Абай Теміртау қалалық әлеуметтік-ақпараттық газет 2 қаңтар жұма 2015 жыл №01 (03)

№ 01 (03)  2 қаңтар 2015 жыл

Қ

қ

10

Болжам

Қой жылы – жылқы жы­

лынан кейін, мешін жылынан 

бұрын келетін мүшел есебінің 

сегізінші жылы. Қой жылы Азия 

халықтарының көпшілігінің 

күнтізбелерінде қолданылады. 

Григорий күнтізбесі бойынша, 2003 

жылдың 22 наурызы мен 2004 

жылдың 21 наурызы аралығына 

сай келеді, одан кейін 2015 – 2016, 

2027 – 2028, 2039 – 2040, т.с.с. 

жылдары қайталанады. Қазақтар 

қой жылын жақсы жыл санайды. 

Өткен қой жылдары халыққа 

жайлы болған, ел молшылыққа 

кенелген.

Қазақша жыл санау Халықтық 

жыл санау есебінде 12 жыл аты 

бар болса, олар туралы дерек­

тер VIII ғасырдағы «Күлтегін” 

ескерткіштері мен ХІ ғасырда 

өмір сүрген Махмұт Қашқаридың 

еңбектерінде кездеседі. Қазақша 

жыл санау мен жыл қайыру кестесі 

бойынша, жылдар бірінен соң бірі 

былай аталады: тышқан, сиыр, 

барыс, қоян, ұлу, жылан, жылқы, 

қой, мешін, тауық, ит, доңыз. Жыл 

басы қазақтарда тышқаннан және 

Наурыз айының 22­сінен баста­

лып, ол он екі жыл бір айналғанда 

мүшел жасты құрайды. Алайда, 

адамның алғашқы мүшелі ­ 13 жас.

1966­67 қой жылында 

Қазақстанда миллиард пұттан 

астам астық алынды. Құнанбай 

қажы қой жылы туып, Шоң би қой 

жылы қайтыс болған. Қазақстан 

1991 қой жылы тәуелсіз ел 

атанған. Ахмет Байтұрсынов қой 

жылы (1873) дүниеге келген.

Қой жылы туылған 

адамдардың мінез­құлқы жай­

лы ел арасында сәл нәрсеге 

ашуланады, қисайған бетінен 

қайтпайды деген сыңайдағы 

сөздер бар. Сондай сәттерде 

өзіне де, жанында жүргендерге 

де қауіпті делінеді. Өзін жарға 

жығатын мінезі – шешімді тым 

асығыс қабылдайтындығы. Қой 

жылы туғандардың бәрі ондай 

пікірде деген ойдан аулақпыз. Қой 

жайма­шуақ, қоңыр мінездің иесі 

болғандықтан, бұл құбылыс оларға 

да әсер етеді. Қой жылы туғандар 

өзгелермен тез тіл табыса біледі, 

сәнді киінуді ұнатады. Сезгіш, 

өнер тапқыш, қиялға бай болады. 

Алайда, ерке, қыңыр, құбылмалы 

болады. Бұл жылы туғандар 

суретші, актер, бағбан сынды 

мамандықтарды таңдайды.

Шопан ата туралы

Шопан ата – қой түлігі мен 

шопанның пірі. Зерттеушілердің 

пікірінше, шамамен XIII – XIV 

ғасырларда өмір сүрген және 

Қожа Ахмет Иасауи тариқаты 

басшыларының бірі болған. Жал­

пы ислам дүниесінде әрбір кәсіптің 

киелілігін, абыройлығын әйгілеп, 

ол кәсіптердің бастауында тұрған 

рухани ұстаз, қасиетті пірге құрмет 

көрсету дәстүрі бар. Сондай­ақ 

дәстүрлі қазақ мұсылмандығында 

да қазақтың ата кәсібі мал 

шаруашылығына байланысты пір 

тұтылатын қасиетті есімдер бар. 

Солардың бірі ­ Шопан ата. Ол 

Иасауи тариқаты дәстүрінің ұстазы 

ретінде тарихи тұлға болса да, 

халық жадында шопандық кәсіптің 

пірі ретінде аңыздық тұлға болып 

сақталды. Халық арасында Шопан 

ата туралы аңыз әңгімелер көптеп 

таралып, қой түлігінің қасиеттерін 

дәріптеген және сол кәсіптің иесі 

пірден қолдау, желеп­жебеу тілеп, 

мұсылмандық дәстүрмен рухани 

жалғастыққа ұмтылған.

Шопан ата қорымы – тарихи­

этнографиялық мәдени ескерткіш. 

Батыс Қазақстан жеріндегі 

көне сәулет өнеріне (XII – XX 

ғасырлардың басы) жатады. Қазіргі 

Маңғыстау облысындағы Сенек 

ауылының солтүстік­шығысынан 

25 км жерде орналасқан. Қорым 

аңыз бойынша Қожа Ахмет 

Иасауидің шәкірті Шопан ата 

салдырған мешіті төңірегіне 

жайғасқан. Шопан ата қорымы 

жергілікті халықтың ертедегі 

салт­дәстүрін, жерлеу рәсімін 

танытатын діни архитектуралық 

құрылыс түрінде салынған. Ол 

Жұлдыз 

жорамалға 

қарап, 

адамның  болмысын  ашуға  бо­

лады.  Кейде  тіпті  жұлдыз  жо­

рамалда  айтылған  нәрселер 

дәлме­дәл  келіп  қалғанда,  ерек­

ше  таңғалып  қалатынымыз  бар. 

Мамандар  әр  белгінің  жақсы 

жағы  мен  кемшілігін  саралауға 

тырысқан екен.

 • ТОҚТЫ

Жақсы жағы:

+ Туған күні жылы мезгілде, 

+ Жігерлі, 

+ Сезімтал

Жағымсыз жағы:

­ Күйгелек

­  Агрессивті  (тоқты  белгісіндегі 

адаммен  сөз  таластырудың 

қажеті жоқ)

• ТОРПАҚ

Жақсы жағы:

+ Мақсатына жетпей тынбайды 

Жағымсыз жағы:

­ Қырсық

­ Қызғаншақ

• ЕГІЗДЕР

Жақсы жағы:

+  Көбіне  көңілді  жүруге  тырыса­

ды 

+  Адамдармен  жақсы  араласа 

алады

+ Үнемі жаңа идеялар жетегінде 

жүреді

Жағымсыз жағы:

Қой жылы туралы 

деректер

алып жатқан жер көлемі мен 

ескерткіштерінің саны жағынан 

(2 мыңнан астам) Арал – Каспий 

өңіріндегі ең ірі қорымның бірі, әрі 

қазақ және түрікмен қорымы деп 

нақты межеленіп, екіге бөлінген. 

Оның дәл ортасындағы әк тастан 

қашалып жасалған мешіт бірнеше 

бөлмеден тұрады. Мешіт ауласын­

да “қасиетті” тұт ағашы өскен және 

жуынып­шайынатын тас суат бар. 

Қорымның солтүстік­шығысында 

құжыралар, михрабтар мен намаз 

оқып, демалатын негізгі жайлар, 

ал шығыс бөлігінде көптеген 

сағанатам, күмбезді кесене, 

құлпытас, қойтас пен сандықтастар 

орналасқан. Мұндағы ескерткіштер 

архитектуралық және әшекей­

өрнектік шешімі жағынан сан түрлі: 

олар әктас, құмтастан қашалып 

жасалған. Ірі құрылыстардың 

ішінде ерекше көзге түсетіні 

– сағана тамдар. Олардың 

кіре берісі кесенелер секілді 

оңтүстікке қарайды. Шопан ата 

қорымын М.Меңдіқұлов басқарған 

архитектуралық экспедициясы 

(1952), Қазақ КСР­і Мәдениет 

министрлігі (1977 – 78) және 

Республика ескерткіштерді қорғау 

қоғамының (1982) экспедициясы 

зерттеген.

Енді мал пірлері туралы 

аңызға назар аударып, оны 

ішінде Шопан ата жайлы аңызды 

назарларыңызға ұсынамыз. Бұл 

аңыздың қағаз бетіне түсуіне үлес 

қосқан ­ Болат Бопайұлы.

Баяғыда жыл санаумыздан 

бұрынғы ықылым замандарда 

адам баласы төрт түлік малдың 

атын білмейтін, қолға үйретпеген 

кезде, топ­топ болып орманды, 

тауды, өлкелердегі үңгірлерді 

мекен етіп, ағаш, тастардан әр 

алуан құрал жасап, сол құралдың 

көмегімен аң аулап, құс қулап, 

тіршілік етеді екен. Жуас, бейуаз, 

қоңыр аңдардың етін қорек етіп, 

терілерін тәндеріне жамылып күн 

көрген. Сол замандағы алғашқы 

жабайы адамдар осылай топта­

сып өмір сүрмесе, бірігіп тіршілік 

көрмесе, жалғыз жарым, жалқы 

қалғандарын аю, жолбарыс, 

арыстан, қабылан, қасқыр сынды 

жыртқыш аңдар жәркемдеп жеп, 

жеміне айналдырады.

Сол жабайы адамдардың 

арасында да ғажайып батыр, 

балуан, шешен, көсем, тапқыр, 

айлалы кісілер болыпты. Сондай 

адамдар бытырап жүрген топ­топ 

тайпалардың басын бір жерге 

қосып, ұйымдастырып өмір сүреді 

екен. Сөйте­сөйте жиналып, үлкен 

қауым елге айналған бір топтың 

басшысы «Қазғақ» деп аталады. 

Қазғақ жеті ағайынды екен. Жетеуі 

де бірінен бірі өткен батыр екен. 

Олар Қазғақ, Қамзақ, Қамбар, 

Ойсыл, Зеңгі, Шопан, Шекшек 

деп аталады екен. Жетеуі жеке 

жүріп те жыртқыш аңдарды аулай 

береді. Жетеуінің денесінен бір 

түрлі иіс шығып тұрады екен. Сол 

иісті жыртқыш аңдар алдын ала 

сезіп, бұл жеті ағайынды жүрген 

жерге жоламайды екен.

Қазғақ жеті өнерді меңгерген, 

ақылды, көреген, данышпан 

болғандықтан, жиналған көп 

тайпаны сол билеп­төстеп 

тұрыпты. Қалған алты інісі Қазғаққа 

мықты қолғанат рөлін ойнапты. 

Қалған тайпалар оларға уыздай 

ұйып, қазғақтың айтқанын істеп, 

жұмсағанын ақтарып күн көріпті. 

Түндер өтіпті, күндер өтіпті, айлар 

аунап, жылдар жылыстапты. 

Сөйтіп жүргенде тайпаға тай­

па қосылып, қауымы да көбейе 

беріпті. Жалпақ жұртқа айналыпты. 

Мекендеген жерлері ұлғая беріпті.

Қазғақ бір күні жатып алып түс 

көріпті. Түсінде қызық іс көріпті. 

Түсіне Адам ата кіріп, ақыл­

кеңес беріпті: «Әй, Қазғақ, сен 

расында батырсың, ақылдысың, 

данышпансың, алты інің сенен де 

өткен батыр. Сенен де даныш­

пан, білгір. Тайпаң көбейді, жерің 

үлкейді, мекен­жайың кеңейді. 

Енді сен жалғыз басқаруға шамаң 

келмейді. Қол астыңдағы адамдар 

бұдан да көбейеді. Көбейген сайын 

бөлінеді. Сен содан бұрын алты 

ініңді тәрбиелеуің керек. Ол үшін 

оларға дымды да білдірмей алта­

уын алты жаққа ай далаға апарып 

тастасаң, олар бір таңғажайып 

кереметті жаратады. Сол керемет­

тен кейін алты інің бөлінетін тай­

паны басқарып, сенің мәртебеңді 

асырады»,­ депті.

Қазғақ енді бұрылып, інісі 

Шопанға қарады: «Шопан, сен 

мүйізі шығырықтай етіп қойларды 

айдап келіпсің, енді сен «Шопан 

ата» аталасың»,­ деп:

Қой пірі – «Шопан ата»,

Бата берейін, маған қара.

Ай мүйізі шақпақтай,

Шүйделері тоқпақтай.

Тегене құйрық қошқарлы,

Тұяқтары ашалы.

Қойды айдап келіпсің,

Бар сырын ұғып, біліпсің.

Ақсағаннан ақсаған,

Қозысы өлсе қақсаған.

Аппақ сары сүті бар,

Шағаладай «құты» бар.

Моп­момақан жануар,

Бабын тапқан жан бағар.

Қой бақпаған құр қалар.

Қойдың сүті қорғасын,

Қойды қырған оңбасын.

Шопан ата  аталсын,

Ел аузында жатталып,

Өмір бойы сақталсын!

Батадан кейін Қазғаққа сары­

бас қошқарын тарту етті. Қазақтағы 

ақсарбас қой шалу, қой малына 

«Шопан ата» деп ат беру салты 

содан басталады.

­ Көңіл­күйі аумалы­төкпелі.

­  Достарының  пікірінен  шыға  ал­

майды 

• ШАЯН

 Жақсы жағы:

+ Сезімтал

+ Қарым­қатынасқа оңай түсе ала­

ды

+ Достыққа тұрақты

Жағымсыз жағы:

­ Көңіл­күйі аумалы­төкпелі

­ Сын қабылдай алмайды

• АРЫСТАН

Жақсы жағы:

+ Мақсатты

+ Сенімді

+ Батыл

+  Көмек  сұраған  адамның  бетін 

қайтармайды

Жағымсыз жағы:

­ Қырсық

­ Атаққұмар 

­ Сын көтере білмейді 

• БИКЕШ

Жақсы жағы:

+ Ұқыпты

+ Өз­өзін ұстай алады

+  Байқампаз,  өз  қателігін  көре 

біледі

+ Сыртқы келбеті тартымды

Жағымсыз жағы:

­  Кейде  тіпті  ұқыпты  болып  кетеді, 

бұл  төңірегіндегі  адамдарға  кері 

әсер етеді

­ Өмірге көп өкпе артады

­ Қызғаншақ

• ТАРАЗЫ

Жақсы жағы:

+ Сабырлы

+ Әділ

+  Жансыз  нәрсенің  аты  берілген 

бірден­бір белгі

+ Жауапкершілігі жоғары

 Жағымсыз жағы:

­ Көңіл­күйі аумалы­төкпелі 

­ Достарының пікіріне бағынышты 

­  Үнемі  достарының  қолдауын 

күтеді

• САРЫШАЯН

Жақсы жағы:

+ Белсенді 

+ Бастаған ісін тастамайды 

+ Жауапкершілігі жоғары

+ Достыққа тұрақты

+ Өз пікірі бар

Жағымсыз жағы:

­ Қызғаншақ 

­ Өзімшіл

­ Кек сақтайды

• МЕРГЕН

Жақсы жағы:

+ Көңілді

+ Батыл

+ Сырт келбеті сүйкімді

+ Адамдарға көмектесуге әзір

+ Есте сақтау қабілеті жоғары

Жағымсыз жағы:

­ Кек сақтағыш

­ Олақ

­ Сенімсіз

­ Дөрекі

• ТАУЕШКІ 

Жақсы жағы:

+ Мақсатқа ұмтылғыш

+ Сенімді

+  Қарым­қатынасты  жақсы  құра 

алады

+ Көшбасшы 

Жағымсыз жағы:

­ Кейде тауешкіге төзу мүмкін емес

­ Кек алғыш

­  Мақсатына  жете  алмаса,  бәрін 

жек көріп кетеді

• СУҚҰЙҒЫШ 

Жақсы жағы:

+ Адамдарды ажырата алады

+ Мейірімді

+ Достары көп

+ Әзілқой

Жағымсыз жағы:

­ «Жоқ» дей алмайды

­  Көбі  суқұйғыштарды  біртүрлі 

адам деп таниды

• БАЛЫҚТАР 

Жақсы жағы:

+ Дарынды 

+ Мейірімді, жомарт

+  Өзгенің  қызығушылығын  өз 

қызығу шылығынан жоғары қояды

Жағымсыз жағы:

­  Көп  адамдар  үшін  шешуі  қиын 

жұмбақ

­ Аңқау, балықтарды алдау оңай.

Жұлдыз жорамал бойынша жақсы 

жағың мен кемшілігің

Қ

қ

11

№ 01 (03) 2 қаңтар 2015 жыл

Аралдың Жанасы...

Біздің  ауылға  да  жау  шаба  бастапты, 

біздің өрісімізге де өрт ұшқыны іліне бастады. 

Қамшының  сабындай  қысқа  ғұмырды  одан 

сайын келтелетіп Жанас­аға да өтті өмірден. 

Арыстың Жанасы. Дұрысы жалғыз Арыстың 

ғана  емес,  Теміртаудың  хас  азаматы  еді. 

Шешеміз  аса  қадір  тұтатын  алты  арыстың 

бірі­тін. Біздің шаңыраққа сыйлы азаматтар­

ды шешеміз осылай атайтын. Ағамыз үлкен­

кіші демей баршамызды қадірлей білді. Әке­

шешеміз  келмес  сапарға  кеткеннен  кейін 

де  ауылдың  үлкені  ретінде  тоңторыс  жүре 

бермей,  үлкен  мен  кіші  арасында  сирек  бо­

латын  қарым­қатынасқа  селкеу  түсірмегені 

де  шындық.  «Ата­анаңның  көзін  көргенді 

сыйла»  делінген  хадисте.  Бір­біріміздің 

қадір­қасиетімізді  бағалып,  аялап  жүрдік. 

Киімнің жағасы, достың ескісі жақсы дегенді 

ұмытпадық. Сөйткен шоң аға жоқ енді...

Ол  алаштың  астанасы  болған  – 

Қызылорда облысының батыс бөлігіндегі ел 

«ақұдай»  деп  атап  кеткен  кәрі  Аралдан  еді. 

«Туған  жердің  топырағы»  деген  ұғым  бар. 

Бұл  ұғымның  қай  заманнан  келе  жатқанын 

кім білген. Біз әйтеуір осы бір ыстық ұғымның 

адамның  селді  серігі  екенін  білеміз  дейді 

аңдағандар.  Туған  жердің  топырағын  алғаш 

рет  сезіну  –  сірә,  өмірді  сезінудің  басы  ма 

деймін.  Қазірде,  неше  жыл  өткен  соң,  туған 

жер  жиі­жиі  түске  кіріп,  күс  табанға  шағыр 

кіріп,  селдір  өскен  құртқашашын  тараған 

балалық  кезің  бен  өзегің  талғанша  көк 

теңіздің өзегіне түсетін боз балғын шағың көз 

алдыңда қалқып шыға келетіні бар. Сол сары 

ала сағыныштан шығар Жанас аға қарт Ара­

лын аузынан бір тастамайтын. Ауылға барып 

қайтқандағы әңгімесін айтқанда тастан құлай 

аққан  бұлақтай  сылдырап  өңкей  келісім 

құрап ауыздың суын құртатын. Әңгімеге дос, 

сөзге салмақты қарайтын...

«...Қазақ  арасында  жердің  ең  бір 

шұрайлысын  Швеицарияға  теңейтін  әдет 

бар.  Өркениет  өлшемін  білдірер  білік 

көрсеткішінің  көрінісі.  Көкшетаудың  сексен 

көлінің  ең  көріктісі  –  Бурабайды,  ерке  кер­

без  Баянауылды,  ескі  жыр  «Қозы  Көрпеш­

Баян сұлуда» аталатын Баянның қарқарасы 

іспеттес  Қарқаралыны  да  соған  теңейді. 

Бұлар,  сөз  жоқ,  таулы­тасты  мекендер 

ішіндегі  ең  әдемісі  шығар­ақ.  Солай  де­

сек  те,  жазық,  құмды  дала  сұлулығын  кім 

Азалы жыр

Жанас-ай... Жаратқалы қазалы қыр,

Сендей-ақ болар кешкен таза ғұмыр.

Мадақ жыр жазамын деп  жүргенімде,

Амалсыз жаздырдың-ау азалы жыр.

Дәуірде жас жүректер алас ұрған,

Ұранға Жауыртауда дала тұнған.

Жапанда құйын кезген Құрыш қала,

Жастардың жалынынан жаратылған.

Туғаннан жылқы мінез боздақ едің,

Аралдан аттандырған қолдап елің.

Елу жыл  комбинаттың отын үрлеп,

Намысын Теміртаудың қорғап едің.

Ешкімді санамайтын тіпті бөтен,

Теміртау болды саған құтты мекен. 

Сене алмай жүрдің осы жерұйыққа,

«АрселорМиттал» туын тікті десем.

Бірі едің жігіттердің бағы жанған,

Елің де еңбегіңді танып алған.

Күрделі комбинаттың әр цехында,

Жанастың саусағының табы қалған.

Жанында жүргендігін кереметтің,

Тіріде жатпайды екен елеп ешкім.

Құзындай Марианның терең едің,

Шыңындай биік едің Эверестің.

Құрыштай шымыр едің, айбатты едің,

Қылыштай жауға сілтер қайрап тегі.

Егемен еліміздің, Елбасының,

Қажымас, үзеңгілес қайраткері.

Кезің жоқ биігіңнен төмендеген,

Теміртау Жанас десе елеңдеген.

Түсіме үш ұйықтасам кірмес еді,

Қаралы күніңді бұл көрем деген.

Қаралы желтоқсанға тұнып қайғы,

Сағаты бір жүректің тұрып қалды.

Азалы жылдарды ел ұмытқанмен,

Арыстың ардақтысын ұмытпайды.

жүктеу/скачать 6,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: