Тарихи прогресс өндіргіш күштерді жетілдіру нәтижесінде алға өрлейді. Саясат адам психикасындағы мифологиялық сенімдерге сүйенеді және өз тарапынан саяси мифтерді қалыптастырады.
Философия ғылымы пайда болғаннан бастап, адамдардың дүниетанымын қалыптастыруда шешуші рөл атқарды. Ол қоғамның рухани өмірі үшін күресті. Философия орта ғасырларда тиология ғылымы мен тығыз байланыста болды.. Қазіргі заманда философия Христиан дінінің бұғауынан босап, қайтадан қоғамда маңызды орынға ие болды.
1. Тарих философиялық пайымдау пәні ретінде
Ұлы Гегель тарих философиясымен айналысты. Ол «дүниежүзілік философиялық тарих» терминін енгізді, ол осы арқылы тарих философиясы туралы жалпы ой-пікірлерді білдірді. Ол барлық тарихнаманы үш түрге бөлді:
Тарих философиясы — («тарих философиясы» ұғымын Вольтер енгізді, нақты түрде антикалық кезеңге жатады)- тарихты бағалау мен талдау философиясы, яғни көп жағдайда тарихи зерттеулер мен тарихты түсіндіру нәтижелері.
Тарих философиясы деген термин екі түрлі мағынаға ие:
біріншіден, тарихты онтологиялық және гносеологиялық талдау;
екіншіден, 19-шы ғасырдың аяғы және 20-шы ғасырдың басы кезеңіндегі философиялық бағыт.
Тарихты басқарушы күш әртүрлі түсіндірілуі мүмкін. Идеалистік философияда тарихты басқаратын күш абсолютті рух (Гегель) деп қарастырылды.
Тарих философиясы философиялық ілім тармақтарының бірі ғана емес, тарихи процестің мазмұны өзіндік философиялық көзқарас пен пайым-даудың тақырыбына айналған кездегі тарихи материалға қатысты ерекше көзқарас.
2. Тарих философиясы және К.Ясперстің осьтік уақыт тұжырымдамасы
Гегель ХІХ ғасырдың басында батыс еуропалық ойшылдары арасында бірінші болып философия мен тарихты біріктірді. Ол дүниежүзілік-тарихи процестің парасаттылығы тұжырымдамасын – тарих барысына алғаш тарихи берілген бағаны әзірледі.
Еуропада тарих философиясына қызығушылық Француздық Ағарту дәуірінде пайда болды. «Тарих философиясы» термині Вольтермен енгізіліп, дүниежүзілік тарих туралы философиялық пікірлер жиынтығын олардың қажеттілігі мен заңдылығының арнайы философиялық-теориялық негіз-демесінсіз қамтып келді.
