Талдагыиітарды  зерттеу  здістері

үшін  эртүрлі  тэжірибелік  жэне  клиникалык  әдістер  жиі  қолданылады.  Олар 

морфологиялык, 

физиологиялық, 

биохимиялық, 

психофизиологиялык, 

элсктрофизиологиялык  жэнс  тагы  баска  әдістсрдсн  гүрады.  Соңгы  жылдары 

сезім  мүшелерінің  қызметін  арнайы  тәсілдер  қолданып  зерпеумен  катар, 

вегетативтік  көріністерді  тіркеу,  эралуан  моделдер  мен  протездер  жасау 

аркылы текссру эдістсрі  ксңінен тарады.

Жеке  талдагыштардың  калыптасуы  бір  мезгілде  аякталмайды.  1-ц  эуелі 

тепе-тендік  талдағышының  күрылымы  дамиды,  сонан  ксйін  -  иіс,  дэм  сезу 

және тері талдағыштары.

Көру  мен  есту  талдагыштары  бәрінен  соң  жетіледі.  Алайда  жаңа 

туылғандарда  бүкіл  талдагыштардың  іс-эрекеті  байқалғанымен,  олардың 

кұрылымы  мен  кызмсттері  жсткіншсктік  жэнс  жасоспірімдік  шакта  да  одан 

әрі дамиды.

Талдағыштардың  онтогснездік  дамуын  эртүрлі  шартсыз  рсфлскстсрдің 

дәйекті  түрде  пайда  болуы,  багдарлау  әсерленісі  мем  иіарггы  рефлекстердің 

калыптасуы  аркылы  аныктауға болады.

Баланың  өсуі  мсн  жетілуі  тұкым  куалау  бастамаларына  гана  емес, 

сонымен  бірге коршаған  ортаға да тәуелді.

Л.А.  Орбели  нэресте  организмнің  туган  кезде  нісім  жетілмейтіндігін 

ерекше атап өтті.  Сондыктан  сырткы  табиги  жэне  когамдык оріалардың әсері 

сезім жүйелерінің тиянақты  калыптасуының камтамасыз етеді.

Сезім  жүйссінің  ішінде  онтогснсздік тұргыдан  мұкият зсрггелгені  -  кору, 

есту талдағышгары.  Көру талдағышының  кабылдагыштары  үрықтық ксзсңнің 

3  айынан  байқалады.  Көру  жүйкесінің  талшықтары  күрсактагы  дамудың  8-9 

айында  миелин  кабығымен  көмкеріле  бастайды,  ол  туғаннан  ксйін  3-4  айда 

аяқталады.  Ал  көру талдагышының ортаңгы  бөлімі  6-7 жаста  калыптасады.

Көздің  жарык  сындыру  кабілеті  жаңа  туылгандарда  жогары  болады. 

өйткені  олардың  көзінің алдыңгы  жэне  арткы  днаметрі  ересектерге 

Караганда 

кіші  болады.  Бүл  гиперметропия  (алыстан  коргіи/тік)  сэбилік  жэне  бірінші 

балалык  шакта  да  сакталады.  Алайда  жеткіншеггік  шакта  (12-15  жас)  көздің 

тез  өсуіне  байланысты  керісінше  бадалардың  3(М~%-інде  жакыннан 

көргіштік  (миопия)  пайда  болады.  Мүнын  себебі  түкым  куалаушылык. 

колайсыз үзак аккомодация, жатып  кітап  оку болуы 

мүмкін.

нүктесі  көзден  алыстайды.  Сондыктан  алыстан  көрпштік  кэрілік  ж ітһік 

киындайды,  көз шалы.мы  тарылады.

Есту  талдагышының  құрылысы  ұрыктык  даму  кезеңінде  өте  ерте 

басталады.  Адамның  ішкі  кұлағы  жүйке  жүйесінен  4-птада  айырылып 

шығады да, бірден  иірімді түтікке жоне кіребсріске болінеді.

Иірімді түтіктің орбір болігіндегі  қабылдағыштар  (Корти  мүшесі) эртүрлі 

мсрзімде  калыптасады.  Есту  талдагышының  орталық  аймагы  үрықтык 

кезсңнің  6  айында  белгілі  болады.  Тепс-тсңдік  рсфлекстері  нэрсстенің  4-5 

айылығынан ксздсседі.

Жаңа туылгандардың қүлагының сырткы  есту тесігі  кең жоне таяз, дабыл 

жаргағы  колденең  орналасқан.  Соңдықтан  жас  балаларда  сүле,  баспа, 

тұмаумен  ауырганда  ортаңгы  кұлақтың  кабынуы  ересектерге  Караганда  жиі 

ксздессді.  Ллгашқы  күннсн  бастап  олар  төменгі  дыбыс  жиілігін  жақсы 

қабылдайды, ал орталық жиіліккс есту сезімталдығы төмен  келеді.

Жас  үлғайган  сайын  есту  сезімталдығы  35  жастан  кейін  біртіңдеп 

төмендей  бастайды.  Көрілік  шақта кұлақтың мүкістігі  жиі  байқалады.

Иіс  псн  дэм  сезу  талдагыштары  ұрықтық  кезеңнің  2-3  айында  басталын, 

жедел  жетіле  бастайды.  Олар  туганнан  кейін  бірден  іске  косылады.  Жаңа 

туылғандардың  иіс,  дэм  сезімталдығын  осы  тітіркендіргіштер  эсер  еткенде 

ымдау  эсерленісінен,  тынысалу  жиілігі  мен  тамыр  согуының  өзгерістері 

аркылы анықтайды.  Олардың тітіркенуге бсйімділігі жоғары болады.

Туылганнан  ксйінгі  кезеңдс,  жанасу  талдағышына  жататын  тері, 

бүлшыкст  -  буын,  иіс,  дэм  сезу  рсфлскстері  мсйілінше  жедел  жетіледі.  Ал 

кейін  дистанциялык  талдағыштардьщ  дайын  рефлекстерінің  негізінде 

олардың  жаңа  түрлері  калыптасады.  Бұлар  организмнің  эртүрлі  түрткілерге 

бейімдслуін  камтамасыз етеді.

Таңдағыштардың орталык жүйке жүйесінің дамуында маңызы зор.

Сезім  мүшелері  адам  психикасы  мен  қозгалыс  дагдылары  қалыптасуда 

күрделі  қызмет атқарады.

жүктеу/скачать 28,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: