Адам физиологиясы

дистресс деп аталады. Стресс тетіктеріне камшымен қатты ұру жэне 
кұшырланып сүю де есептеледі.
Г. Селье мен оның шэкірттерінің зерттеулері бойынша, барлык 
стрессорлар алғашқы кезде біркелкі жалпы эсерленіс тудырады: ең алдымен 
адренокортикоидтардың гиперсекрсциясы (осірсес глюкокортикоидтардың) 
пайда болады. Себебі гипофизде АКТГ көп өндірілсді. Оган коса айырша 
бездіц гипсрқызметі байқалады. Лимфа түйіндері мсн көкбауырдың салмагы 
мен көлемі азаяды, қанда лифоциттер мен эозинофилдер азаяды (эозинопния). 
Соңғы екі озгеріс Торн зертеуі арқылы оңай анықталады. Мүндай 
организмнің арнайы емсс әсерлсніс ж аты адаптацияпык, синдром деп 
атайды. Бүл зиянкес әсерлерге организмнің қарсы түру қабілетін күшейтсді.
Бүйрекүсті бездерінің қандай да болмасын әсерге гиперсскрециясымен 
жауап беруін Г. Селье алғашкы стресс эсерленісі ягни «қобалжу эсерленісі» 
деп атаган. Бұл осерленістен кейін стрестің келесі кезеңі резистснттігі 
(төзімділігі) ягни бейімделуі басталады да бүйрекүсті бездсрі гормондарының 
сөлінісі қалпына келеді.
Сонымен бүйрекүсті безінің мүндай әсерленісі арқылы организмнің 
компенсация (өтеміс) тетіктері іске қосылады да, ол озгергсн жағдайға 
бейімделеді. Глюкокортикоидтар мен адреналинніц физиологиялык мол әсері 
беймдеу үрдістерін калыптастырады.
Адаптациялық синдромның негізі - бүйрекүсті бездерінің белсенділігінің 
іске қосылуы жүйкелік механизмнен гөрі гипофиздің АКТГ-ның канта 
* шығатын мөлшеріне байланысты. 
•
Гипофизэктомиядан (гипофизді алып тастаганнан) кейін жануарларда 
адаптациялык синдром дамымайды. Ал гипофизі сақталған, бірақ бүйрекүсті 
безінің жүйкелері кесілген, яғни оны кесіп алыи миға кондыртаннан 
жануарларда «кобалжу эсерленісі» байқалады.
Бүйрекүсті бездерініц кортикоидты гормондары организмнің төзімділігін 
калай 
күшейтетіні 
элі 
де 
белгісіз. 
Мүмкін 
бүйрекүсті 
бсзінің 
адренокортикоидты гормоны жасушада энергияның жиналуы мен босауына 
эсер етіп, жасушалар мен атзалардың жүмыс қабілетін жэне энергия тепе- 
теңдігіне ықпалын тигізетін шығар.
Егер зиянкес жағдай эсерін жалғастыра берсе жэне оның күші үдесе, 
стрестің 3-і кезеңі «элсіреу кезеңі» басталады да, бүйрекүсті бездері кажетті 
мөлшерде глюкокортикоидтарды (кейде бүларды бейімдеуші гормон дейді) 
өндіруді тоқтатады. Мұндайда организмнің жағдайы мүлде нашарлап кетеді.
Организмнің бейімделу әсерленістерін белсендіруге басқа да ішкі сөлініс 
бездері қатысады. Бүл бездердің қызметінде өзара байланыс айтарлыктай 
орын алады. Жалпы алганда ағзаға, оның қандай да болмасын кызметіне тек 
қана бір без эсер етіп қоймайды. Қалыпты жағдайда бүл бездерінің 
кызметіндегі өзара байланысына қарай бірнеше без қатысады. Кейдір бездер 
бір-бірімен антогонистік байланыста болады, (мысалы, көмірсулаарға 
адреналин 
мен 
инсулиннің 
әсері 
немесе 
паратгормон 
мен 
тирокальцитониннің Са++-ға эсері т.б.).
136

Синергист бездер де бар. Олардың гормондарды бір багытта эсер етеді. 
Мысалы, көмірсу алмасуына адреналин мен глюкогон, глюкокортикоидтар 
тагы баска гормондар эсері бір багытта жүреді де қандагы кантты көбейтіп 
гипергликемия тудырады.
Гипоталамус-гипофиз жүйесінде соңгы жылдары нейрондарды реттсйтін 
пептидтер тобы ашылды. Олар эндорфин, энкефалин, нейротензин, Р заты 
жэнс басқа қосымша гормондык жүйелер.
Қазіргі кезде гастро-интестиналды гормондар (ГИГ) - аскорыгу 
жолының коп гормондар тобы зерттеліп жатыр.
Дегенмен, 
олардың 
маңызы, 
химиялык 
табигаты 
әлі 
толық 
анықталмаған.
Ішкі сөлініс бездері арасында гипофиз ерекше орын алады. Гормон 
шығару қыщметі гипоталамуспен тыгыз байланысты. Гипофизден көптеген 
шеткі бездердің қызметін өзгертетін бағыттаушы гормондар бөлініп шығады. 
Гипоталамус жүйке жүйесінің әсерін басқа бездерге гипофиз арқылы 
таратады.
Гипофиз
Гипофиз мидың түп жагындагы түрік ершігінде орналасқан, салмағы 0,5- 
0,6г, алдыңғы, ортаңғығ артқы бөліктерден түрады. 
Алдыңғысы -

жүктеу/скачать 28,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: