депривация  (ұйы ктатпау)  нәтижесінде  шығатын  түрлері  бар

I 

(қалғу). 

Босаңсыған 

сергектіктен  қалги  бастаганда  басталып, 

1-7  минутқа  созылады.  Бүл  уақытта  ЭЭГ-да  айнымалы  тсрбслістс  октын- 

октын  пайда  болатьш  жэнс  жогалатын  альфа-ритм  байқалады.  ЭЭГ  иректері 

тсгістелуі,  альфа-ритм  жоюлуы,  тета-  жоне  бета-  толқындардың  жоне  жеке 

дельта-  ритмдердің  қабаггасуымен  сипатталады.  Осы  мезгілде  коздің  баяу 

(1-2 с) қимылы  байқалады  жэнс бұлшықет иотснциалының шамасы азаяды.

II  (сергек  ұйқы).  Жиілігі  14  Гц  (12-18  Гц),  үлкен  (200мВ)  тербелісгер 

(«ұйқылык үршықтар»)  майда  болуымен  козге түседі.  Осы  кезде дельта-  жоне 

тета-толкындар  жазыла  береді,  бета-белсенділік  көрінеді.  Көздің  қимылы 

болмайды,  бұлшыкеттің электр  шамасы  (ЭМГ) одан  әрі  төмендейді,  бүл тунгі 

ұйқының 50%-ін алады.

III  (терең  үйкы).  Электр  көріністері  К-кешендері  мен  ыргақты 

бслсенділік  (5-9  сериін/сек.)  жэне  шайқалу  шегі  75  мкВ-тан  жогары  дельта- 

толқындар  (0,5-4  Гц)  пайда  болуымеи  үйлеседі,  көздіц  қимылы  мен  үйқылык 

үлкен тербелістср толык жойылады.  Мүны дельта-үйкы дейді, оның үзактыгы 

ұйқынын осы  сатысында 20%-тен  50%-ке дейін созылады.

IV  (жылдам  үйқы).  Жылдам  үйқы  сатысы  -   бет  пен  мойын 

бұлшықеттерініц  бслсенділігі  толық  тиылуымен  ерекшслснеді,  коздің 

шапшаң  қимылдары  (0,5-1,5  с)  кездеседі.  Ұйкының  бұл  жылдам  сатысында 

ЭЭГ-нің  сыртқы  көрінісі  тек  «қалгу»  сатысындағы  сиякты  болады.  Ойткені 

үйқы  мінездік  белгілері  бойынша,  бұл  кезде  терең  болады  да,  адамды  ояту, 

баяу сатыга қарағанда, оцай болмайды.

«Баяу -  жылдам  үйқы»  оралымы  түнгі  үйқыда бірнеше рет  қайталанады. 

Сөйтіп,  езіне  тон  биологиялық  ырғақ  жасайды.  Үлкен  адамда  бүл  ырғақтың 

кезеңі  -   шамамен  90-100  минутқа  тең.  Түнгі 

7'/г  сағаттық  ұйқы  кезінде 

осындай 4-5  оралым болады.

Жылдам  үйқы  да,  дсльта-үйқы  да  мидың  қалыпты  жагдайына  өте  қажет. 

Егер  адамды  ұйқыдан  айырса,  қайтадан  қалпына  келтіру  кезеңінде  ең  әуелі 

дельта-ұйқыныц  кемдігі  толтырылады,  одан  кейін  гана  жылдам  үйқы 

қалыптасады.  Сондықтан  дельта-үйқы  мидың  қалыпты  жагдайына  ең  багалы, 

қажстті  кезең.  Жылдам  ұйқының  қажеттілігі  дельта-үйқыға  мұқтаждық 

қанагаттандырылғаннан  соң  айқындалады.  Оның  ұзақтыгы  жалпы  түнгі 

ұйқының  15-25%-ын  қүрады, ал баяу үйқы сатысы  -  75-85%-ке созылады.

