Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| Резистография - резистивтік тамырлардың ксдергісін жазып алу.
Реография - агзалардың қанға толуын, олардыц элсктр ксдсргісін тірксу арқылы анықтау. Плетизмография - ағзалардың не аяқ-кол колсміндегі өзгерістерді жазып алу. Қ антамы рлары н козғалтаты н орталы к жэне оныц тонусы
өзгертетін орталыкты айтады. Қан тамырын қозгалтатын (вазомоторлық) орталық кан тамыры кабыргасындағы бірыңғай салалы ст тонусын өзгертс келе оның түтігін тарылтады не кеңейтеді, сөйтіп, ағзалар мен тіндердін қанмен камтамасыз етілуін рсттейді. 1871 жылы В.Ф. Овсянников ми баганмн ор жсрінен көлденең кесіп. вазомоторлык орталыктын кай жердс орналасқанын тапты. Ми баганы сопакша мидың воролий көпірі түсынан кссілсс, жануардың кан қысымында өзгерістер тумайды, ал сопақша ми мсн жүлын косыліан жерден кесілсе, артерияларда кан қысымы өте төмендеп кетеді. Демек, бүл тожірибе тамырқозғағьһи орталықтың сопакша мида орналасқанын жэнс одан’ кантамырларына үздіксіз серпіністер келіп түратынын, япіи тамырды қозғалтатьш орталыктың өзі үздіксіз қозуда болатынын корсетеді. В. Овсянников бұл орталыкты микроэлектродтармен тітіркендірін, оның ирессорлык-кысымдык жэне депрессорлык-қысымсыз екі бөлімнсн. түратынын аныктады. Прессор бөлімінің қозуы күшейсе, кан тамыр тарылып, кан кысымы жоғарылайды. ал депрессорлык бөлім қозса, прессорлық бөлімнің тонусы төмендейді де, кан тамырларга жететін ссрпіністср азайып, кантамырларын кеңейтеді. Прессорлық орталық жүлынның кеуде боліміндегі бүйір канатында орналаскан симпатикалық жүйе нейрондары аркылы дене сегменттерінің кантамырларын тарылтады. Тамыр козғалтатын (вазомоторлык) орталык бас ми жүйкелерінің IX, X, XI, XII жүптары аркылы да қаніамырларына ықпал етеді. Тамыр козғалтататын орталык үдайы қозуда, ятни тонуста болады. Оның үздіксіз козуы түрлі рефлекстерге байланысты, ал рефлекстер кан тамырының ішкі кабатында орналаскан ангиорецепторлар мен кантамырларынан тысқары орназаскан рецепторлардың тітіркендірілуінен туады. Осыған орай аталган орталык гонусын күшейтетін, ширақтыгын арттыратын рефлекстер меншікті
эсіресе, күрделі үлкен кантамырларының ішкі қабатында (интимада) кабылдшыштар көп. Мәсслсн, рецепторлар колка дотасында, жалпы ұйкы артерняларының ішкі. сыртқы тармакка бүтакіанган жерінде (бифурка- 248
циясында) жоғарғы, төменгі қуысты веналардың оң жүрекшеге ашылған жерінде, окне аргерияларының екіге бөлінген жерінде орналаскан. Рецепторлардың тамырда шоғырланған жері тамырдың рефлексогендік алаңы ден аталады. В.Н. Черниговский op тамырдың бұтактанған жерінде осындай рсцепторлар тобын, бүкіл тамырлар жүйесіндегі ангиорецепторларды біртұтас рефлексогендік алаң деген. Ілеспелі рефлекстер экстрарецепторлар, ингра- жэне нроприорсцепторлар қозуынан туады. Қан гамы рларм ндаі ы рефлексогендік алаңдар Қантамырларындагы рефлсксогендік алаңның ішінде эсіресе, 4 алаңның - қолка, синокаротид, жүрек-тамыр, өкпе тамырлары қызметі оның вазомоторлық орталыкпен байланысты жагынан егжей-тегжейлі зерттелген. Аталган алаңдардан тамыр қозғалтатын орталықтың тонусын өзгертетін серпіністер меншікті тамыр рефлекстері деп аталады. Тамыр рефлекстері вазомоторлык орталыктың тонусын жоғарылатып не гөмендетіп огырады, оснының нэтижесінде кантамырлары өз тонусын өзі реттсйді де, артериялык қан қысымын калыпты деңгейде ұстайды. 1. Қолка алацын 1866 жылы неміс физиологы К. Людвиг пен орыс галымы И. Цион ашкан. Қолқа доғасыңда кан кысымындағы өзгерістерді кабылдайтын көптеген қабылдағыштар (барорсцепторлар) бар.
Олар нейрондары сонақша мида орналасқан депрессор атты сезімтал жүйкенің үштары. Бұл жүйке қолқадағы қабылдағыштардың қозуынан пайда болған серпіністерді ксзеген жүйке талшықтары арасынан сопақша мидағы екі орталықка (вазомоторлык және жүрек кызметін тежейтін) жеткізеді. Бір себептерден қолқадагы қан қысымы көтерілсе депрессор жүйкесінің нейрондары арқылы барорецепторларда пайда болған серпіністер алдымен жүрек қызметін тежейтін орталықты қоздырады. Бүл орталыктан кезеген жүйке арқылы жүрекке жеткен серпіністер оның жиырылуын элсіретіп систолалык қан көлемін азайгады. Мұнымен катар депрессорлык жүйке вазомоторлық орталықтың депрессорлык бөлімін коздырып, прессорлық бөлімінің тонусын төмендету арқылы қантамырларын кеңейтеді. Қантамырларының кеңеюі жоне систола кезінде жүректен шыққан қан мөлшерінің азаюы артериялардагы жүйелік кан қысымын төмендетеді. Сөйтіп қолқа оңірінен басталган тамырлык рефлекс кан кысымы деңгейін бір қалып- та сакгайды. Бүл қан қысымының өздігінен реттелетін механизмінің бір. колкада кан кысымы төмендесе депрессорлык жүйкенің катысымен жүрек қызметін тежейтін орталықтың тонусы төмендеп, вазомоторлык орталыктың прессорлық бөлімінің тонусының жогарылауы себепті қантамырлары тарылады, ал артериядагы жүйелік кысым жоғарылап калыпты деңгейіне жетеді. Қыскаша қолқа маңындагы барорецепторлардың козуынан туган тамырлык рефлекстер қан тамырлары саңылауын біріншіден тарылтып, кеңейтетін болса, екіншіден жүрек кызметін өзгертіп, жүйелік кан қысымының тұрактылыгын сақтайды.
2. Синокаротид алаңына, 1926 жылы Г. Геринг сипаттама берді. ¥йқы артериясыныц ішкі жэне сырткы үйқы артерияларына бөлінген жерінде көптеген барорецепторлар жиналған. Олар каротидтік (Геринг) сезімтал жүйкенің ұшы. Бұлар қан қысымының көтеріліп төмендеген сэттерінде қозады, барорецепторлардан сопакша мига жеткен серпіністер жүрек қызметін және артериялардың диаметрін өзгертіп қолқа алаңынан пайда болган тамырлык рефлекс тэрізді қан кысымын әдеттегі деңгейге жеткізеді. Синокаротидтік алаң мига баратын қан жолында қан қысымынын тұрактылығын қамтамасыз ететін колқа алаңынан кейінгі екінші механизм (40-сурет). Колка мен синокаротид алаңдарында қандагы оттегі мен көмір кышқылды газ деңгейіне сезімтал хеморецепторлар да топталған. Олар globus aorticus (аорталық дене) жэне g. caroticus (каротидтық дене) деп аталады жэне кан құрамындагы көптеген химиялык заттарға сезімтал. Сондықтан да Лаврентьев бұл хемореценторларды қанның "дом сезу" мүшесі деп атаган. Химиялык затгардың синокаротид алаңынан шықкан рефлекстік әсері Моисеев эдісімен зерттеледі: алаңнан басталатын каротидтік жүйке бүтін күйінде сакталады. Жалпы ұйқы артериясы жоғаргы, төменгі жерден кесіліп алынады. Каротидтік жүйкенің орталықпен байланысы да әдеттегідей сакталып калады. Бұл алаңды кан жүйесінен бөліп алу үшін жалпы ұйкы артериясының бұтактанган жерінен жогарырак іиікі жәнс сыртқы ұйкы күретамырлары кесіледі. Бұлардың біреуін байлап, екіншісіне шыны түтік енгізіп бекітеді. Мүнымен қатар осы артерияның бүтақтанған жерінен томен * кесіп, оған да шыны түтік енгізеді. Бұл шыны түтікті қоректік ерітіндіге (перфузатка) толган ыдыспен косады. Ыдысты жогары котеріп синокаротид алаңы арқылы қатты қысыммен перфузиялық ерітінді жібереді. Көмір қышқылды газга қаныктырылған ерігіндіні алаңнан жіберсе, қантамырлары тарылып ондағы кысым рефлекстік түрде көтеріледі. Демек, синокаротид ала- ңында орналаскан баро- жэне хеморецепторлардан вазомоторлық орталыққа багытгалған серпіністер оны үздіксіз тонуста ұстап түрады. 3. Жүрек пен тамыр алаңында яғни екі үлкен куысты вснаның он жүрекшеге құйылар жерінде барорецепторлар мен волюморецепторлар орналасқан. Венада жиналган канның кысымын рецепторлар қабылдайды. Мұнда пайда болған серпіністер жүдын арқылы сопақша мига барып жүрек кызметін тежейтін орталыктың тонусын төмендетеді, сөйтіп жүрек қызметін күшейтеді де қанайналымының үлкен шеңберіндегі тоқтап қалган қанды жүрек арқылы қолқага, он қарыншадан эрі өкпе артериясына айдайды, қан агысын шапшандатады. Бұл - Бейнбридж рефлексі деп аталады. 4. Өкпе тамырларының алаңы өкпе артериясының бұтактанып, екіге бөлінген жерінде орналасқан. Оган гұңғыш акад. В.В. Парин сипаттама берді. Бұл рефлексогендік аландагы барорецептор кіші шеңберде қан іркіліп калган кезде тітіркенеді. Мүның нэтижесінде үлкен қан шеңберінде рефлекстік жолмен кан қысымы төмендейді, сөйтіп, веналардан оң жүрекке кайтып оралатын қан мөлшері азаяды, өкпеге баратын қан мөлшері азайып қанның іркілуі тоқтайды. Бүл - Ларин рефлексі деп аталады. жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|