Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Физиология кітап
| Ана-бала жүйесі
¥рпақ жанғыртудын негізін ана-бала әрекеттік жүнесі құрады. Ана организмі ұрпақтың дамуына оңтайлы жагдай жасайды, ал нэресте өз тіршілігінің түрақтылығын (гоместазды) сақтайды. Оларды озара байланыстырушы агзалар плацента, қағанак жэне жатыр суы бірегей фетотаценташ қ кешен жасайды. Ана мен нәресте өзара әрекетін жүйке жэне гормондар байланысы жүзеге асырады. Мүндай байланыс шаранадан тыс болуы да мүмкін. Алайда плацента арқылы ең кең аукымды жэне акпараты мол байланыс жүрсді. Мүны ана мен нәресте организіміндегі қабылдаушы, орындаушы, реттеуші тетікгер іске қосады. Ана-плацента-нәресте жүйесінің көмегімсн тынысалу, қоректену зат алмасу өнімдерін шығару, норестенің гормондық жэне имундық күйін калыптастыру қамтамасыз етіледі. Ана мсн нәрссте канайналымы тікелей үштаспайды. Газ алмасу плацента арқылы болады. Кіндік артериясымен веноздық қан келеді, ал плацента одан С02 шығарып, 02 жүтады, сөйтіп нәрестеге кіндік венасы арқылы артериялык қан келеді. Нэрестенің оттегіне мүқтаждығы онша емес, өйткені онда жылу шыгару болмайды, ал қимылы шамалы болгандықтан тотыгу үрдістері оны аз жүмсайды. Алайда нэрестеге қоректік заттар өте қажет. Плацента көптеген нэрлі заттарды, гормондарды іріктеп өткізеді. Сөйтіп ол гематоэнцефалиялың тосқауылдык қызметін атқарады, жүйке орталықтарын бүкіл оганизмге залалды заттардың өтуінен сактайды. Алайда көптеген заттарға (алкоголь, никотин, уытты заттар, дәрі-дәрмектер т.б) оның бөгеуілдік қызмсті әлсіз болады. Сонымен катар плацента эндокриндік, иммунобиологиядық қызмет атқарады. Зерттеу эдістері. Нэрестенің құрсактағы даму жағдайын көнтеген медициналық эдістермен анықтайды. Альфа-фетопротеин мөлшерін анықтау аркылы нэрестенің тұкым куалайтын жэне туа біткен ауруларын табады. Жүкті әйелдің гормондары (хориондық гонадотропин, плаценталық, лактоген т.б) мөлшерін анықтау аркылы шарана мен нэресте жағдайын болжайды. Ультродыбыспен зертгеу (УДЗ) әдісі - жүктіліктің алгашқы мерзімінде- ақ (12 аптага дейін) үрпақтың қозғалысын, жүрегінін жүмысын тіркеугс мүмкіндік береді. Кейінгі мерзімінде УДЗ нәрестенің мүшелері мен жүйелері, кимыл-козгалысы, жатыр суынын мөлшері, плацентаның құрылысы туралы мәлімет бере алады. Нэресте жүрегінің жүмысын электро-фонокардиография, карднотонография эдістері арылы анықтайды. Кардистонография - нэресте жүрегінін соғу жиілігін жэне жатырдың тонусын бір мезгілде жазу. Бұлардан басқа қосымша хорионбиопсия, амниоцентез, кардиоцентез, эндоскопия, т.с.с зерттеулер жүргізіледі. Босану Босану - тіршілікке қабілетті нэрестені жэне қағанақ пен баланың жолдасын жатырдан шығаратын шартсыз рефлекс. Оны жүйке жүйесі мен гормондар реттейді. Жүктіліктің мезгілі жеткенде ми қыртысында тежелу басым болады, кыртысасты қүрылымдардың қозғыштығы артады, жүлынның рефлекстері күшсйеді. Жатырдың эр түрлі эсерлерге сезімталдығы өседі. Босану іс-әрекеті дамуында гомондар ерекше орын алады. Прогестерон деңгейі төмендейді, сондықтан оның жатырды тежейтін эсері әлсірейді. Эстроген көбейіп, мисметридің жиырылтқыш заттарга сезімталдыгын өсіреді. Эстрогендер простогландивдердің түзілуін белсендіреді. Бұлар босану іс-эрекетіне тікелей эсер етеді, ана мен нәресте гипофиздерінде окситоцин бөлінуін реттейді. Окситоцин ацетилхолин жатыр етінің жиырылуын күшейтеді. Босану үрдісіне серотонин, адреналин, норадреналип, гистамин, кинин, загтары да катысады. Босану алдындагы осындай жүйке және эндокриндік өзгерістер босану доминантасын қүрады. Босану үш кезеңнен отеді. Бірінші кезеңде толғак пайда болады. Жатырдың алқымы кеңейіп (дистрикция) бүлшықеттері еріксіз оқтын-оқтын қайталай жиырылады (контракция) жэне ет қабаттары бір-бірінс катысты ыгысады (ретракция). Толғақ біртіндеп ұзара береді, арасы қысқарады жэне қарқыны күшсйсді. Жатыр аңқасы толык ашылғанда (10-12 см) қаганақ жарылып нэресте маңындағы алдыңгы су ағып кетеді. Екінші кезенде толгаққа ерікті түрде күшену, құрсақ, көкет, жамбас түбіндегі бүлшықеттердің жиырылуы косылады. Босалушы эйелдер оны өз еркімен күшейте алады, осының нәтижесінде жатырда жэне құрсакта қысым күшейіп, босану жолдары аркылы бала туылады. Толғақ туу сәті нәресте үшін қаттысын (етресс) жэне тренинг (жаттығу) болын саналады. Босанудың үшінші кезенінде шарана, қағанақ бөлініп сыртқа шыгады. Босану кезіндегі жатыр еттерінің жиырылу жиілігін, күшін гистография әдісімен тіркеуге болады. Босанудан кейінгі кезең - 6-8 аптага созылады. Жүктілік кезінде өзгеріске ұіныраған ағзалар мсн жүйелер қалпына келеді. Эволюциялық үрдістер жыныс мүшелерінде ерекше орын алады. Бұл кезеңде емізетін аналарда пролактин көп болгандықтан етеккірі келмейді. Бала туғаннан кейінгі бірінші етеккір овуляциясыз болады. Кейбір эйелдерде овуляция, тіпті жаңа жүктілік бала емізіп жүрсе де бола береді. Жаңа туылған нсмесе неонаталдық кезең нәрестенің жаңа өмірге бейімделісін көрсетеді. Мүны өтпелі кезең деп атайды. Жаңа туылған кезең бір айға дейін созылады. Өйткені нәресте жаңа тіршілік жагдайына тап болады: басқа іравитациялык, температуралық эсерлер, тынысалу жүйесі бірінші рет іске косылады, тамақтану түрі озгсреді. Сүтпен лактротофты коректену нэтижссінде ішектің қуысына бактериялар жайгасады. Олар имундык жүйенің қалыптасуына себспкер болады. Құрсақтан тыс омір жағдайына бейімделу қанайналымыңда өзгерістер туты зады. Өкпенің іскс қосылуына байланысты нәресгелік қанайналымы жүйелік қанайналымына көшеді: сопақша тесік. артериялық (боталло) жэне веноздық (аранций) әзектері бітеледі. Қанайналымының өзгерістері несеп шығаруға эсер етеді: олигурия, протейнурия, түзды көп шығарудың өтпелі түрі байқалады. Нэрестенің денесі судан арылады салмагы азаяды, "физиологиялық сарғаю" пайда болады. Емізу. Лактация - сүттің түзілуі және бөлінуі. Бүл ұрпақты қоректендіруге арналган өрбіту жүйссінің ақырғы кезеңі. Сүтпен емізу үш үрдістен тұрады: маммогенез - сүт бездерініц өсуі жэне дамуы, лактогенез - бсздердің сүт жасайтын өзгерістері, лактопоэз - сүг бөлу жэне шығару. Сүт бездері - жыныстык жетілу кезінде гипофиздің, аналық бездің гормондары әсерінен өсіп жетіледі. Кемел жастагы эйелдің сүт бездері 15-20 боліктен кұралады, олар үсак ұяшықтардан гүрады. Ұяшыктардың арнасы косылыгі сүт бөлетін өзекті қүрастырады, ол емшектің үшында ашылады. Жүкгілікгің алғашкы сәтінен сүт бездерінің бөліктері жедел өсе бастайды. Сүт жүктіліктің 13-14 аптасынан бастап уыз түрінде бөліне бастайды. Нәресте бірінші күні уыз емеді. Сүт болу 3-5 күндсрі күшейеді. Тэулігіне 600- 1500 мл сүт бөлінеді, ал оның ұзақтығы 3 айдан 24 айға дейін созылады. Бүл эйелдердің ерекшеліктеріне жэне бала мерзіміне байланысты болады. Сүттің кұрамы өте күрделі, коректік заттарга, витаминдерге, микроэлементтерге өте бай болады. Оның құрамында иммуноглобиндер жэне қорғаныш заттар кездеседі, бүлар жаңа туылгандардын иммундык қасиетін қалыптастырады. Демек, нэресге анасының сүті арқылы коректік жэне имундық заттар, қуат жэне акпарат қабылдайды. жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|