Адам физиологиясы

4. Ангиостомия (Б.С. Лондон) әдісі. Қакпа венасына бір жақ шетін 
герінің сыргына шьнарып түтікше салынады. Осы тамырлардан жэне 
артериядан пункция арқылы қан алын екеуін салыстырыи талдау (анализ) 
жасайды.
5. Өт қабына, өт жолына фистула салу. Тэжірибс ұзақ уақыт бакылауга 
арналган.
6. Биохимиялык эдістср тобы.
7. Гистологиялық жоне гистохимиялық әдістер.
8. Радиологиялық одістер. Денеге радиоактивті элемент енгізіп, оның 
көмегімен бауырдаіы озгерістерді зерзтеу.
К линикалы к әдістер. Бауыр мен өт жолының жағдайын анықтауға 
мүмкіндік береді. Олар:
1. Субьективті эдістер (карап шығу, пальпация (сипалау) перкуссия).
2. Объективті одістер: а) контраст зат жіберу арқылы рентген сэулесімен 
зерттсу; б) улы радыбыснен зерттсу (УЗИ); в) изотоп (белгіленген атомы бар) 
жіберу арқылы радиологиялық зерттсу; г) гепатореография; д) компьютерлік 
томография; ж) қанды, зондпен алынған ішек сүйығын биохимиялык 
здістермен зерггсу; з) кяирспс-эдіспен арнайы заттар жіберіп осы заттардан 
тазару корссткішін анықтау; и) иммунологиялық эдістермен зерттеу; к) 
нункциялык биопсия, биоптатты гистологиялык жолмсн зсрзтеу.
Кауырдың кызмегі. Өтксн ғасырда Л. Людвиг бауырды организмнің 
"орталық лабораториясы" деп атады. Өйткені:
1. Бауыр өт шыгарып (тзулігінс 1л), ас қорыту үрдісіне катысады (өт 
ондіру қызмсті). Бауырды зсрттегендс ең алдымен оның осы кызметіне көңіл 
аударган жон: сары ауру бауыр қызмегі бұзылуътың негізгі белгісі. Шванн 
(1844) тәжірибесінде жануар денесіндегі барлық отті сыртқа шыгарып 
жібергенде ол өліп қалған.
Оттің адам денесінс тигізетін эсері (астың эсіресе майдың дұрыс 
қорыгылуы, ыдырауы, ішск-қарын жиырылуы, астың карыннан ішекке 
ауысуы т.б.) туралы осы тараудың тиісті болімдсрінде айтылган.
2. 
Бауырда 
гисто-гемалық 
жэне 
гемато-иимфалық 
тосқауылдар 
өткізгіштігі күшті дамыған, сондықтан да бауыр лимфа түзілуі үрдісіне 
қатысады. Негізгі лимфа коллекторы - көкірек өзегі лимфасының көбі 
бауырда түзілсді. Онда белок коп болады.
3. Бауыр зат алмасуына қатысады: гликоген түзіледі, инсулин эсерінен 
глюкоза гликогенге (гликогенез) айналады. Мұнда гликоген басқа заттардан 
да (белок, май) түзіледі (глюконеогенез). Бауыр гликоген депосы, бүл энергия 
қажсттігіне байланысты. Гликогендік үрдіс нэтижесінде кайда глюкоза 
көбейеді де оны баска тіндер пайдаланады.
4. Бауыр белок алмасуына (негізгі жэне соңғы) қатысады: а) ішектен 
қақпа венасына өткен улы заттар бауырда бейтараптанады (уытсызданады); э) 
амин кышқылдары, дезаминденіп, одан босаган аммиактан мочевина түзідеді, 
яғни бауыр мочевина өндіру кызметін атқарады (аммиак мочевинадан 
элдеқайда уытты); б) бауырда осы ағзаның өзіне ғана тэн белоктар, кан
3 4 3

белоктары (альбумин, глобулин фибриноген) түзіледі, бұлардың біразы 
бауырда қор ретінде сакталады; в) гуанидинсірке қышқылы метилденіп 
креатин түзіледі.
5. Бауырда қан қюына қатысатын көптеген белоктар мен олардың 
компонеттері - протромбин, фибриноген, проконвертин, проакцелерин, У, XI, 
XII, XIII түрткілер. сондай-ақ гепарин, антитромбин, антиплазмин т.б. қан 
ұюына карсы гүратын жүйелердің компоненгтері түзіледі.
6. Бауыр май алмасуына қатысады: оның готығуы нәтижесінде кетондык 
заттар (ацетон, ацетосірке қышқылы, р-оксимай қышқылы) пайда болады; 
мұнда сондай-ақ триглицерид (әдетте бсйтарап май кышқылдарынан), 
фосфолипид, липопротеидтер түзіледі.
7. Бауыр холестерин (түзілуі, ыдырауы, сыртқа шыгуы), сондайақ 
стероидтық гормондар алмасуына катысады.
8. Бауыр су мен түз алмасуына қатысады: кейбір ғалымдардың бауыр - су 
мен минерал заттарының коймасы деуі осыган байланысты.
9. Бауырдың витаминдер алмасуықда да зор мэні бар: мүнда А витамині 
түзіледі; майда еритін басқа витаминдердің (А, Д, Е, К) алмасуы да осында 
өтеді. Кейбір витаминдер бауырда қор болып жиналады да мүндағы 
химиялык эсерленістсрге қатысады (мыс., В тобындагы витаминдер, С, рр 
т.б.). Екінші бір витаминдер (ВІ, В2, В6) осында фосфорланады.
10. Бауыр - қан жүйесінің маңызды бөлігі (Г.Ф. Ланге). Ол қан түзілуінс 
қатысады (баланыц қүрсақта дамуы кезеңінде), канайналымына, қан 
жасушаларының ыдырауына (Купфер жасушалары, әсіресс эритроцит пен 
тромбоцит гемолизі, фагоцитоз), канның денеге таралуына (кан қоймасы) 
қатысады.
11. Бауыр қан қоймасы ретінде қан айналасындағы барлык қанның 2,0- 
30%-ін тамырга айдап шығарып отырады. Оның бұл қызметі әсіресе 
қансырағанда жэне баска жағымсыз жағдайда байқалады. Бауыр жүрекқан 
тамыр жүйесінің қызметіне (қан тамырыныц тонусы, серпінісі, жүректіц 
жиырылу жиілігі т.б.) үлкен эсер етеді.
12. Бауыр дененің қорганыс кызметіне қатысады, иммундық жүйенің 
негізгі бөліктерінің бірі (иммунопоэз бен иммунды әсерленістерды реттейді). 
Бауырда қармауыш денелер, ү-глобулин т.б.түзіледі. Фагоцитоз іске 
асырылады, Норестеніц кұрсақта дамуы кезеңінде Влимфоциттер, эсіресе Т - 
супрессорлар пайда болып, жетіледі, қанга ауысады, мүнда иммундық, 
жүйені басатын гуморальдық түрткілер түзіледі.
13. Бауыр - экскрециялық ағза - кейбір заттар өтгіен бірге сыртка 
шыгарылады.
14. Бауыр - уыт қайтарғыш агза - денеде пайда болған (эндогенді) жэне 
сырттан келіп түскен (экзогенді) эртүрлі улы заттар мен токсиндерді 
(олардың ішінде дәрілер де бар) бейтараптайды.
15. Бауырда ыдырау, жаңа қосьшыстар түзіду аркылы гормондар 
(инсулин), глюкогон, АДГ, тироксин т. б. күшін жояды.

16. Бауыр жылу реттеу үрдісіне қатысады.
17. Бауыр пигменттер (бояулы затар) алмасуына қатысады.
18. Аталған қызметтер бауырдың шын мэнісінде гомеостаз бен 
гомеокинезді қамтамасыз етегін аса маңызды агза екенін көрсетеді. қорыта 
айтсак, мұның бэрі бауырдың гомеостатикалык қызметіне жатады.
Бауыр қызметінің реттелуі. Бауыр мен өт жолында вегетативтік 
(парасимпатикалық жэне симпатикалық) жүйелср тарамданады. Бауырдың 
алуан түрлі қызметі орталық жүйке жүйесімен реттеледі.
Кезеген жүйке аркылы от өндіру мен от шыгаруды күшейтетін, 
гликогеннің жиналуына эсер өтетін серпіністер келеді.
Симпатикалык жүйесі талшықтары мочевина түзілуін, қанттың бауырдан 
шығып қан жүйесіне ауысуын бақылап отырады.
Орталық жүйке жүйесінің бөлімдері (ми қыртыстары, гиппокамп, 
гипоталамус, торлы қүрылым, лимбиялық жүйе, ортаңгы ми күрылымдары 
тікслей вегетативтік жүйесі арқылы да, гормондар арқылы да бауыр кызметін 
реттеп отырады.
Бауыр кызметіне үйқы безінің гормондары ғана емес, сондай-ақ эпифиз, 
адено- жэне нейрогипофиз, қалқанша без, жыныс бездерінің гормондары, 
тіпті гастро-интсстинальдық (ішек-қарын) гормондар эсер етеді.
Фсрмснттік 
жүйслср 
қызметінің 
әдеттегі 
калыпты 
атқарылуы, 
биологиялық мембраналар өткізгіштігінің өзгеруі, бүлардың зерттелуі гор- 
мондардың эсер ету тетіктеріне, басқа да эндогендік заттардың ықпалына 
гепатоциттердегі зат алмасу үрдістерінің түріне және қаркынына байланысты.
Бауыр баска ағзалар жүйесімен (сыртқа шығару, жүрек-қан тамыр, 
тыныс алу, иммундык т.б.) тыгыз байланыста. Осыған орай медицинада 
гепатолиеналдық жуйе (бауыр-көкбауыр) мен СИНДРОм, гепагореналдық 
(бауыр-бүйрек) жүйе мен синдром үғымдары қалыптасты.

жүктеу/скачать 28,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: