Ақпарат қауіпсіздігі және оның құрамы

 

Ақпарат қауіпсіздігі және оның құрамы  

Ақпараттың  қауіпсіздігі  –  ақпарат  тұтастылығының  физикалық  және 

логикалық  бұзылуынан  немесе  санкцияланбаған  пайдаланудан  қорғаныс 

дәрежесі.  Ақпаратты  қорғау – бұл  автоматтандырылған  жүйелерде  оның 

бекітілген қорғаныс статусын қолдайтын арнайы механизмдерді құрау және 

қолдау процессі.  

Практика жүзінде ақпарат қаіпсіздігінің маңызды үш аспектісі бар:    

1.

 

қол  жетерлік  (қажет  ақпараттық  қызметті  ақылға  сиярлық  уақыт 

ішінде алу);  

2.

 

тұтастылық 

 

(ақпараттың 

өзектілігі 

және 

қарама-  

қайшылықсыздығы,  бұзылудан  және  санкцияланбаған  өзгерістерден  оның 

қорғанысы);  

3.

 

құпиялығы (ақпаратқа санкцияланбаған жетуден қоғаныс). 

4.

 

Ақпараттық  қауіпсіздік іс-тәртібін құрастыру - комплекстік мәселе. 

Оны шешу әдістерін бес деңгейге бөлуге болады:  

5.

 

заң шығарушы (заңдар, нормативтік актілер, стандарттар және т.б.);  

6.

 

моральды-этикалық 

(әртүрлі 

мінез-құлық 

ережесі, 

оларды 

орындамау  нақты  бір  адамның  немесе  барлық  ұйымның  беделін  түсіруге 

әкеледі);  

7.

 

әкімшілік (ұйым жетекшілерінің шара қолдану әрекеттерінің жалпы 

сипаттамасы);  

8.

 

физикалық  (потенциалды  бұзушының  өтуге  мүмкін  жолдарындағы 

механикалық, электрлі - және электронды-механикалық бөгеттер);  

9.

 

аппаратты-бағдарламалық  (ақпаратты  қорғаудың  электронды 

құрылғылары және арнайы бағдарламалары).  

Барлық  осы  шаралардың  біртұтас  жиынтығы    қорғаныс  жүйесін 

құрастырады. Мүмкін зияндықты минимумға жеткізу мақсатында қауіпсіздік 

қатеріне  қарсы  тұруға  бағытталған  осы  шаралардың  біртұтас  жиынтығы 

қорғаныс жүйесін құрастырады.  

 

Ақпараттың қауіпсіздігінің қауіп-қатері және олардың жіктемелері   

Мүмкін  қатерлерді,  сонымен  бірге  қорғаныстың  әлсіз  жерлерін  білу,  

қауіпсіздікті қамтамасыздандырудың үнемді құралдарын таңдауға қажет.          

Қауіптілік    -  бұл  ақпараттық  қауіпсіздікті  белгілі  бір  түрде  бұзудың 

потенциалды мүмкіндігі.  

Қауіптілікті іске асыруға тырысу шабуыл деп аталады, ал оған тырысушы 

– қаскүнем. Потенциалды қаскүнемдер  қауіптіліктің көзі деп аталады.   

Көбінесе  қауіптілік  ақпараттық  жүйелерді  қорғаудың  әлсіз  орындары 

болуының  салдарынан  туады  (мысалы,  бөгде  адамдардың  маңызды 

құрылғыларға  жете  алатыны  немесе  бағдарламалық  қамтамасызданудың 

қателері)  

Қауіптілік жіктемелері: 

1.

 

ақпараттық  қауіпсіздік  аспектілері  бойынша  (қол  жетушілік, 

тұтастылық, құпиялық), бұларға қатерлік бірінші кезекте бағытталған;  

2.

 

ақпараттық 

жүйелер 

компоненттері 

бойынша 

(деректер, 

бағдарламалар,  аппаратура,  қолдаушы  инфрақұрылым),  оларға  қатерлік 

мақсатталған;  

3.

 

жүзеге  асу  әдісі  бойынша  (кездейсоқ/табиғи/техногенді  сипаттағы 

қасақана әрекеттер);  

4.

 

қауіптілік  көзінің  орналасуы  бойынша  (қарастырылатын  АЖ  –ның  

ішінде/сыртында). 

Ең 

жиі 

және 

ең 

қауіптісі 

штаттағы 

пайдаланушылардың, 

операторлардың, жүйелік администраторлардың және ақпараттық жүйелерге 

қызмет көрсетушілердің ойластырылмаған қателері. 

Кейде  мұндай  қателер  нағыз  қатерлікті  тудырады  (дұрыс  енгізілмеген 

деректер немесе бағдарламадағы қателер), кейде олар қасақана жасаушылар 

пайдаланып  кететін  әлсіз  жерлерді  жасайды  (әдетте  әкімшілік  етудің 

қателері  осындай).  Кейбір  деректер  бойынша – 65% дейін  шығындар - 

ойластырылмаған қателер салдары.  

Өрт  және  су  тасқындарына  қарағанда,  сауатсыздық  пен  ұқыпсыздық 

одан көп бәлеге ұшыратады. 

Сондықтан  ойластырылмаған  қателермен  күресудің  ең  тиімді  әдісі -– 

максимальды  автоматтау және қатаң бақылау. 

Қатерлік мақсатталған АЖ компоненттері бойынша жіктемелер: 

1.

 

пайдаланушылардың қабыл алмауы;  

2.

 

ақпараттық жйенің ішкі қабыл алмауы;  

3.

 

қолдаушы  инфрақұрылымның қабыл алмауы. 

Қолдаушы  инфрақұрылымдарға  электрлік-,  су-  және  жылумен 

жабдықтау, 

кондиционерлер, 

коммуникация 

құралдары, 

әрине, 

қызметкөрсетуші құрамы жүйелерін жатқызуға болады.  

Әдетте пайдаланушыларға қатысты келесі қауіптіліктер қарастырылады: 

1.

 

ақпараттық  жүйемен  жұмыс  істеуді  қаламау  (көбінесе  бұл  жаңа 

мүмкіндіктерді  меңгеру  қажеттілігінен,  пайдаланушылар  сұраныстары  мен 

нақты 

мүмкіндіктер 

 

айырмашылықтарынан 

және 

техникалық 

сипаттамалардан туындайды);  

2.

 

сәйкес  дайындықтың  жоқтығынан  жүйемен  жұмыс  істеу 

мүмкінсіздігі 

(жалпы 

компьютерлік 

сауаттылықтың 

жетілмеуі, 

диагностикалық хабарларды түсіне алмау, құжаттармен жұмыс істеуді білмеу 

және т.б.);  

3.

 

техникалық  қолдаудың  жоқтығынан  жүйемен  жұмыс  істеу 

мүмкінсіздігі (құжаттардың толық еместігінен, ақпараттық анықтамалардың 

кемшілігінен және т.б.) 

Ішкі қабыл алмаудың негізгі көздері болып табылады: 

1.

 

тағайындалған  пайдалану  ережелерінен  шегіну  (кездейсоқ  немесе 

қасақана);  

2.

 

пайдаланушылардың  немесе  қызмет  көрсетушілердің  кездейсоқ 

немесе қасақана әрекеттері салдарынан пайдаланудың штаттағы іс-тәртібінен 

жүйенің  шығуы  (сұраныстардың  есептелген  санынан  жоғары  болуы, 

өңделетін ақпараттардың шектен тыс көлемі және т.б.);  

3.

 

жүйені қайта конфигурациялау кезіндегі қателіктер;  

4.

 

бағдарламалық 

және 

аппараттық 

қамтамасызданудың  

қабылданбауы;  

5.

 

деректердің бұзылуы;  

6.

 

аппаратураның қиратылуы немесе бұзылуы. 

Қолдаушы 

инфрақұрылымдарға 

қатысты 

келесі 

қауіптіліктерді 

қарастыруға болады: 

1.

 

байланыс  жүйелерінің  жұмысын  бұзу  (кездейсоқ  немесе  қасақана) 

электрлік қуат көзі, су- және/немесе жылумен жабдықтау, кондиционирлеу;  

2.

 

ғимаратты қирату немесе бұзу;  

3.

 

қызмет  көрсетуші  персоналдың  және/немесе  пайдаланушылардың 

өз  міндеттерін  орындау  мүмкінсіздігі  немесе    қаламауы  (азаматтық 

тәртіпсіздігі,  транспорттағы  авариялар,  террорлық  актілер  немесе 

қауіптіліктер және т.б.).  

"Өкпелеген"  деп  аталатын – қазіргі  және  бұрынғы  қызметкерлер  өте 

қауіпті.  Әдетте  олар  "жәбірлеген"  ұйымдарға  зиян  келтіруге  тырысады, 

мысалы: 

1.

 

жабдықтарды бүлдіру;  

2.

 

уақыт  өтісімен  бағдарламаны  және/немесе  деректерді  бұзатын 

логикалық бомбаны ішіне салу;  

3.

 

деректерді жою. 

Өкпелеген қызметкерлер, тіпті бұрынғылары да, ұйымның тәртіптерімен 

таныс  болғандықтан,  талай  зиян  келтіруге  қабілетті.  Қызметкер  жұмыстан 

кеткенде  оның  ақпараттық  ресурстарға  қол  жеткізу  құқықтығы  (логикалық 

және  физикалық) жойылғанын қадағалау керек.  

  

Стихиялық 

апаттар  және  жағдайлар,  әрине  қауіпті - өрттер,  су  тасқындары  жер 

сілкінулер,  дауылдар.  Статистика  бойынша  от,  су  және  соған  ұқсас 

"қаскүнемдердің" (олардың ішіндегі ең қатерлісі - электрқуаткөзінің кідірісі) 

ақпараттық жүйелерге түсіретін шығындары шамамен 13%  құрайды. 

Бағдарламалар-архиваторлар 

Бағдарламалар-архиваторлар  дискідегі  ақпаратты  қысатын    арнайы 

алгоритмдерді  қолдану  арқылы  файлдардың  аз  көлемдегі  көшірмелерін 

жасауға,  сонымен  бірге  бірнеше  файлдар  көшірмелерін  бір  архивтік  файлға 

біріктіруге  мүмкіндік  береді.  Бағдарламалар-архиваторларды  қолдану 

файлдардың  архивтерін  құрғанда  өте  пайдалы,  үйткені  көптеген  жағдайда 

оларды  алдын  ала  бағдарламалар-архиваторлар  арқылы  сығып  алып  сақтау 

едәуір ыңғайлы. Осындай бағдарламалар өкілі –WinRar және WinZip.  

Ақпараттың 

резервтік 

көшірмелерін 

жасауға 

арналған 

бағдарламалар  компьютердің  қатты  дискісіндегі  маңызды  ақпаратты 

қосымша  тасымалдауыштарға  мерзімді  көшіріп  отыруға  мүмкіндік  береді. 

Резервтік  көшіру  бағдарламаларының  өкілдері – APBackUp,  Acronis True 

Image.  

Антивирустік  бағдаламалар  компьютерлік  вирустардың  жұғуына  жол 

бермеу  және    вирустың  жұғу  салдарын  жою  үшін  арналған.  Антивирустік 

бағдарламалар  өкілдері – Kaspersky  Antivirus,  DrWeb,  Norton  Antivirus  и 

др.  

Коммуникациялық  бағдарламалар  компьютерлер  арасында  ақпарат 

алмасуды ұйымдастыру үшін арналған. Бұл бағдарламалар бір компьютерден 

екіншісіне,  олардың  ретті  порттарын  кабельмен  қосқанда,  файлдарды 

ыңғайлы  жіберуге  мүмкіндік  береді.  Осындай  бағдарламалардың  басқа  түрі 

компьютерлер  байланысын  телефондық  желі  арқылы  (модем  болғанда) 

мүмкіндейді.  Олар  телефакстық  хабарларды  жіберуге  және  қабылдауға 

мүмкіндік  береді.  Коммуникациялық    бағдарламалар  өкілдері – Venta  Fax, 

Cute FTP.  

Компьютерді 

 

диагностикалау 

бағдарламалары 

компьютер 

конфигурациясын  (жад  санын,  оның  қолданылуын,  дискілер  түрлерін  және 

т.б.)  тексеруге,  компьютер  құрылғыларының  жұмысқа  қбілеттілігін 

тексеруге,  оның  өнімділігін  бағалауға    мүмкіндік  береді.  Компьютерді  

диагностикалау  бағдарламалары  өкілдері    –  Sisoft  Sandra,  Norton  System 

Information.  

