Қан тамырларына жүйке асерлері

Тамырлардың  тонусына  вегетагивтік  жүйке  эсер  етеді.  Тамыр  жүйкелері 

тамыр 

түтігін 

- 

вазоконстриктор 

жэне 

кецейтетін 

1842 

Киев 

физиологі 

А. 

Вальтер 

Ол  көлбақаның  шонданай  жүйкесін  кесіп,  тәжірибе  жүзінде  сирақтың  ісініп, 

аумағы  үлкейгенін,  жүйкенің  шеткі  үшын  тітіркендірген  кезде  ісігі  тарылып 

сирақтың 

көлемі 

кішірейетінін 

байқады. 

Сирақ 

өзгеруі 

1851  жылы  француз  галымы  Клод  Бернар  өте  корнекті  тәжірибе  жасап. 

симпатикалық  жүйкенің  (вазоконстриктор)  қантамырларын  тарылтатынын 

дәлелдеді.  Ақ қоянның  қүлақ тамырларындағы  симпатикалық жүйкені  мойын 

түсынан  кесіп  тастаса  (симпатэктомия)  құлақтыц  қызарғанын  жэне  эр 

тамырдың  кеңейгенін  Ьшбір  аспапсыз  жай  көзбен  де  көруге  болады.  ' 

Құлактын  қантамырлары  кеңейіп,  қанға толып  ысиды,  қызуы  1-20  көтеріледі. 

Кесілген  жүйкенің  шеткі  қүлаққа  баратын  үшын  тітіркендірсе,  керісінше, 

қүлақ  тамырлары  тарылады  да,  құлак  сүрғылт  тартып,  қызуы  1-20 

төмендейді. 

Бүл 

тэжірибе 

жүйкенің 

кантамырларын 

тарылтатынын,  олардың  тонусын  жоғарылататынын  көрсетеді.  Мұнымен 

бірге  жүйке  орталықтарынан  серпіістер  кантамырларын  үнемі  тітіркендіріп 

тұратынын  дәлелдеді.  Бұл  серпіністер  кангамырларының  тонусын  бір 

деңгейде  үстайды.  Егер  серпіністер  жиілесе,  қантамырларының  тонусы 

жоғарылап,  түтіктері  тарылады,  ал  сиресе,  керісінше,  тонусы  төмендеп, 

түтіктері  кеңейе  бастайды.  Бұл  мәліметтер  тэжірибеде  күрсақ  ағзаларыныц 

симпатикалык  жүйкелерін  тітіркендіру,  бүдан  пайда  болган  серпіністерді 

жазыи  алу  арқылы  алынды.  Сонымен  кұрсақ ағзаларының  кантамырларының 

тарылуы  мен  кеңеюі  симпатикалық  жүйкелер  серпінісінің  жиілігіне  тікелей 

байланысты  екені  анықталды.  Мұнымен  катар  тамырлардың  тарылуы  мен 

кеңеюі  сол  жүйкелердің  ұшынан  бөлініп  шыккан  медиаторлардың  және 

оларды 

қабылдайтын 

тамыр 

қабырғасындағы 

талшықтары 

рецепторларының түріне байланысты болады.

Симпатикалык  ганглийден  кейінгі  жүйкенің  ұшынан  медиатор  - 

норадреналин  не  адреналин  бөлініп,  ал  ганглийге  дейінгі  ұшынан 

ацетилхолин  шыгатыны  жоғарыда  айтылган.  Осыган  орай  симпатикалык 

адренергиялық  жүйке  тамырды  тарылтса,  холинергиялык  симпатикалык