Адам физиологиясы
Бүйректіц солініс қызметі
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| Бүйректіц солініс қызметі
Бүйрек гүтікшесінің эпителиі солініс кызмет те атқарады: түтікше куысына шумақ эпителиінен отпеген, алгашкы несепте болмаган коллоидты бояулар, пенициллин сиякты дэрілер соңгы несепте пайда болады. Қазіргі гылыми эдебиеттерде, бүйректің кызметіне тоқтағанда сөлініс дегсн сөзге екі турлі мэн беріледі. Бірінші түсінік - сөлініс - қандағы заттардың бүйрек түтікшелеріне өзгермеген күйде өтуі. Олар эртүрлі концентрациялық жоне электрохимиялык корсеткіштеріне қарамастан бслгілі бір "тасымалдаушылардың" көмегімен отеді. Мұндай жагдайда олардың өту жылдамдыгы артады. Екінші түсінік бойынша бүйрек түтікшслерінің жасушалары органикалық қышқылдар мен негіздерді гана секрециялап қоймайды, олар кейбір бейоргапикалык заттарды синтездеп шығарады. Мәселен су жэне калий ионы интерстициядан түтікшелерге жай өтеді (сскрецияланады). Бүйректің шумактық бөлімінен сүзілген калий ионы нефрондық проксимальдық болімінде қайта сіңеді. Егерде организмде калий ионының мөлшері шамадан тыс көп болса, бүйрек түтікшелерінің дистальдык болімі мсн несеп жинайтын түтіктерініц ішіне қарай өтеді (секрецияланады), сөйтіп соңгы нсссптің қүрамымен сыртқа шыгарылады. Бүйректе креатинин синтсздсліп, фосфаттар қайта пайда бола бастайды. Академик Л.П. Орбелидің лабораториясында алынған деректерге Караганда бүйрек түтікшелері қанда мочевина мөлшері көбейсе, осы мочевинаны сыртқа бөліп ніығара алатыны анықталды. Бүйректе мүнымен қатар кейбір қанда жоқ заттар түзіледі. Мәселен, канда бар гликол мен бензой қышқылынан түтікшелер эпителиінде гиппур кышқылы түзіледі, ал аммоний гүздары аммиактан синтезделеді. Бүйрек сілтіқышқыл тепе-тендігін (гомеостазасын) бір қалыпта сақтайды. Сілті-қышқыл гомеостазасы негізінен организмде жүретін өге күрделі сөлініс жэне синтездеу үрдістеріне байланысты. Нссептің белсенді эсерленісі (PH ортасы) адамда эр уақыт өзгеріп тұрады. Ол адамның ішкен таматының қүрамына, касиетіне, мөлшеріне, қызметіне, кимылына, ортаның темііерагурасына т.б. жағдайларға байланысты. Кейде несептің әсерленісі (pH) 4,5-ге дейін төмендеуі немесе 0,8-ге дейін жогарылауы мүмкін (басқаша айтканда, несептің pH осерленісі - кышқыл немесе сілтілі болады). Бірақ қанның pH әсерленісі эр уақыт салыстырмалы түракты 7,36-7,40 (сэл сілтілі) деңгейде болады. Өйткені бүйрек артық сілті жэне қышқыл заттарды несеппен бірге сыртка шығарып тұрады. Бүйрек қанның (pH) әсерленісін түракты сактауға да қатысады. Бұл жағдай бүйрек түтікшелерінің жасушасында жүретін ацидогенез жэне аммонигенез үрдістеріне өте тығыз байланысты. Ацидогенез - күрделі иондардың алмасу әсерленісі арқылы карбоангидраза, фосфатаза жэне басқа ферменттердін қатысуымен, бүйрек түтікшелеріндс бос су ионы, кышқылды жэне сілтілі фосфор қышкылының тұздары пайда болып әрі шыгарылатын үрдіс. 3 6 5 Аммониегенез - глутамин, глутаминаза ферментгер жүйесінің қатысуымен түіікшелер жасушасында аммиактан (NH3) жэне аммоний тұзынан синтезделіп шыгарылатын үрдіс. Бүл өте күрделі үрдіс, биохимия оқулықтарында жан-жакты эрі толық берілген. Бүйрек функциясын зсрттейтін әртүрлі эдістср, оның жұмысының сапасын, санын толық қарастырады. Қазіргі ксзде нефрология эдістсрі көп әрі сан-қилы. Бүл эдістер адамның бүйрек қызмегін голық жэне жан-жақгы зерттеуге мүмкіндік береді. Тәжірибе жүзінде де, клиникада да эртүрлі гемореналдық индекстер арқылы бүйректің кызметтік жайы мен несеп түзілуін, тетіктерін зерттсугс болады. Бүйрсктегі канайналымының деңгейін, шумақтагы сүзілу шамасын, тутікшелсрдегі қайта сіцу жэне сөлініс дэрежесін, бүйректің концентрация арқылы нсссп жасау қызметін зерттеуге болады. Бүйректің түрлі қызметін зерттеу эдістерінің көбінің негізінде Мальпиги шумақтарында еркін сүзілетін, ал түтікщелерде түрлі өзгерістерге үшырамайтын жэне қаннан несеике секрецияланбай түгелімен несепкс өтетін заттарды енгізу жатыр. Қан плазмасына енгізілгсн түрлі сүзілетін заттардан тазалану көрсеткішін аныктайтын эдіс - клиренс тосілі. Тазартылу көрсеткішін немесе клиренс деп бүйректегі сүзілу үрдісі кезінде бслгілі бір уақыт ішіндс канга енгізілген заттан тазартылган плазма мөлшерін айтады. Клиренс әдісімен бүйректің сүзілу дэрсжссін аныктайды. Қанға инулинмен жэне маннитол деген полисахаридтсрді енгізсді, иттсрдс креатининді қолдануга болады .. Бүйректегі қанағыс шамасын анықтау үшін қанга парааминогиппурлы кышқыл (ПАР) немесе диодрастты енгізеді. Қайта сіцу шамасы қанга бір затты (глюкоза, мочевина) енгізу, ол заттың қандагы, несептегі концентрациясын анықтау жэне шыгарылатын несеп молшерін өлшеу жолымен анықталады. Түтікшелердің сөлініс қызметі диодраст, фенолды кызыл, парааминогиппур кышқылының натрий тұзы т.б. қанға енгізу арқылы текссріледі. Бүл эдістердің негізіндс енгізілген заттардың қандагы, нсссптсгі мелшсрін өлшсп, салыстыру жатыр. жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|