Адам пендесі үшін тіршіліктің тірегі де мағынасы да
жүктеу/скачать 0,49 Mb. Pdf көрінісі
|
Кедей.
Есеке! Сіз бір сӛзіңізден бір сӛзіңізді асырып, не деп барасыз! “Шайтан кӛңіл” дейсіз бе, “құда болып жарытпаспыз” дейсіз бе! Есіңізде болсын, жаңағы сіз айтқан “шайтан” ӛзіңіздің кӛңіліңізді арбап, уәдеңізді бұзып, қызыңызды басқа біреуге бергіңіз келіп жүрсе... одан Құдай сақтағай... ондай күн туса, құрметпен ұзатылып, ардақталып келін болып түсетін балаң, ат кӛтіне ӛңгеріліп қалып жүрмесін...
қақпайлап апарып, зорлап айтқызған бір ауыз сӛз соңын қудаламалық. Еліміз бар, жұртымыз бар, біз де баламызды ат кӛтіне ӛңгерте қоймаспыз. Ал, әзірге сабыр сақталық. Бұл ауыл Сіздерге қыз бермейміз деп әзірге айтқан жоқ.
Солай жӛнге кӛшкен дұрыс. Әйтпесе, ӛткен жолы мен келгенде - ақ келісе салатын шаруа, енді жүргеніміз мынау, қайта - қайта
сабылып...
Кедей мырза! Сіз де байқап сӛйлеңіз. Бір рет жау қайтарған ерлердің қосын бастап едім, жесір айырып едім деп, қашаңғы сойылыңызды шошаңдатасыз, ӛзіңіздің еліңізге. Сол кезде Сізге жау қайтарысқан да, жесір айырысқан да осы ауылдың жігіттері болатын.
Итбай.
Ай Кедей - ай! Байқасашы, бұлар
Хиюаның барымташылары емес ӛзіңнің құдаларың емес пе?
үйде анасы отыр. Бәйбішемен ақылдасайық. Кәзір қонақ астарың дайындалып жатыр. Астан кейін жауабын аларсыңдар.
көрініс. Есжан бай үйіндегі әңгіме. Есжан бай үйі. Мамыртай, Есжан, Сәнтӛре, Қойлыбай ақылдасып отырады. Есжан . Бәйбіше! Ауылға құда келіп жатырғанда қызыңа ер балалармен асық ойнатып қойғаның не? Атасының алдынан жүгіріп ӛтті, жаңа. Баланың жүріс - тұрысына мән берер уақыт жетті ғой.
Үйге Дина кіріп, үлкендерге тізесін бүгіп сәлем етеді. Үйдегілер “бақытты бол”, “Тәңір жарылғасын” деп баталарын береді. Дина енесінің қасына жайғасады.
Сәнтөре.
Ұл киімін киіп жүгіріп жүрген баланы менің келінім деп ойлай қояр деймісің. Балаға ойнама деп қалай айтарсың. Ал құдаң неғып жүр екен?
Итбай бай қолқа салуға енді ӛзі келіпті. Биыл Арқаны қыстамақ ойымыз бар, күзде Маңғыстау ойына құламаймыз дейді.
Қойлыбай.
Биыл бізге де сол дұрыс болар еді. Есжан.
Жоқ, біз Маңғыстауда қыстаймыз. Бала - шаға туған жерге жат болып кетеді. Хиюамен қырық жыл қырқысып зорға босатып алған ата қонысты, бәлен жердің шӛбі жақсы екен деп, кімге қалдырмақсыңдар?
Ал, сонымен... Есжан.
Сонымен олар балалар тойын осы жазда ӛткізіп жіберелік деп салмақ салады. Қандай жауап қайтарамыз?
Сәнтөре. Не дейді? Әлі бала емес пе?
Бәйбіше! Ӛзіңнің он бес жасыңда осы үйдің түндігін ашқаныңды ұмыттың ба? Бӛбек он алтыға толды ғой.
Сәнтөре. Жаста тұрған не бар. Біреу ерте жетіседі, біз жетісіп үлгерген болармыз, кезінде. Кӛріп жүрміз ғой, біреу кеш жетіседі. Біздің бала әлі бой жетіп үлгерген жоқ. Енді бір - екі жылдай күтсе денесі пісіп, санасы жетісіп деген сияқты, тұрмыс құруға дайын болар еді. Бұл ӛмірде піспей ұзатылған қыздың кӛрер қорлығындай азап бар деймісің!
Тұншыға жыламсырайды.
Бӛпежанның, шынында да, балалық қылығы әлі тарай қойған жоқ. Екі жақтың да келіскен уақыты алдағы күз емес пе, сол күзді күткен дұрыс секілді.
Шырағым
- ай, сен де қосылып кеттің бе, мына енеңе... Бірақ ойламай отырған бір нәрселерің бар ғой. Ер назарын қалай қайтарарсың? Ана келіп отырған екі кісінің арғы жағында бір рулы ел жатыр, салмақ салып... Олар Арқаны қыстап қалса, біз Маңғыстауға кӛшсек ел арасы бір айлық жолға қашықтайды. Құдаларымыздың жағдайын ойласақ келіскен дұрыс секілді. Бӛбекжанмен ақылдассақ па екен?
Не деп отырсың, отағасы - ау! Қарашы ана іргеден, асық ойнап жүр емес пе? Баланың жүрегін жаралап, әлгідей сӛзді айтуға кімнің аузы барады?
Есжан . Айтатын жеңгесі бар емес пе?
Айтуын айтармыз - ау, бірақ ол кӛне қоймас. Ӛткенде бір әңгіменің ретінде тойды бір жылға кідірте тұрыңдар деп әкемнен сұраймын, әкем менің сұрағымды ешқашан екі етпейді деп сеніп отырған.
Есжан.
Алда, айналайыным - ай, балапаным - ай! Бұл ӛмірдің маған бағынбайтынын ол білмейді ғой, әлі. Мықты әкем бар дейді ғой. Ал әкесін тағдыр асықша үйіретінін қайдан білсін?.. Бәйбіше - ау,
ақылыңды айтсаңшы, енді не істейміз?
Қалтасынан орамал алып кӛзін сүртеді.
Сен оларға Бӛбекжанның сӛзін жеткіз, бір жылға мұрсат сұра.
Есжан . Апырым
- ай, қалай сұраймын, ыңғайсыз, тіпті орынсыз болатын болды - ау. Олар тойды жақындат деп бедел салады, мен болсам келісілген уақыттан да кейінге қалдырмақ боп шалқаямын? Олар
бұны түсіне қоймас.
. Түсіндір. Түсінеді. Есжан.
Кедей тентегін тегін ерітіп келді дейсің бе, Итбай? Ӛз дегенін істеткісі келсе, соны қасынан қалдырмайтын әдеті, әуелден.
Бұлар неге асықты? Біреу баламызды сыртынан ӛсектеп жүрген жоқ па екен, осы?
орындатпай қоятын емес. Сұрақтары да орынды. Ал мен соны түсіне отырып тойды кейін қалдыр деп қалай сұраймын, бетім шыдар емес.
Әсіресе ана Кедей деген есері, батыр атын жамылып қоқанлоққы жасап, “ардақтаған қызыңды ат кӛтіне ӛңгертіп алма” деп, салмақ салып кетті.
Не дейді. Құдайдан ұялмай ма? Әлгі сӛзден кейін қайтіп құда болмақ?
Даладан ентігіп Бӛбек кіреді, қолында асықтары. Әңгіме тоқтап қалады. Бөбек. Әке! Ана балалар мені мазақ етті, сені енді ұзатады дейді. “Күзде емес, осы жазда ұзатады” –
деп, мәз болады. Енді олармен ойнамаймын да, оларға ерегескесін ұл киімін кимеймін де.
Қолындағы асықтарды лақтырып жібереді.
(
Ақылдым менің! Бұл сӛзді періштең аузыңа салып тұр ғой сенің... Қыз киімін ки деп кӛндіре алмай жүргенде, міне енді, менің ақылдым, бар істің орайын ӛзі келтірді.
Сәнтөре. (қызын құшақтап маңдайынан сүйеді).
Ақылыңнан айналайын! Не бар сол жаман балалардың қасында. Бой жеттің. Бой жеткен қыздың ӛз қызығы ӛз алдына. Жасау жасатамыз. Киім тіктіреміз.
Есжан.
Тентек балалар ғой олар. Аузына келгенін айта береді. Кәне, айтшы, қайсысы айтып жүрген.
Бөбек.
Айтпаймын. Әйтпесе, сен о баланы әкесіне сабатасың. Бірақ, Әке менің сенен бір сұрағым бар. Ана балалар: “Әкеңнің құдаларың келіпті, олар тойды осы жазда ӛткізейік деп әкеңді тӛбе басына алып шығып, қыстап жатыр” –
деп, мені мазақ етті. Солары рас па?.. Егер сол сӛз рас болса оларға айтыңыз –
той жазда да емес, күзде де емес, келесі жылы болады деңіз.
Сәнтөре.
Алда құлыншағым - ой! Әкеңді екі оттың ортасына түсіріп кетпесең етті...
Оты несі? Ол не қылған от? Есжан . Келінжан, Бӛбекке құдалар сұрағын жеткізіп кӛрші.
Бөбек . Жеңеше, екі оттың ортасы несі? О не дегені?
Кәзір Бӛпежан! Мені асықтырма, састырма. Рет - ретімен
айтайын. Құдалар ауылы биыл Маңғыстауға қайтпаймыз, осы Арқада қаламыз дейді екен.
Қала берсін. Дина. Тойды күзге қалдырсақ, ел арасы ұзап кетеді, тойды келісілген уақыт күзде емес, сәл ертерек, осы жазда ӛткізейік дейді екен.
Қыз алатын олар сұрақ сұрағанда, қыз беретіндер сұрақ сұрамай ма екен? Олай болса той біз сұрағандай күзде емес, солар айтқандай жазда болсын. Бірақ менің қалауымша осы жаз емес, келесі жазда болсын.
жағдайда қалып отыр. Ер назарын қалай жығамын, ар жағында бір рулы ел тұр ғой деп налыйды..
барады?
Дина. Айттырулы қалыңдығы бар елдің, келініміз “ақ жүзді, абыройлы кезінде қашан қолымызға қонады” деп, асығатын қашаңғы әдеттері.
Мені біреуі қызым еді десе, біреуі болашақ келінім еді десе мен қалауымды айттым. Басқа қосарым жоқ. Болашақ күйеу балаларыңа да соны жеткізіңдер, менің атымнан. Ол ӛзі келіп жағдайды түсіндірмей ме екен бізге. Біздің ойымызда не бар екенін сұрамай ма? Ара түспей ме екен, қалыңдығына?
Дина.
Дұрыс, жеткіземін. Бірақ күйеу әзір келе алмайды ғой. Оған ата - баба жолы ұлқсат етпейді ғой... Бөбек. Келмесе одан әрмен. Дина.
Олай деме. Бөбек.
Қандай аңқау болғанмын... Егер мен күйеуге шықпаймын десем, әкем мені тыңдайды, ешкімге де бермейді деп ойлайтынмын. Кей
- кейде күйеу дейтін пәлеге шықпай - ақ ӛмір сүруге болмай ма деп сұрағым да келіп кететін.
басқалар да елдің ыңғайында жүреді ғой. Ел әдет - ғұрпын сақтаса ғана сыйлы кісі бола алады. Мына біздің адай деген еліміздің байы да, батыры да ел еркінен тыс ештеңе істей алмайды. Ел ӛз дегенін істетпей қоймайды, әдетінен шығармайды. Ата -
жӛнделіп жүре береді...
Егер менің қалауым, менің сұрағым оларға бос сӛз болса, онда қалағандарын істей берсін. Бірақ, менен ешқайсысы: Әке де, Ата да, Күйеу де, қала берді айтып отырған адайың да менен ыстық ықылас дәметпесін. Ал мен болсам, айтқаным айтқан, ӛз қалағанымды істеймін. Ұзатылатын қызының бір ауыз тілегін орындамаған ел, ел бола ма?..
Түңілме, жаным!. Үйреніп кетесің ғой. Бөбек.
Үйренбеймін!.. Дина. Қамықпа, Бӛпежан! Кӛндігіп кетесің әлі - ақ. Бөбек.
Кӛндікпеймін!.. Дина.
Қыздардың бәрі де солай тулайтын. Бөбек.
Мен олардай емеспін... Дина.
Тағдар ӛз талқысына салмасын, салса түзетпей қоймас. Бөбек. Мен талқыңа да халқыңа да кӛнбеймін...
Бӛбек ызаланып шығып кетеді. Дина.
Мына Бӛпежанның ойын балаларының бір ауыз сӛзіне бола бір күнде ержетіп қалғанын - ай. Бұл тірлік ес жиғызбай қоя ма? Жиғызады ғой есіңді.
Есжан, Сәнтӛре, Мамыртайлар кіреді. Есжан.
Айттың ба? Бӛбек не деді? Дина.
Қыз алатын олар салмақ салғанда қыз беретін біздердің салмақ салуға қақысы жоқ па екен? Той солар сұрағандай жазда болсын, бірақ бұ жазда емес, келесі жазда болсын деді, Бӛбек.
Мен Бӛбекжанды жылата алмаймын.
- ау. Қиналдың - ау, Есеке! Таразының бір басында жаныңа балаған балаң, екінші басында жолына жаныңды
берер елің мен құдаң. Қалай болғанда да бір шешімге келу керек болар. Оларды әрлі - берлі сабылтып қойып, қызықтап отыруға болмайды.
керек осыларға?.. Солар әдейі әңгімені ушықтырғысы келеді - ау
деймін?..
секілді ғой.
Олай болса мен Бӛбегімнің еркінен тыс ештеңе істей алмаймын. Нағыз келіспесе қалың малыңды қайтып ал дейміз дағы... Менде басқа амал қалмады... кінә ӛздерінен... Болмас жерге бопса салып...
Отағасы
- ай, қатты қиналыпсың ғой... Нағыз оттың ортасында жүр екенсің ғой... Мен түсінбеген екенмін... біз баланың ойынын ойнап жүр екенбіз... Бере бер келісіміңді, баламен сӛйлеміз, ұғындырамыз... Ұлдың киімін кимеймін деп ӛзі бүгін жаңа мінез танытып жатыр... Құдай аузына салған болар... Бір реті болар...
Апырым - ай, ә... Жарайды, бәйбіше. Баяғыдан бері осылай дұрысына кӛшпейсіңдер ме, адам жанын сонша қинағанша. Онда біз қонақтарға баралық. (Есжан кӛңілденіп қалады).
Мәке,
жауабымызды ӛзің айтып жеткізерсің.
Мамыртай мен Есжан шығып кетеді. Сәнтөре.
Ал келінжан! Ендігі үміт сенде. Бӛпежаныңның жел жағына шығып кетпей, жанын жаралап алмай, жайлап түсіндір.
жарқырап жүрген баланы жоғалтып алатын болармыз. Білмейді екенбіз. Қайсар екен ғой ӛзі.
Уақыт емдейді ғой. Басылар. Сабасына түсер. Етегіне кішкентайлар жабысса бәрі де ұмыт болатын еді ғой...
Я, солайы солай ғой. Кӛндігер. Ене, енді бізге қыз жасауын түгендеуге кірісу қажет болар.
шебер бар демейтін бе еді. Соны алдырталық.
Жақсы, оны мақтаулы шебер дейді ғой, жұрт. Сәнтөре . Қанша ерке дегенмен заты қыз емес пе, жасауы сәнді болса қызығар, содан ермек табар.
Қайдам?.. Мен Бӛбектің бүгінгі мінезіне таңданып қалдым. Істеген ісі де, сӛйлеген сӛзі де тым салмақты, ойын баласының сӛзі секілді емес... Бір күнде ержетіп қалыпты...
4- көрініс. Шебер үйінің сырты. Дина мен Бөбек.
Дина. Мына күйдің қандай қасиеті бар күй еді. Адамның тұла бойын ширықтырып алып бара жатыр ғой. Бөбек. Жеңеше бұл Абыл деген атамыздың күйі.
адамды бейжай қалдырмайтын күй екен.
Мына күйді тартып жатырған кім екен? Абыл күйін осылайша тарта алатын кісіде арман бар ма екен?..
болар.
Жеңеше, онда кіріп тыңдалықшы.
Кірелік. Тыңдағың келсе тағы бір тартып бер деп сұралық. Ол кісіні шақыртып, ақысын тӛлеп, осы жерге сен үшін алдыртып отырған жоқ па? Қолынан келгенінің бәрі біздікі.
Жеңеше, ұят емес пе? Жай кірелік те күй тыңдалық. Дина. Жақсы, сенің айтқаның болсын. Кірелік те күй тыңдалық.
5- көрініс. Шебер үйінің іші. Алғашқы кездесу. Алғашқы сезім.
Бұлар үйге кіріп жай ғана сәлемдеседі. Жігіт бұлардың кіргенін байқамай қалады. Күй де аяқталады.
Жас жігіт! Қолыңыз шебер болса да, кӛкірегіңіз күйге толса да құлағыңызда мүкіс бар ғой деймін. Біздердің сәлемімізге жауап қатпадыңыз ғой.
(Қайып бұларды енді байқап, орнынан ұшып тұрады). Есенсіздер ме? Кешіре кӛріңдер. Сәл нәрсеге жазықты болып қалатын бір жаман әдетім бар! Тӛрлетіңдер деуге тӛрдің де түрі мынау. Шашылып жатырғаны. Ал басқасының бәрі дұрыс. Қол да дұрыс, құлақ та дұрыс. Жүрек те жақсы, тілек те жақсы.
Бәрекелде, жақсы болғаның бізге де жақсы. Келген шаруамыз мына Бӛпежанға етік тіктіреміз бе деп келіп едік.
Тағы кешірім сұрайтын болдым - ау. Келінсің бе, жеңгесің бе?.. Мен әуелі Есжан байдың ұзатылатын қызы Бӛбектің етігін тігуім керек еді. Со баланың жасауын дайындаймын. Уақыт болып жатса сосын кӛрерміз.
Мен сол кісінің келінімін. Біз сізге жеңге боламыз. Мына баланың аты басқаға айтқызса Сіз айтқандай, маған айтқызса –
Бӛпежан! Сені осы ауылға осы бала үшін алдыртқан. Қайып.
А..., а... Солай ма!.. Маған не болды? Жоқ жерден үшінші рет кешірім сұрап. Онда мен дайынмын. Таң атқалы күтіп отыр едім.
Әзірге кешірім сұрар жазығыңыз жоқ, бірақ сұрай беріңіз кешіріміңізді, ақыры бір жазықты болғанда пайдаңызға асар.
жүктеу/скачать 0,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|