Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Физиология кітап
- Бұл бет үшін навигация:
- Жасқа байланысты жыныс ерекшеліктері
| Жынмстык күштарлық
Жыныстық кұштарлык (либидо) ең эуелі канта жыныс гормондарының - андрогендер мен эстрогендердің жиналуына байланысты. Сонымен бірге оган арнайы әлеумегтік тітіркендірістер эсер етеді. Адамда әсіресе тэрбие, жекс немесе қоғамдык тәжірибе маңызды орын алады. Жыныстык күштарлык тіршіліктік мотивациялардың бір түрі. Ол ерлер мен эйелдерде бірдей қалыптасады. Сыртқы тітіркендіргіштер ми кыртысы аркылы гипоталамустағы жыныс орталықтарын белсендіреді. Алайда еркек пен эйелдсрдің гормондық тетіктері әртүрлі болғандыктан, жыныстық кұштарлык озгеше туады. Жыныстык құштарлык андроген мен эстроген гипоталамустың алдыңғы бөлігіне эсер етіп, ми қыртысына жэне баска құрылымдарға белсендіруші ыкпалдар жасауынан пайда болады. Жыныстык кемеліне келген еркектерде тестостерон үнемі түзіледі, ал эйелдерде эстрогеннің түзілуі жыныс оралымына сэйкес келеді. Іс жүзінде жыныстык кұштарлықтын калыптасуына баска да ішкі сөлініс бездері катысады (гипофиз, бүйрекүсті, қалқанша, ұйкы бездсрі). Еркектерде ішкі сөлініс безіне жатпаса да, қуықасты жыныс безінің (простата) маңызы зор. Ол да жыныстык кұштарлыктың қалыптасуына ықпалын тигізеді. Организмде жыныстык құштарлық үстем мотивация болгандықтан, көптеген өзгерістер тудырады. Көру, есту, иіс сезу т. б. талдатыштардың сезімталдыгы күшейеді. Бұған әртүрлі шартты жэне шартсыз рефлекстер катысады. Жасқа байланысты жыныс ерекшеліктері Ұрықтық даму кезеңінің 6-ші аптасынан аталық және аналық бездердің белгісі калыптасады. Осы кезеңнің 2-ші айында олар аталық және аналық бездерге ажыратылады. Атабездің гормондары ұрыктық дамудын 8-ші аптасынан басталады, Андрогендер нәрестенің гендік батдарланған жынысын жүзеге асырады. Нәрестенің 4 жэне 7 айлығында гипоталамустың қызметі еркектерге тэн сергулі нсмес эйелге тэн оралымды түріне ауысады. Еркектердің ішкі жыныс мүшелері құрсақтағы даму кезеңінің 8-10 аптасында, ал сыртқы мүшелері 20- шы аптасында пайда болады. Андрогендер еркек жыныс мүшелерін дамытады, аталық бездердің үмата түсуін камтамасыз етеді. Олар жеткіншсктік шакта ұлдардың жыныстық дамуына, дене тұлғасы калыптасуына, анаболик ретінде белок алмасуына, гемопоэзге, бұлшықеттердің өсуіне эсер етеді. 5 7 4 Ұлдардың жыныстық дамуы 2 кезеңнен тұрады: 10-15 жас арасында жыныс мүшелері жэне қосымша жыныс белгілері дамиды, ал 15 жастан кейін ұрык дамыту (сперматогенез) кезеңі басталады. Еркектердін жыныстык жетілуі 14-18 жаста қалыптасады. Аналық бездерде фоликуланың пайда болуы құрсактагы дамудың 4-ші айынан байқалады. Ол үшін гонадотропиннің ықпалы қажет емес. Аналық, бездерде стероидіы гормондар сөлінісі қүрсақтағы дамудың аяғында басталады. Аналық бездердің гормондары жыныс мүшелерін қалыптастыруға қатыспайды. Бүл қызметті анасының, бала жолдасының жэне бүйрекүсті безінің эстрогендсрі атқарады. Жаңа туылган кыз балалардын қанында алгашқы 5-7 күндсй анасынын гормондары болады. Кейін ол жойылып, аналық бездерде фолнкулалар саны азаяды. Аналық бездердің дамуын 3 кезеңге бөледі: алғашқы 6-7 жаста бейтараптық; 8 жастан бірінші етеккірі байқалғанша - балаңдық (препубертаттык) жэне одан кейінгі жыныстық кемелденуге дейін - балигаттық (пубсртаттық). Баландық кезеңде эстрогендер сөлінісі және олардың қалдықтарын несеппен шығарылуы (экскрециясы) көбейеді. қосымша жыныстық белгілер пайда болады. Әдетте, 10 жастан бастап сүт бездері өседі (тслархе), ал 12 жастан (9-14 жастар арасында) жыныс жамылғылары шыгады (нубархе). Дене тұлгасының өсуі жеделдейді, әйелге тэн кескін пайда болады. Әйелдердің үрпақ жаңғырту қабілеті 13-15 жаста қалыптасып бітеді. Бапиғаттық кезең қыз балалардың бірінші етеккірі келумен сипатталады (менархе). Орталық географиялық еңдікте көбінесе бұл 12-13 жаста байқалады. Алғашкы 1-2 жылда етеккір оралымы ановуляциялы (жүмыртқа жасушасы шықпастан, сары дене түзілместен) болуы ықтимал. Осы кезеңнен бастап аналық бездердің эстроген сөлінісі күшейеді. Сөйтіп бозымдыц кезеңде (17-18 жаста) қыздардың жыныс гормондарының сөлінісі ересек эйелдерге сэйкес келеді. Жыныстық жетілудің аяқталуы - жыныстьщ кемелдену орі анизмнің өсуі аяқталтан кезенде (эйелдерде 21-23 жас, еркектерде 23- 25 жас) туады. Сондықтан жыныстық мәселелер балалар өміріндегі төтенше маңызды мәселе. Үлдар мен кыз балалардың, жігіттер мен қыздардың жыныстық тәрбиесі жас кезендеріне сэйкестеліп, дұрыс, жүйелі жоне мұқият жүргізілуі тиіс. жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|