Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Физиология кітап
| Қантамырлары
Қантамырларының түйык жүйесінде жүректің жиырылуы, сондай-ақ одан тыс экстракардиялык факторлардың эсер етуі нәтижссінде үздіксіз айналып жүреді, қантамырлары кұрылысы мен қызметіне карай бірнеше топка бөлінеді. Құрылы.и ерекшеліктеріне байланысты - қолка, үлксн, орташа, кіші артериялар, артериолалар, капиллярлар, венула, эр колсмді всналар, улкен куысты веналар болып бөлінетіні морфологиялык гылымдардан белі ілі, кан тамырлар әрекеттік маңызына карай да жіктеледі. Б.Фольковтыц жіктеуі * бойынша амортизациялык (сергіімді), резистивтік (йедергілі), жапқыш, зат алмасу, сыйымдық, артериола мен венуланы жалгастыратын дәнекер тамырлар (анастомоз) болып жіктеледі. Амортіпацияіық - серпімді-даңгыл-оман тамырпар тобына қабыргаларьщда серпімді (майыскак) талшыктары көп қолка, өкпс т.б. жуан артериялар жатады. Олар кабырғаларындағы серпімді талшыктар аркасында жүректен систола кезінде шыгатын каннын үздіксіз агысын камтамасыз стеді. Мэселен. жүректің сол карыншасынан систола ксзінде шыгыпі қолқаға күйылған кан колка кабырғасын кернеп кеңейтеді. Қолка қабырі асындагы созылып үзарған серпімді талшықтар кайтадан бүрынты калпына келуге тырысады да, тамыр ішіндегі канды қысып, кан кысымы томен жакка карай ыгыстырады. Осының нәтижесінде колқадағы қан систола жэне диастола кездерінде үздіксіз толкынға айналып ағып түрады. Резистивтік - кедергілі тамырлар катарына қабырғаларында калың ет талшыктары бар жіңішке артериолалар мен прекапиллярлык, иост- капиллярлык жапқыштар жатады. Еттің жиырылуына байланысты артериолалар әбден тарылады, мұнымен катар капилляр алдындағы жэне капиллярдан кейінгі жапқыш жиырылып қан ағысына қаггы кедергі болады. Капиллярлар мен жіңішке венулалар коптеген жіңішке түтікшелерге айналады, сайып келгенде бұлар да қан агысына ожептәуір кедергі жасай алады. Сфнинктерлі тамырлар катарына өн бойында сақина тэрізді ет талшықтары бар, сондай-ак жаиқыш қүраған артериолалар мен прекапилпярлар жатады. Бүлардың жиырылып-жазылуы нәгижесінде қаниллярлардагы қанайналымы реттеледі. Зат алмасу тамырлары катарына капилляр, венулалар жатады. Бүлардың қабырғалары өте жука, капилляр бір-ақ кабат эндотелийден ту рады, сондыктан да сүйыктықтар мен ерітінділер, қоректік заттар қаннан тінге, тіннен канға диффузия, сүзгі аркылы өтеді. Артериолалар мен венулаларды жалгастырушы көпірше тамырдың бас жагында жапқыні болады. Ол жиырылса, көпірше тамырдан қан өтпейді, барлық қан капиллярлар арқылы өтеді. Ал жапкыш босаңсыса, кан көпірше гамыр аркылы артериоладан венулага отіп венадагы қан ағысын тездетеді. Көлемді эрі сыйымды тамырлар капиплярлардан кейінгі өте үсак вена тамырларынан түрады. Кейбір ағзаларда (көкбауыр, бауыр т.т.) венулалар кеңейіп синустар (куыстар) курады. Венула қабыргасы жука, әрі созылғыш келеді, Веналар саны артериялардан көбірек. Вена ксңейсе, оларда бар канның 70-80%-ы сыйып кетер еді. Сондықтан да бұл тамырлар көлемді, сыйымды тамырлар деп аталады. Жүрекке келіп қуйылатын қан колемі осы сыйымды тамырлардың тонусына байланысты. Веналар жұқа болса да, ол жиырылганда жүреккс қуйылатын қан көлемі көп артады. Жүрек пен тамыр жүйесін Б.М.Ткаченко олардың орындайтын кызметіне орай 8 топқа жіктейді (1985 ж.): 1. Жүрск тамырларындағы кан қысымын көтеріп, колқй мен өкпе артерияларына қан айдайтын - генератор. 2. Қысымы жоғары не магистральды-оман тамырлар. Булар кан қысымын жогары деңгейде сақтайтын қолқа, оның бүтақгары (үлкен артериялар, өкпе артериялары), қарыншалардан систола уақытында ауық- ауық шыгатын қанның үздіксіз ағысын қамтамасыз ететін майыскақ тамырлар. 3. Қан ағысына ксдергі жасайтын рсзистивтік тамырлар. Булар екіге бөлінеді: а) кысым турақтылыгын сақтайтын усақ артериялар мен артериолалар. Булар жүректің систолалық қан мөлшеріне сэйкес қан ағысына кедергі жасау аркылы кан кысымынын оңтайлы деңгейін сақтайды; б) каниллярда кан агысын реттеуші, яғни қан үлестіруші тамырлар. Булардың катарына қабыргасыңда сакина тәрізді еттері бар усақ тамырлар пре- және посткапиллярлар жатады. Сақина еггер жиырылғанда капиллярларға кан өтпейді, ал жаиқыштар босаганда капиллярлардан қан кайта ага бастайды. Осыған орай кан ағысына қатыспайтын капиллярлар саны өзгеріп туруы мүмкін. 4. Зат алмасу тамырлары. Бутан капиллярлар мен олардың қосылуынан найда болатын ең усақ венулалар жатады. Бұлардың кабыргасынан тінаралық суйықтык пен қан ішіндегі заттар алмасады. Кейбір заттар ең усак артериолаларда алмасуы мүмкін. 5. Сыйымды не кан жинайтын (аккумуляциялайтын) тамырлар. Вұларға венулалар мен ұсақ веналар жатады, саңылаулары кеңіген сэтте каиның көбі (70%) жиналады, ал тарылғанда жүрекке карай канның жылжуы тездейді. 6. Қанды жүрекке әкелетін тамырлар. Бұган үлкен қуысты веналар жатады. 7. Артериола мен венуланы не артерия мен венаны қосатын көпірше - дәнекер тамыр анастомоз. Бүлар белгілі бір микротамырларда қапның агуына оңтайлы жағдай тудырады. 8. Сорып алатын - резорбция жасайтын тамырларға канайналымы жүйесінің бір бөлігі - лимфа капиллярлары мен лимфа тамырлары жатады. Бүлар тіннен бепок жэне суды сорып алып лимфа тамырлары арқылы венадағы қанга апарып күяды. В.И. Ткаченко тамырларды жіктеу ілімінде олардың маңызын толығынан камти отырып, жүрек жоне лимфа тамырлары бір эрекеттік жүйе екеніне аса көңіл аударудың қажеттігін көрсетті. жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|