
   
Танымды
қ  
іс
-əрек
ет
 
Заттың, не құбылыстың түп тамырына жету, анықтау қабілетін дамыту, оны 
шынайы түсіну жəне оны қолдана білу  
(Т.Сабыров)
Баланың ақыл-ой қабілетін дамытудың аса маңызды құралдарының бірі.
(А.Қ.Аренова) 
Баланың  танымдық  ынтасын  дамытуда  əрбір  еңбегі  жаттауға  жұмсалмай, 
мағыналы əрі жүйелі болуы керек. 
 (С.Смаилов)
Шəкірттің  ақыл-парасат  қабілеті  жəне  оның  өз  бетінше  ізденіп  оқуына  мүмкіндік 
беретін бейімділігі. 
(А.С.Мустояпова) 
Шəкірттің əрекет тəсілдерін оңтайлы түрде мақсаттарға жұмылдыруы. 
 (Т.И.Шамова) 
Білімді  игеру  барысында  ақыл-ойды  жұмылдыруды,  білімді  жігерлі  түрде 
игеруге дайындықты танытатын əрекет сапасы. 
(А.Е.Əбілқасымова) 
Жеке тұлғаның танымдық қызығушылығы мен қажетсінуін, белсенділігі мен 
ізденімпаздығын қамтитын саналы іс-əрекеті 
(Р.С.Омарова) 
Сурет 1 -  «Танымдық іс-əрекет» ұғымының ғылыми зерттеулерде талдануы 

 
 
144
Кесте 1 - Отандық  жəне  шетелдік  зерттеушілердің  танымдық  іс-əрекет 
теориясының дамуына үлесі 
Танымдық іс-əрекет 
теориясындағы отандық бағыттар 
Танымдық іс-əрекеттің шетелдік 
зерттеушілер теориясы 
 
Танымдық  іс-əрекет  теориясында 
мұғалімнің басшылық роліне мəн берілді. 
(Ы.Алтынсарин, А.Байтұрсынов) 
Танымдық іс-əрекет қалыптастыруда 
жеңілден ауырға көшуді естен шығармау 
керек.  Баланың  жас  кезінен  бастап 
танымын кеңейту қажет. 
                           (Абай)
Танымдық  іс-əрекеттің  дербестігін 
қалыптастыру  үшін  өзіндік  жұмысты 
ұйымдастыру  мен  оқу  міндеттерін 
шешудің маңыздылығы жоғары 
                     (А.Е.Əбілқасымова) 
Танымдық 
іс-əрекет 
ұғымы 
«танымдық  қажеттілікпен»  жəне  оның 
маңызды  санасы  «танымдық  ынта» 
түсінігі арқылы қалыптасады. 
 (С.Смаилов) 
Танымдық  іс-əрекетті  қалыптастыру 
тілдік  дағдылардың  қалыптасуына  оң 
ықпалын тигізеді. 
  (А.С.Мустояпова) 
Танымдық  іс-əрекет  теориясында 
белсенділік пен танымдық ізденімпаздық 
өзара байланыста зерттелінді.                   
                               (Р.С.Омарова) 
Танымдық  іс-əрекет  теориясында 
ақыл-ой тəрбиесіне көп көңіл бөлінді. 
                             (Т.С.Сабыров)
Танымдық  іс-əрекет  теориясында 
шəкірт  білімді  игеруде  өз  күшімен 
талаптануы қажет. 
                       (Н.А.Половникова) 
Баланың танымдық іс-əрекеті - оқыту 
барысында  ақыл-ой  қабілетін  дамытудың 
маңызды құралы. 
                                 (А.Дистервег) 
Танымдық 
іс-əрекетті 
қалыптастыруда  өз  бетінше  бақылауды 
жүзеге асырудың маңыздылығы. 
             (Т.И.Шамова) 
Психикалық тетіктер, білік танымдық 
əрекеттің негізі болып саналады. 
 (М.С.Каган) 
Танымдық  іс-əрекеттің  нəтижесі  оқу 
əрекетіне 
қажетті 
біліктердің 
қалыптасуына түрткі болады.                        
(П.Ф.Каптерев)
Танымдық  іс-əрекет  теориясында 
танымдық  белсенділік  пен  ізденімпаздық 
ұқсас 
категориялар 
емес, 
дегенмен 
танымдық  іс-əрекет  ұғымын  анықтауда 
бір-бірімен байланыста зерттелінді. 
 (В.И.Лозова) 
Танымдық  іс-əрекет  теориясында 
белсенділік  пен  танымдық  ізденімпаздық 
тұрғыда өзара байланыста зерттелінді. 
                             (Н.Ф.Талызина)
Танымдық  іс-əрекет  теориясында 
шəкірттердің  танымдық    іс-əрекетін 
арнайы басқаруға көп көңіл бөлінді. 
 (М.Монтель)
 
Зерттеу  нəтижелері  көрсеткеніндей,  танымдық  іс-əрекетті  қалыптастыру 
мəселесін  бір  бағытта  (дайындық,  қажетсіну,  бейімділік)  қарастыруға  болмайтыны 
айқындалды.  Жоғары  оқу  орындары  студенттерінің  танымдық  іс-əрекетін 
қалыптастыру  мəселесінде  қашықтан  оқыту  негізінде  жоғары  оқу  орындары 
студенттерінің  танымдық  іс-əрекетін  қалыптастыруда  жоғарыда  аталған  еңбектер 
маңызды деп есептейміз.  Демек,  жоғары  оқу  орындарында  қашықтан  оқытуда 
студенттердің  танымдық  іс-əрекеттерін  қалыптастыру    жұмысы  төмендегі  бағыттары 
қамтуы тиіс: 
●  бағдарламалық-мотивациялық; 
● іздену-зерттеу; 
● тəжірибелік; 

 
 
145
● рефлексиялық-бағалаушылық. 
Бағдарламалық-мотивациялық  бағыт  студенттердің  өзекті  мəселені  айқындауы 
мен олардың анықталған əрекетке қызығушылық мотивациясына байланысты. 
Іздену-зерттеу  бағытының  мазмұны  студенттерді  білімді  өз  бетімен    меңгеруге, 
қажетті  қорытындылар  жасауға,  оларды  еске  сақтауға  қолайлы  сызбалар  (кестелер, 
тірек сызбалар, суреттер жəне т.б.) түрінде рəсімдеуге баулуда болып табылады. Біздің 
пікірімізше,  жоғары  оқу  орындарында  студенттердің  танымдық  іс-əрекетін 
қалыптастыру студенттердің зерттеу жұмыстарын ұйымдастырумен тығыз байланысты. 
Студенттердің зерттеу жұмыстары арнайы бағдарламалар негізінде оқу үдерісінен 
тыс ұйымдастырылады. Соңғы жылдары танымдық іс-əрекетті қалыптастыру теориясы 
мен  тəжірибесінде  зерттеу  дағдыларын  дамыту  принципін  нақты  жүзеге  асыру 
ерекшеліктерін зерттеу басымдылық танытып отыр. 
Танымдық  іс-əрекет  теориясына  жүргізілген  зерттеулерден  оның  ақпаратты 
қабылдаудан  бастап,  күрделі  шығармашылық  үдерістің  қалыптасуымен  аяқталатын 
мақсаттылық,  ынталылық  пен  қызығушылықтан  тұратын  күрделі  құбылыс  деген 
тұжырым жасаймыз [5,6,7]. 
Сондықтан  студенттердің  танымдық  іс-əрекетін  қалыптастыруда  жоғары  оқу 
орындары 
оқытушылары 
тарапынан 
студенттердің 
жағымды 
мотивтерінің 
қалыптасуына  жағдай  жасалуы  тиіс.  Жағымды  мотивтер  қатарына:  оқытудың  сол 
кезеңдегі  жəне  болашақта  даму  мақсаттарын  сезінуі,  игерілетін  білімнің  теориялық 
жəне  тəжірибелік  маңыздылығын  түсінуі,  ақпаратқа  ғылыми  тұрғыда  талдау  жасай 
білуі,  оқу  материалындағы  жаңалықтарды  анықтай  білуі,  танымдық  іс-əрекетке  деген 
ынта  мен  танымдық  қабілетті  қалыптастыруға  қажетті  психологиялық  жағдай  туғызу, 
танымдық  материал  ішінен  ұқсастықтар  мен  қарама-қайшылықтарды  анықтай  білу 
жатады. 
Педагогикалық-психологиялық  əдебиеттерде  берілген  студенттердің  танымдық 
іс-əрекетін  қалыптастыру  ұғымын  жан-жақты  талдай  келе,  танымдық  іс-əрекет - 
студенттердің білім, білік, дағдыны меңгеру жəне оны тəжірибеде қолдану, белсенділік 
пен  шығармашылық,  ынта  мен  қызығушылықты  жетілдіру  мақсатында  жүргізілетін 
белгілі бір мақсатты көздейтін іс-əрекет  деп түйіндейміз. 
  Сонымен  қатар,  теориялық  зерттеулер  нəтижесінде  төмендегідей  тұжырым 
жасауға болады: 
−  қашықтан  оқыту  жағдайындағы  студенттердің  танымдық  іс-əрекетін 
қалыптастыруда олардың өзіндік даму шарттары мен бағыттарын жетілдіру; 
−  оқытушы  мен  студенттің  танымдық  іс-əрекетті  қалыптастыру  бағытындағы 
бірлескен қызметін ұйымдастыру жолдары, əдістері мен тəсілдерін нақтылау; 
−  қашықтан оқытуда студенттердің танымдық іс-əрекетінің құрылымын анықтау; 
−  ақпараттық-коммуникациялық 
технологияларға, 
қашықтан 
оқыту 
технологияларына  негізделген  студенттердің  танымдық  іс-əрекетін  қалыптастыру 
моделін негіздеу. 
Сонымен,  бұл  тұжырымдар  студенттердің  логикалық  ойлауын  жетілдіру,  оқу 
материалын  шығармашылықпен  меңгерту,  өзін-өзі  бақылау,  өзін-өзі  дамыту,  өзін-өзі 
жетілдірумен  қатар,  танымдық  іс-əрекетті  шығармашылық  қызығушылық  сипатында 
қалыптастыруды  негіздейді.  Бұл  мəселені  жүзеге  асыру  алдыңғы  кезекте  жоғары  оқу 
орындары оқытушыларының сəйкес кəсіби құзырлықтарының болуын талап етеді.  
 
 
1. «Қазақстан – 2030: гүлдену, қауіпсіздік жəне барлық қазақстандықтардың тұрмысын 
жақсарту» стратегиялық бағдарламасы. - 1997 жыл,  қазан.  

 
 
146
2. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы. 2007 . 
3. 2005-2010  ж.ж.  арналған  Қазақстан  Республикасында  білім  беруді  дамытудың 
мемлекеттік бағдарламасы,  
4. ҚР-ның 2002-2004 жылдарға  арналған  білім  беру  жүйесін  ақпараттандыру 
тұжырымдамасы 
5. Алтынсарин Ы. Таңдамалы шығармалары.- Алматы, 1994.- 285 б. 
6. Əбілқасымова А.Е. Современный урок. – Алматы: Ғылым, 2003. – 210с. 
7. Омарова  Р.С.  Мектеп  оқушыларының  шығармашылық  қызығушылығын 
қалыптастыру: теориясы жəне практикасы. Монография. –Ақтөбе, 2008. 399 б. 
 
 
 
ƏОЖ 378.164:378.115 

жүктеу/скачать 5,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: