Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| Қан қысымм
Артерия тамыры жаракаттанса сыртка қанның шапшып агатыны көптен белгілі, яғни артерияда қан кысымы жоғары (Р1), ал венада (Р2) төмен болады. Осыған орай кан артериядан венаға қарай үздіксіз ағып тұрады. Тамырдагы қанның қысымы оны жылжытумен бірге тіршілікке керекті аса күрделі үрдістерді камтамасыз етеді. Мысалы, коректік заттардыц ішектің қабырғасы арқылы қанға, қаннан денедегі жасушаларға өтуі жэне бүйректегі сүзілу үрдістері, несептің түзілуі. Жасуша ішіндегі жэне жасушааралық судың кысымы, жасушалык тургор да тамырдағы қанның кысымына карай өзгеріп отырады. Қан кысымы төмендеп кетсе, артерия мен вснадағы қысымныц айырмасы Р1-Р2 азайып кан тамырларда жылжымай калады. Адам қан қысымыныц өте төмендегенінен гана емес, кейде оның көп уақыт жеткіліксіз деңгейде болгандыгынан да өліп кетеді. Өйткені, тіршілікке өте маңызды үрдістермен катар, қанның керекті кызметтері жеткіліксіз орындалады. Қан кысымы қантамырларыньщ әрбір бөлімінде эртүрлі: І.Қолқада бэрінен де жоғары, с.б.б. 120-130 мм. 2.0рташа жуандықтағы артерияда қан қысымы - 100-110 мм-ге дейін төмендеп, колка мен
артериядағы кысым
айырмасы кан
тамыры кабырғасының кедергісін жеңуге жүмсалады. 3. Артериолаларда кан кысымы с.б.б. 70-80 мм, мүнда систолалык жэне диастолалық қысым арасында айырмашылык жойылады. 4. КаПиллярлардың артериялық бөлімінде қан қысымы с.б.б. 25-30 мм. Капиллярлардың саны өте коп жэне тар болгандыктан қан кысымының нобайы олардың кедергісін жеңуге жүмсалады. Осы себепті капиллярлардың веналық бөлімінде қан кысымы едәуір төмендейді с.б.б. 6 - 1 5 мм. 5. Орташа жуандықтағы пеналарда қан кысымы с.б.б. 9-12 мм, ал куысты кос венада — ±2; ±5 мм. Жоғарғы, төменгі куысты веналарда кан кысымы атмосфсралык кысымнан томен болуы мүмкін, сондыктан теріс кысымды веналар жарақаттанған ксзде одан кан сыртка ақпайды, керісінше оган ауа кіріп кетеді. Қантамырына енген ауа көпіршіктері аса маңызды агзалардың қантамырларын бітеп (эмболия) қанайналымын тоқтатады. Бүл тіршілік үшін қан кетуден де кауіптірек Демек, ірі веналардын жарақаты өте кауіпті. Артериялык қысымның деңгейіне көптеген себептер эсер етеді. Қан қысымы негізінен систола кезінде жүректен ағып өткен канның мөлшеріне, яғни жүректің соғу жиілігі мен жиырылу күшіне байланысты. Жүрек систола кезінде қанды неғүрлым көи айдаса, колкада қан кысымы согүрлым жоғары болады. Артериялык кысым жүрек аркылы минутына айдалатын кан мөлшеріне жэне тамырларда агатын қаннын жалны көлеміне байланысты. Мүнымен катар жүректің кан айдау күші жүрекке қайтып оралган қан мөлшеріне тікелей байланысты екені де мэлім (жүректің гетерометрлік заңы). Сыртқа кан ағып немесе сыйымды веналар тонусы төменден кайта жүрекке оралатын кан мөлшері азайса, артериялык кысымының деңгейі көи төмендейді. Қысқаша айтқанда артериядағы қанның қысымы ең алдымен жүректің кызметіне, яғни оныд систолалық жэне минуттық қан көлеміне тікелей байланысты. Артерия тамыры жүректен алыстаган сайын, ондағы кан кысымы төмендей бастайды: қан қысымы тамыр кедергісін (К) жеңуге жұмсалады. Қан тамырының кан агысы көрсететін кедергісі, біріншіден, тамырдың серпімді касиетіне байланысты. Қарт адамда қан тамырының кабырғасы катайын кетеді де, оның сериімділігі азаяды, осыған орай қан кысымы жоғарылайды. ал жас адамның, баланың тамыры өте серпімді келеді, сондыктан қан кысымы да төмен болады. Мысалы, физикалық тәжірибеде резеңке грушаны қысып тұрып, тік орналаскан екі (шыны, резеңке) тутікке су жіберсе. судың шыны түтіктегі деңгейі резеңке түтіктегіден едәуір жоғары болады, резеңке түтік созылғыш судың қысымын төмендетеді. Екіншіден, артериялық кысым қан тамыр түтігінің көлеміне байланысты: кан тамыры тарылса, кан кысымы көтеріледі, ал тамыр кеңісе кысым төмендейді. Қан агысына өте үлкен кедергі жасайтын тамырлар артсриолар мсн капилпярлар. Артериолалар жіңішке тамырлар жэне бұлардың сакина тэрізді салалы тегіс еттері жиырылса, қатты тарыла алады. Артериолалар саны көп, сондыктан олар қанның ағысына жоғары кедергі жасайды. Капиллярлардъщ ұзындыгы артериялардан кыска болғанымен саны өте көп, сондықтан қаннын ағысына капиллярлардың кедергісі де аз емес. Қан ағысын камтамасыз ететін жүрек қуатының 80-85%-і осы артериолалар мен капиллярлардың кедергісін жеңуге жүмсалады. Үшіншіден, қан кысымМна қанның тұтқырлығы да эсер етеді: қан негүрлым кою, тұткыр болса, оның кан агысына жасайтын кедергісі жоғары, ал қан қысымы согүрлым жогары болады. Бүл айтылғандарды Пуазейл формуласынан коруге жэне кедергіні есептеп аныктауға болады. R= 8L» h
Nr4 R - кедергі, L - тамыр ұзындығы, и - кан тұтқырлыгы, г - тамыр саңылауының радиусы. Тұнгыш рет кан қысымын 1733 ж. Стефан Хелс өлшеген еді. Ол жылкыньщ сан артериясына түтік қойып, оны биіктігі 3 м шыны түтікпен жалғастырды. Осы аркылы кан шыны түтікке өтіп, оның деңгейі 2 м биіктікке жетті. Бірак канның түтіктегі деңгейі бір жерде түрақтап калмай, өзгеріп отырады: баспалдакпен көтеріліп, төмен түскендей, біресе көтерілігі, біресе төмендейді. Бүл кұбылыстың сыры кейін, сынап манометрімен кан кысымын өлшеген кезде, ягни толкын тэрізді кисык сызықты жазып алган кезде ғана ашылды. Қан кысымын 1847 ж. Людвиг "U" тэрізді сынап маномегрімен өлшеп кан қысымының қисык сузығын жазып алды. Артериялық кан кысымының қисык сызығы төмендегідей 3 түрлі толқыннан тұрады (37 -сурет, А, Б). Қан қысымының I реттік толкыны жүрек соғуының жиілігіне тең, соидықтан да ол пулъстік толқын деп аталады. Систола кезінде кан кысымы с.б.б. 105-125 мм-re жетеді, бүл ең жоғары қысым (максималды). К
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|