Адам физиологиясы
-тарау. ҮРПАҚ ӨРБІТУ ЖҮЙЕСІ
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Физиология кітап
- Бұл бет үшін навигация:
- Жыныстық калыптасу
| 23-тарау. ҮРПАҚ ӨРБІТУ ЖҮЙЕСІ
Жер бетілдегі тіршіліктің үздіксіздігі тірі организмдердің генетикалық бағдарламага сэйкес үрпак жаңғырту қасиетіне негізделген. Соның нэтижесінде адамзаттың барлык өмір сүрген уакытында өмірден кеткен үрпактардың орнына жаңа ұрпақтар келеді. Мүны адамның сананы түрде жыныс әрекеттік жүйесі атқарады. Бұл жүйе жыныс жасушаларының (гамета) жетілуі, жыныстык күштарлык (либидо), салт жоралары (ритуал), жыныстық қатынас (копуляция), ұрықтану, жүктілік, босану, сүтпен емізу (латация), үрпақ тәрбиелеу іспеттес үрдістеріне қүралады. Осыныц бәрі организмнің әркеттік көріністерін қамтитын біртұтас эрекеттік жүйе арқылы реттеледі. Жынстық эрекеттік жүйенің ерекшслігі ер мен эйел организмінің эртүрлі өзі реттелетін тетіктерінен түрады. Олар биологиялық жэне әлеуметтік нәтижеге жету, яғни өрбу мен түр жалгастыру үшін қарама-қарсы жынысты серіктердің өзара белсенді әрекеттесуін түзеді. Жыныстық калыптасу Жыныс хромосомдар жиынтыгынан пайда болады. Оған қатысты себепкерліктер жыныстың генетикалық, гонадалық гаметалық, гормондық, денелік, азаматтық жэне гэрбиелік түрлерін жасайды. Генетикалық багдарлама бойынша ұрықтану кезінде кариотипте XX хромосомдар қиылыстыру нәтижесі эйел жынысты, ал ХҮ хромосомдары еркек жынысты қалыптастырады. Алайда тектік бағдарламанызны іске асыруга бүлар жеткіліксіз болады, оган гормондар тікелей қатысуы тиііс. Гонадалык, жынысты аталық жэнс аналық бездер айқындайды. Мүны нагыз жыныс дейді. Себебі жыныс бсздерінің гаметалык касиеті (шәует жэне жұмыргқа түзуі) арқылы эрбір жскс тұлганың өрбіту үрдісіндегі мэнін ашады. Бүл гаметалык, жыныс. Сондай-ак, бездер гормондық жынысты да белгілейді. Гормондаадың арнамалы (андроген, эстроген) жэне бағыттаушы (гонадотропин) өссрлері адамның оелптүрін (фенотип) жасайды. Денелік ( жыныс - жыныстык ерекшеліктері мен оның косымша белгілерінің калыптасуын камтамасыз етеді. Азаматтық (перзенттік) жыныс туылғаннан кейін жыныс мүшелерінің қүрылысына карай жазылады, сол бойынша баланың тәрбиесі жүргізіледі. Тәрбиелік жыныс кейін әлеуметтік жэне психологиялык себептерден болатын жыныстық сана-сезім (жыныстық мэн жэне жыныстык серік таңдау) түрінде калыптасады. Тэрбиелік жынысты ер балалардың үнемі бір жақты эйелдердің тэрбиссінде болуынан байқауға болады. Табигатта өрбу маусымдық, рефлекстік. оралымды болып үш түрге бөлінеді. Жалпы аналық организмде жыныстык ырғақтылық ерекше қалыптасқан. Аталык организмдердін түқымдылығы мен жыныстык күштарлыгы солардың ерекшеліктеріне бейімделеді. 563 Жыныстык эрекеттік жүйенің қызметі арнайы ішкі сөлініс бездерінде түзілетін жыныстык гормондардың (андроген, эстроген) қандағы мөлшеріне тәуелді келеді. Жоғарыда айтылғандай, жыныс гормондары зат алмасу үрдістерімен қатар, жалпы жыныстық эрекеттік жүйені тікелей қоздырады. Жыныс гормондарының сөлінісі планета (Күннің, Айдың, су тасуы мен кайтуының) эссрлсріне сэйкес болады. Жыныс саласының анатомиялык қүрылымы мсн физиологиялык эрекетін жыныс мүшелерімен бірге орталық жэне шеткі жүйке жүйесі, ішкі солініс бездерінің, ягни нейроэдокриндік аппараттың ортүрлі бөлімдері қамтамасыз етеді. Жыныс мүшелері (гениталий): жыныс бсздері (гонада), үрык жолдары, жатыр, қосалқы жыныс бездері жэне шағылысу (копуляция) мүшелерінен түрады. Жыныс бездері аралас эрекетті бездерге жатады. Олардың сыртқы сөлініс кызмегі - жыныс жасушаларын (шөует жэне жүмыргка жасушасын) бөліп шығару, ішкі сөлініс іс-эрекеті қан мен лимфага өтетін жыныс гормондарын түзу. жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|