Адамның ерік қасиеті мен өзін-өзі реттеу психологиясы

Ерік — адамның өз мінез-кұлкын саналы түрде меңгере алу қабілеті. Адамды әр алуан әрекеттер мен іске бағыттайтын нәрсе,— мақсат қою, соған талпыну. Мұны психологияда ниет (мотив, себеп) деп атайды.

Ерік әлеуметтік қалыптасқан психологиялық реттеуші құбылыс ретінде танылған.Еріктік әрекет барысында эмоциялар басылып, адам өзіне өзі билік жүргізеді. Қажетті нәтижеге жету жолында табандылық көрсету осы ерік мәнін құрайды.

Басқаша айтқанда, бұл — адамнын бағдарлы әрекеті. Сонымен, адам ниетінің өрісіне оның саналы әрекеті, еріксіз істері, айқындалған істері, мақсаты, әлі жете анықталмаған істері де жатады.

Адамның өз шешімі бойынша жасалған әрекет пен қылықты Аристотель (б.д.д.384-322 ж.ж.) ерікті деп атады. Ежелгі Рим ойшылы және дәрігер Гален (б.д.д. 130-200 ж.ж.) ерікті және еріксіз қозғалыс жайлы айтып, соңғысына тек ішкі мүшелердің (жүрек, асқазан)  бұлшық ет жиырылуын жатқызды. Қалған барлық қозғалысты ол ерікті қозғалыс деп қарастырды. Рене Декарт ерікті жанның тілегін қалыптастыруға қабілетті және кез келген адам әрекетінің пайда болуын анықтайтын, рефлекс негізінде түсіндіруге болмайды деп түсінді. Декарт еріктің басты мәселесі – заттың әсерінен пайда болған құмарлықпен күрес деп есептеді. Т. Гоббс бойынша, тілек, ойлау және ойлану актісінде пайда болған, тікелей қозғалысқа итермелейтін күш  - ерік.

Р.Ассаджиоли төменгі ерік сапаларын бөліп көрсетеді:1) қуаттылық – динамикалық күш –қарқындылық; бұл сапа мақсатқа жетудің күрделігімен анықталады;

2) шеберлік – бақылау - тәртіптілік. Бұл сапа ерікпен басқа психикалық функциялардың реттелуі және бақылануы;

3) шоғырлану – жұмылу – зейін, бұл сапаның объектіге әсер етуде және тартымсыздығында маңызы ерекше;

4) шешімділік – жылдамдық – ептілік шешім қабылдауда көрінеді;

5) табандылық – беріктілік – шыдамдылық;

6) бастамашылдық – ерлік – шешілу; бұл тәуекелге бел буу;