Адам физиологиясы
Талдагыштыц аралық бөлімі
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| Талдагыштыц аралық бөлімі
* Қабылдагыштардан кслетін мэліметтсрді өндеуде талдагыштардың өткізгіш жолдарыныц мэні зор. Барлық талдагыштардың аралық бөліміне орталықка тебетін сезімтал өткізгіш жолдар мен олар байланысатын орталык ядролар жатады. Мэселен, жұлынның өткізгіш жолдары, таламустың эртүрлі ядролары мен ми қыртысының белгілі аймактары. Сонымен қатар торлы құрылым, лимбиялык (жисктік) жүйе жәнс мишық кагысады. Сезім ағзаларының сезімдік жолдары арнамалы және бейарнамалы болып екіге бөлінеді. Арнамалы жүйеге тек біррайлы (модальді) сезім жеткізетін тері, көру, есту қабылдагыштарымен байланысты қүрылымдар жатады. Бұл сопақша мидан таламуска келетін лемниск (ілмек) жолдары. Олар гітіркендірістің кеңістік бөлшектерін ажыратады. Бейарнамапы жүйе - бірнеше сезім аймақтарынан көпрайлы қозу толқындары түйістірілген жолдар. Бүл жолдардың басты бөлшектері - торлы құрылым мен таламустың аттас ядролары. Бұл,жүйе ми қыртысының барлык аймактарымен шапіыраңқы байланыс жасайды. Олардың ми баганымен, гипоталамус, лимбиялык жүйе жэне қыртыс састы қимыл орталыктарымен де 379
байланысы болады. Сондықтан ол ауырғанды сезу, сана жэне бағдарламалык эсерленістерге қатысады. Талдағ ы ш ты ц орталы қ бөлімі Өгкізгіш жолдар аркылы сезім акпараттары ми кыртысының жобаланыс жэне ұласқан (ассоциативтік) аймактарына жетеді. Ми қыртысында эрбір галдағыштың белгілі орны болады. Бұл орындарда жогары анализ жэне синтез жасалады. Мәселен, кору талдагыш ми қыртысының көбінесе шүйде, кимыл - гөбе, есту - самай аймақгарында орналасады. Сонымен қатар кейбір талдағыштардың (дене сезіну, есту, көру және ағзалык) ми қыртысының бірнеше қосалқы аймақтарында жобаланысы болатындығы анықталды. Талдағыштардың ми кыртысы бөлімінде тек бір тітіркенуге немесе оның белгілі нышандарына жауап беретін нейрондары болады. Олардың зор арнамалы қасиеті жэне дәлме-дәл жергілікті (топикалык) кұрылымы бар. Мұны ми кыртысынын бірінші жобаланыс аіімагы деп атайды. Алайда бүнда көпрайлы, яғни бірнеше тітіркенуге эсерленетін жэне әртурлі бейарнамалы нейрондар да кездеседі. Ми қыртысының екінші жобаланыс аймагы біріншіні қоршай орналасады. Мүндағы нейрондар тітіркендірістсрдің күрделі нышандарын іріктсп ажыратады. Ми қыртысының кору аймағындагы бірінші жобаланыс аймағының нейрондары норселердің қарапайым белгілерін (сызықтарды, жолақтарды, көмескілікті жэне т. б.) іріктсйді. Онын екінші жобаланыс аймагындағы нейрондары заттардың күрделі пішіндерін (шетін, ұзындыгын, бүрыштарын, бағыттарын т. б.) талдайды. Ми кыртысынын бірінші жэне
екінші жобаланыс аймақтары талдағыштың мидағы орталық бөлімін қүрайды Олардың нейрондары тітіркенудің белгілі бір корссткіштсрін дәлдеп сараптайды. Сөйтіп,
тітіркенуді жете талдап, ажыратады. Екі аймақтың өте күрделі бірбірімен байланысы ми қыртысының үласқан аймагында талдагыштардың өзара әрекеттесуіне жылжымалы жағдай туғызады. Ми қыртысының үшінші үласқан аймақтарында біррайлы, эртүрлі райлы, бейарнамалы сезім толкындары түйіссді. Бүл аймақтың нейрондары тітіркенудің жалиыланған белгілеріне жауап береді. Ұласқан аймақ ми қыртысының шүйде, самай, артқы төбе болімдерінде орналаскан. Бүл бөлім
адамдарда ерекше
жетілген. Өйткені
олар тітіркендіргіштерге тиімді кұрамыс жэне талданыс жасау аркылы сөйлеу, байымдау, дерексіз ойлау әрекеттерін қамтамасыз етеді. Сондықтан бұл аймакгар зақымдалса афазия (сөйлемей калу) жэне агнозия (заттарды танымау) байқалады. Сонымен қатар, сонгы жылдары мидың ұласқан аймақтарында гнозистік (таным) нейрондарының болатындьны аныкталды. Олар талдағыштардыц ең жоғары бөлімінде танымдық аймак құрайды. Мидың самай аймагы зақымданган ауру адамдардың кісіні айырып танымау (прозопагнозия) осыны дәлелдейді. жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|