Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| Сыртқы ырғақка бейімделіс. Адам организмі ұзақ уакыт ұшу немесе
жолаушы шығу жагдайларында күн мен түннін алмасу оралымына ылги икемделіп отыруга мэжбүр болады. Организм уақыттық белдеулерді киып өткендігі туралы мәліметті жердің магнит жэне электр өрісі ықпалынан қабылдауы да ықтимал. Қазіргі кезде трансмеридиандық кошулер жиі ксздеседі (вахташылар. ғарышкерлер, үшқыштар, спортшылар т.б.). Мүндай жағдайларда организм ағзалары мен жүйелеріндегі физиологиялык ырғақты эсерленістердің өзара эрекегтесуіндегі ауыткулары десинхронизация (лайыксыздалыс) деп атайды. Бұл күй организмнің, бейімделуіне жагымсыз эсер етеді: бас ауруы, үйқысыздық байкалады, назар, жүмыскерлік төмендейді, аскорыту бұзылады, ентігу пайда болады. Коптеген зерттеулер бойынша, тэуліктік кезеңнің өзгерістеріне бей- імделіс орталық жүйке жүйесі, талдағышгар, ішкі бездер сөлінісі ыргағына байланысты қалыитасатындыгы дэлелденді. Олар организмде жылу өндіру, зат пен энергия алмасу қарқынын, жүйелер, ағзалар мен тіндер іс-әрекетінің белсенділігін сэйкестіріп өзгертеді. Жаңа тэуліктік ыргақтарга жедел бейімделуге жогары дәрежелі эрекеттік даярлық пен үйреншікті қимыл режимін сақтау көп эсер етеді. Мұны эртүрлі халықаралық спорт сайысына қатысушылардан байкауга болады. Жылжытылган еңбек йен тыныгу режимдерінде биоырғақтың қайта қүрылуы 561 үш сатыдан өтеді: әуелі бірнеше тэулік бойы үйреншікті ыргак сақталады, содан ол көзге көрінерлік кайта күрылылып ыр* аққа алмасып, кейін акырғы (толық) бейімделіске тіреледі. Жаңа жерлерге келгенде тиянақты бейімделіс 8-10 күннен кейін қалыптасады. Осыны ескеріп, қазіргі кезде, жұмысына байланысты сагаттық белдеуді жиі қиып өтетін адамдарды кәсіби іріктсуден өткізу қолга алынып отыр. Адамның әркелкі биоырғақ кезеңінде, оның бсйімделіс жэне жүмыскерлік қабілетіне ықиалы тиетін, жогары немесе төмен эсіребелсенділігін ескерген жөн. Клиницистердің байқауынша, организмнің жалиы төзімділігінің маусымдық тербелісіне сэйкес кейбір аурулар жылдың бслгілі айларында асқынады. Жануарлардың уакытты түйсінуі жөне оның өзгерісгеріне икемделуі тек биологиялық заңдылық. Ал адамдарда, бұл сапасы жағынан алғанда, ерекше. Олардың мерзімдік бейімделісі ақыл-ой қабілегіне, кісілік қадір-қасиетіне байланысты. Бүл, эрине, қогамдык, элеуметтік тұрмыс жагдайларында калыптасады. Сондықтан организмнің сыртқы уақыттық өзгерістерге тигізеді. Бүгінгі медицинаның болашағы - әлеуметгік профилактика, аурудың алдын алу шаралары. Олай болса, сау адамның тіршілігі, бейімдслісін тұрмыс еңбек пен тынығу іс-эрекетін қамтамасыз ететін салауатты омір салтын қалыптастыратын, жоғары таланты шынайы гигиеналық жағдайлар жасалуы тиіс. Қазір барлық медициналық, гигиеналық өзекті мәселелер осы түрғыдан, табиги биологиялық ырғақтарды ескеріп шешілуі керек. |