Адам физиологиясы
Жүрек қызметін тежейтін орталықтың тонусы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Физиология кітап
| Жүрек қызметін тежейтін орталықтың тонусы
Тонус - ширығу, сергу деген сөз. Бірақ ол орталық жүйке жүйесі физиологиясында басқа мағынада қолданылады: тонус орталықтағы нейрондардың үздіксіз козып тұруы. *Тонусы жоғары деу - қозудың күшейгені, ал тонус томендеу - козудың әлсірегені. Кезеген жүйке (вагус) орталығы тонуста деген сөз - сол орталықтан жүрекке үздіксіз сериіністер келіп түрады деген мағынада. Жануардын қос кезеген жүйкесін кессе, жүрекке багытталған серпіністер тоқтайды да жүрек соғуы едэуір жиілейді: эдісте жануар жүрегі минутына 100 рет соқса, ал кезегсн жүйкснің орталықпен байланысы бұзылса, 150-180 рет согады, ягни жүрек соғуы 1,5-2 еседсй жиілейді. Вагустың адам жүрегіне тигізетін эсерін тоқгату үшін алкалоид (атропин) қолданылады, онда жүрек жиі-жиі соға бастайды. Симпатикалык жүйкенің жүрекке тигізетін әсерін тоқтату үшін екі жактағы жүлдыз тэрізді ганглийлерді алып тастайды. Онда жүрек соғуы си- рейд! (минутына 100-ден 60-ка дейін). Демек жүректің гіарасимпатикалык жэне симпатикалык орталықтары үздіксіз тонуста болады. Вагус пен симпатикалық жүйкелердің орталық тонусын өзара салыстырсақ осы екі жүйкенің де орталыгы үздіксіз тонуста болатыны жэне вагустың тонусы әлдеқайда жогары екені байкалады. Вагус орталыгының тонусы күшейсе, симпатикалық орталықтың тонусы төмендейді, керісінше, симпатикалык орталыктың тонусы күшейсе, вагус орталыгының тонусы әлсірейді. Вагус орталыгы тонусының күшеюі кандагы химиялык заттардың нейрондарды тітіркендіру дәрежесіңе жэне шеткі рецепторлардан келіп түскен серпіністерге байланысты. Қандағы химиялык заттардың әсерін француз галымы Гейманс анықтады. Ол тәжірибеде иттің басын денесінен 2 2 9 бөліп алды, бірак екі жактағы кезеген жүйкс кесілмей бұрыңгысынша бүтін қалдырылды, ягни жануардың басы денесімен тек кезеген жүйке аркылы байланыстырылды. Жануардың басын қоректендіру жэне миды бұзылудан сақтау үшін онын ұйқы артериясы мен мойындырык венасы баска иттің осы аттас тамырларымен жалгастырылды, ягни денсдсн бөліи алынган бастың кантамырларына донор қаны жіберілді. Донор қанына эртүрлі срітінділер СаС12, КС1, ацетилхолин, адреналин т. б. құйылып, жүрск соғуы текссрілді. Қанга СаС12 не адреналин ерітіндісін қүйса, жануардың жүрек cof уы сирейді және элсірейді. Бұл аталған заттардың кезегеп жүйке орталыгының тонусын жоғарылагатынын, ягни козуын күшейтетінін көрсстсді. KC1 нс ацетилхолин срітінділсрі қолданылса, жүрск согуы жиілейді жэнс күшсйсді. Бұл КСІ мсн ацетилхолиннің вагус орталығы тонусын төмендстстітін корсетеді, сол себепті симпатикалық жүйке орталығыныц тонусы жогарылайды да журсктіц соғуы жиілейді. Химиялык заттармен бірге кезегеп жүйкс орталыгынын тонусын бастың ішкі кысымының жоғарылауы да күшейтеді. Мұны байқау үінін кссіп алынған бастың артериялык тамырына кобірек етіп физиологиялык ерітінді кұю керск. Сонда жүрек соғуы сирейді эрі элсірсйді. Бүдан бастыц іінкі кысымының жогарылауынан вагус жүйкесі орталыгынын тонусы жогарылайтыны көрінеді. Мұндай жагдайларда жүрек согуыныц сирсйтініп баска да клиникалык байкаулар дэлелдейді. Вагустың тонусы рефлекс аркылы да өзгерседі. Мэсслсн, бакага • жасалган Гольц рефлексінде, адамда Данини-АшНср рефлексінде вагус орталыгыныц тонусы жогарылайды да жүрек согуы сирейді. Қан тамыры эндотелийінде орналаскан ангиорецепторлардан, эсіресе үлкен тамырлардағы рефлексогендік зоналардан жэне дене бетіндегі экстерорецепторлардан орталыкка баратын серпіністер вагус жүйкесінің орталык тонусын өзгерте алады. Адамда кезеген жүйкемен симпатикалық жүйкенің орталык тонусы бірдей емес, кобінс вагустың тонусы жогары болады. Осы екі орталыктын тонустары арасында біркелкі карым-каіынас барлыгы б айкал алы. Вагус орталыгынын тонусы төмендей бастаса, снмпатикалык жүйке орталыгынын тонусы котеріледі жэне жүрек кызметі керісінше өзереді. B a n c орталыгыныц тонусына орталык жүйке жүйесінің жеке бөлімдері эсер етеді. Бұлардың ішіндс әсіресе ми кыртысының, піпоталачустың, лнмбиялық жүйенің қалай эсер ететіні тәжірибе жүзінде дәледденді. Ми кыртысының вагус тонусын өзгертетінін шартты рефлекстердеп байкауға болады. Ми қыртысының жүрекке тигізетін әсері піпноз кезінде де байкалады. Адамдагы реніш-куаныш сезімдері (эмоция) жүрек лүпілін күшейтетіні әркімге аян. Эмоция тууына бүкіл лимбиялык жүйе әсіресе гипоталамус жэне мидың жана қыргыстары катысады. Демек, жүреггің рефлекстік реттелуі - мидың көптеген бөлімдерінің бірлескен кызметі. * |