Ұйқы  қүрылымы  жас  кезендеріне  қарай  өзгсрсді:  мәсслен,  жаңа 

туылгандарда  (тіршілігіні  алғашқы  аптасында)  жылдам  ұйқы  сиякты  жасына 

үйлес  белсенді  үйкы  ксздеседі.  Одан  ксйін  жас  ұлгайған  сайын  жылдам 

үйқының  жалпы  мерзімі  қысқарады, 

с ө й т і і і

 

мектеп  жасында  үлкен  адамның 

нормасына  (шамамен  жалпы  үйқы  уақытының  -   20%-ын)  жетеді.  Мүнда 

дельта-үйқының  ұзақтығы  20-30  жаска  дсйін  үлгаяды,  содан  ксйін  жасқа 

қарай  біртіндеп,  оның  үлесі  азаяды.  Ал  60  жаста  жылдам  үйқының  мерзімі 

коп озгермейді, кейін ақырындап  гомендсйді.

Адамда  баяу  ұйқы  кезінде  озінше  ерекшелігі  бар  белсенді  психикалық 

құбылыстар  байқалады.  Сомнамбулизм  немесе,  үйқылы-ояу  жүру,  санасыз 

эрекет  жасау,  тек  үйқының  баяу  сатысында  кездеседі,  ол  кезде  ЭЭГ-да 

дельта-толқындар жазылып  алынады.

Бірнеше  тэулік  толык  ұйықтамаган  адамның  мінезі  біршама  өзгсреді: 

көмескі  сойлеу,  жиі  кателесу  және  қайталау,  элсіреу,  ықыласты  талап  ететін 

тапсырмаларға жоламау,  немқұрайды  қарау кездеседі.

Ал  егер  тек  жылдам  үйқыдан  айырса,  онда  кейігіштік,  асқа  зауқы 

көтсрілу,  гипсрссксуалдық  күй  туады,  галлюцинация  (слестеушілік)  жонс 

сылтаусыз  үрей  пайда  болады.  Демек,  жылдам  үйқы  өнімсіз  абыржу 

әсерленістерінен сақтайды.

Ұйқының  эрбір  сатысында  ми  күрылымдарының  эріүрлі  злектр 

белсенділігі  байқалады.  Жылдам  сатысында 

таламус,  гипоталамус,  оргалық 

мидың торлы қүрылымы,  гиннокамн жэнс ми  кыргысыныц кору аймагындагы 

нейрондар  белсснділігі  артады.  Ал,  баяу  сатыда  -   сопақніа  мидыц  торлы 

қүрылымында, бадамніа кешеніндс злсктр белсенділігі отс күшейсді.

Сонан,  ұйқы  сергектік  жоқтагы,  сслқос  қүбылыс  емес,  ол  ми 

кұрылымының  белгілі  ісорекеті  нотижесінен  туатын  белсснді  үрдіс.  Олар 

озара  иерархиялық  байланыс  жасап,  бірсуі  ұйқыга.  баскасы 

сергектікке 

жауапты жүйелер құрайды.

Соцгы  жылдардагы  зерттеулер  бойынніа,  үйқы 

ми 

ісәрекетінің 

төмсндеуінен  пайда  болмайтыидыгы,  оның  өз  алдына  мидыц  белсенді  күйі 

сксндігі  дэлелдснді.  Үйқының  эрбір  түрінс  мидың  белгілі  құрылымдары 

жауаи  бсреді.  Олар  үйқыны  ұйымдастырып.  мидыц  баска  бөліктсрінін,  оның 

кыртысы  белсенділіктсрін  қадагалап  отырады.  Үйқыдан  соң  қысқамсрзімді 

зерде, эмоциялық түрақтылық,  психологиялық қорганыс жүйесінің өзгсрістері 

қалпына келеді.

Соидықтан  ұйкы  мидагы  «жайылгап  тежелу»  смсс.  Ол 

белсенділікті 

кайта  күрын  жалгастырып,  сергектікпсн  салыстырганда,  нейрондар  жүмысын 

басқа  режимге  айысгыратын.  әрі  жылдам  және  баяу  үйқыда  эртүрлі  болатын 

құбылыс.

Баяу  ұйкының.  сергектік  пен 

жүктеу/скачать 28,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: