Адам физиологиясы
Психикалык әрекетті бірлестіру
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Физиология кітап
| Психикалык әрекетті бірлестіру. Адам мінез-қүлкының саналы іс-
эрекстті бағдарлауын, реттелуін жэне бакылауын қамтамасыз ететін тетікгері өте күрделі біріккен жүйелерден түрады. Олар адамиыц психикалык іс- эрекеттің күрделі салаларыи реттейтін физиологиялық тетіктер. Психолог А.Р. Лурияныц пікірі бойыпша, психикалык іс-әрскеттіц кайсысы болса да, үш негізгі әрекеттік блоктан күралады. Бірінші арекеттік блок қалыпты психикалык іс-эрекетті жүзеге асыратын ми кыртысының сергектігін реттейді. Ол қыртысасты жоне ми бағаны бөлімдерініц торлы қүрылымында ориаласқан. Бүлар ми қыртысына эсер етумсн катар, өздері оның ықпалында болады. Оларды белсендіретін үш түрлі эсер бар. Бірінші белсендіру кезі - гомеостаз бен ырықсыз мінездің негізін қалайгын зат алмасу үрдістері. Оган торлы құрылымнан баска орталык, аралык ми, лимбия жүйесі ыкпал жасайды. Екінші белсендіру кезі - сыртқы элсмнсн келетін тітіркендіргіштер. Олар организмді сезім мүшелері аркылы белсендіреді, багдарлау рефлексін тудырады. Бүл рефлекске таламус, күйрыкты дене, гипоками нейрондары катысады. Үшінші белсендіру кезі - адамныц саналы өмірінде тіл аркылы калыптасатын ниет, жоспар, көрініс және бағдарлама. Олар ми кыртысының. торлы қүрылым. таламус, ми бағаны арасындағы катынастар аркылы жүзеге асады. Екінші әрекеттік блок мидың акпарат қабылдауын, өңдеуін жэне сақтауын қамтамасыз етеді. Олар ми қыртысының көру, есту жэне ссзімдік аймактарында атқарылады. Үшінші арекеттік блок белсенді саналы психикалык іс-ірекеттің реттеу мен бақылау багдарламасын жасайды. Бұл орталык үлкен ми сынарларының алдыңгы маңдай бөлігінде орналасқан. Мидың маңдай бөлігі сыртқы тітіркендіріске синтез жэне багдарлама жасап, қимыл-эрекетті дайындаумен қатар, олардың нәтижесі мен барысын қадағалайды. Қазіргі ұгымдарга байланысты белсенді психикалык әсерленісгердің кұрылысвн өзін - өзі рсттеуші күрделі "рефлекстік шеңбер" түрінде қарайды. Саналы іс-эрекеттің қайсысы да үш блоктың біріккен жүмысы арқылы жүзсге асырылады. Бірінші блок үйлесімді қимылға қажет бұлшықсттер тонусын, екіншісі - сезімдік синтезді, үшіншісі - бағдарламаға сэйкес ниегті қамтамасыз етеді. Сонымен катар коптеген психикалык эрекеттсрге ми сыңарларының эртүрлі мецгеру айырмашылықтары ықпалын тигізеді. Мидыц жоғарғы деңгейде бірлестіруші эрекетінің ықткмалдық жэне белгісіздік қасисттері болады. Лдамның нәтижеді бейімделу мінезін мидың болжамдық жэне алдын ала біліп сезетін (интуиция) қабілеті жүзеге асырады. Ықтималды болжау болапіақ оқигаларды білу. Ол аркылы адам тезірек мақсатка жету амалдарын даярлайды. Осының нсгізінде адам қате әсерлснуді азайтьш, коршатан ортаға бел- сенді икемделудің нэтижелі құралы ретінде колданады. Алайда адамның өмірі "белгісіздік" комескі алгоритмі "шайылган" жагдайларда өтеді. "Шайылу" қағидасы коптеген саналы, парасатты іс- әрекеттің түрлсрінде, әсіресе бсйнені тану, кисынды ойлау амалдарында, ауызша жэнс жазбаша тілде кездеседі. Н. Винердің айтуынша, адам миының есептеуші машинадан артықшылыгы ол осы кемескі суреттелген ұгымдармен амалдайды. жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|