Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Сілекейдің қүрамы жэне оның манызы
| Ауыздагы ас корытылу
Аскорыту ауыздан басталады. Ауызга келіп түсксн тагам мүнда 15-30 секундтей кідіреді. Осы уақыттың ішінде тагам (ас кесегі) шайналып, ұсатылады, сілекеймен шыланып, жұмсарады, астың дэмі, физикалык қасиеттері туралы маглұмат алынады. Көмірсулы заттар (көмірсулар) ыдырай бастайды. Үсатылған ас кесегі сілекейге шыланып, шырышпен капталып тілдің түбіріне карай жылжиды да жұтқыншақка жетіп жүтылады. Ауыз ішінде (шырышты қабыгында) ас кесегінің ыстық-суыктыгын, жүмсак-қаттылыгын сезетін қабылдағыштармен қатар дәм сезетін қабылдагыштары да бар. Осыган орай ауыз шырышты қабыгын кабылдагыш алан деуге де болады. Қабылдагыштар ас кесегімен жанасып тітіркенеді, бүдан пайда болган козу сигналдары бет (n.facialis), тіл-жұтқыншак (n.glossophatarigeus), үшкіл (n.trigeminus) жүйкелер мен кезеген жүйке (n.vagus) аркылы орталык жүйке жүйесіндегі рефлекстер орталыгына барып жетеді. Сол жүйкелерден келген эфферентгік серпіністер ас кесегінің ауызда шайналып, жұтылуын реттсйді де ас корыту бездерініц сөл шыгаруын, ішск- қарынның қимылын күшсйтеді. Мұнымен қатар рсфлскстік жолмен зат алмасуы, жүрек согуы. кан айналысы, дем алу үрдістері де өзгереді. Сілекейдің қүрамы жэне оның манызы Сілекей дегеніміз - сілекей өзегі аркылы келіп кұйылагын жұпгасқан үш сілекей безінің, атап айтканда, шықшыт, жақасты, тіл бездерінің, сондай-ақ ауыздың шырышты кабығында бытырай орналаскан үсак бездердің сөлі (секреті). Жан-жануарда, адамда сілексй көбінесе тамақ ішкен сэтте шыгады. Бір тэулік ішінде бөлініп шығатын сілекей колемі эр түлікте әртүрлі. Мәселен, сиыр тэулігіне 50, адам 1,0-1,2 литр сілекей шығарады. Ит сілекейінің аз-көптігі ауа райына, оның ысгық салкындыгына байланысты. Итте тер бездері болмайды. Сондыктан күн ыстык болып ыссыласа, ол дене қызуын бір қалыиты сақтау үшін тілін шығарып, көп молшерде сыртқа сілекей шыгарады. Адамда сілекей эсірссе тамақ ішкен кезде көбірек шығады, ол баска уақытга да үзілмейді: ауыз іші үнемі дымкылданып түрады, онсыз адам дыбыс шығара алмайды (сойлей алмайды). Сілекей коймалжың, сұйық зат. Оның құрамында 0,5-1,5% күрғақ зат бар, калганы су. Сондықтан оның сыбағалы салмагы судан аз-ак жогары (1,001- 0,017). Құргак зат органикалык жәнс бейорганикалық эаттардан түрады. Бейорганикалык заттардан сілекейде натрий, калий, кальций, магний хлоридтсрі, сульфатгары, карбонапары, иодит, бромид, фторидтер жэне аз мөлшерде роданит түздары, миқроэлеменггер (темір, никель, литий) бар. Сілекейдің кышқылдық дәрежесі (pH) көбінесс осы агалган заттар мен муциннің мөлшеріне байланысты. Эдсттс pH - 5,8-7,4 аралыгында болады. Сілекейдсгі кальцийдің тістің эмаль кабатына өтуі, одан шыгуы pH мөлшеріне байланысты. Реакциясы қышқ- ылдау болса (pH - 6,9) кальций эмальдан ауыз куысына, ал pH - 7,0- 8,0 болса эманъга карай өтеді. Сілекей құрамында органикалык заттар (альбумин, глобулин сияқты белоктар, муцингликонротсид, ферменттер) бейорганикалык заттардан 2-3 есе көп. Онда, сондай-ақ амин қышқылы, мочевина, несеп қышқылы, креатин, аз молшсрде креатинин калдыктары бар. Бұлар белок алмасуы кезінде иайда болатын заттар, сілсксйгс қаннан өтсді. Сілекейдегі эрбір қалдык заттың мөлшсрі кандагы мөлшсріне байланысты. Ондагы негізгі фермент а-амилаза. Амилаза сәл сілтілік жсрде полисахаридтерді (крахмал мен гликогеңді) декстрон сатысынан дисахарид сатысына дейін (мальтоза, лактоза, фруктоза, сахароза) ыдыратады. Ксйбір болжамдарга жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|