Дискілерді  оптимизациялауға  арналған  бағдарламалар  дискідегі 

ақпаратқа,  ондағы  деректерді  тиімді  орналастыру  арқылы,  тез  жетуге 

мүмкіндік  береді.  Бұл  бағдарламалар  әр  файлдың  барлық  учаскелерін  бір 

біріне  ауыстырып  (фрагменттеуді  жойып),  барлық  файлдарды  дискінің 

басына  жинайды,  одан  диск  бастарының  ауысу  саны  азайады  (яғни 

деректерге  жету  жылдамдатылады)  және  дискінің  тозуы  төмендейді. 

Дискілерді оптимизациялауға арналған бағдарламалар өкілдері - Norton Disk 

Doctor, Microsoft Scandisk.  

Экранды басу бағдарламалары  экран мазмұнын баспаға шығару үшін 

графикалық  бағдаламаларды  қолдануда  өте  пайдалы,  үйткені  графикалық 

бағдаламалардың  өз  көмегімен  мұны  жасау  оңай  емес.  Экранды  басу 

бағдарламаларының өкілдері   – SnagIt, HyperSnap-DX.  

 

Бақылау сұрақтары: 

1.

 

Компьютерлік  графика деген не? 

2.

 

Графикалық жүйелер түрлері.  

3.

 

Видеоақпараттарды шығару құрылғысы. 

4.

 

Кезкелген 

басқа 

 

компьютерлік 

желілерден Internet 

айырмашылығы. 

5.

 

TCP/IP түсінігі және тағайындалуы. 

6.

 

Қосымшалар деңгейлерінің негізгі хаттамалары.  

7.

 

Internet-те  адрестеу не үшін қажет? 

8.

 

Internet-те  адрестеу түрлері. 

9.

 

Ақпарат «қауіптілігі» түсінігі  нені тұспалдайды?  

10.

 

Ақпараттық қауіпсіздік деген не?  

11.

 

Ақпараттық қауіпсіздік аспектілерін атаңыз. 

 

Әдебиет: 

1.Порев В. Компьютерная графика . СПб.: Питер, 2004 

2.Петров М.Н. Компьютерная графика – учебник. СПб.: Питер, 2002. 

3.Пантюхин П.Я.Компьютерная графика. СПб.: Питер, 2008 

4.Щербаков  А.Ю.  введение  в  теорию  и  практику  компьютерной 

безопасности. М., 2000 

 

Реферат тақырыптары: 

1.Графикалық редакторлар. 

2.Векторлық  графика. 

3.Растрлік  графика. 

4.Интернет тарихы. 

5. Ақпараттық қауіпсіздік. 

 

СӨЖ бақылау сұрақтары: 

1.Бағдарламалық қамтамасыздану  

2.Графикалық жүйелер. 

3. Интернеттің құрылу тарихы 

4. Интернет қызметшілері. 

5.Іздеу жүйелері. 

6.Қауіпсіздік қатері. 

 

Ескерту – квадрат  жақшалар  ішінде  СӨЖ  бойынша  тапсырмаларды 

орындау үшін ұсынылатын әдебиеттер көрсетілген. Ұсынылатын әдебиеттер 

(негізгі  және  қосымша)  тізімі  әр  тақырып  немесе  дәріс  курсының  әр 

бөлімінің соңында көрсетілген.  

 

4  Практикалық  (семинарлық)  жұмыстарды  орындауға  арналған 

әдістемелік нұсқаулар 

 

Берілген пән бойынша практикалық сабақтар қарастырылмаған. 

 

5  Зертханалық  жұмыстарды  орындауға  арналған  әдістемелік 

нұсқаулар  

 

Зертханалық  жұмыс  №1 –Microsoft Office(Word, Excel, Access, 

PowerPoint) пакеттерімен жұмыс 

Жұмыстың орындалу реті: 

1. Әдістемелік нұсқауларды зерделеу  

2. Теориялық  бөлімін анықтап алу 

3. Тапсырманы орындау  

4.  Есеп-қорытынды  дайындау,  бақылау  сұрақтарына  жауап  беру,  есеп-

қорытындыны қорғау.  

 

Бақылау сұрақтары: 

1.Құжаттарды құру және өңдеу әдістері  

2. Excel –де формуланы енгізу қалай іске асырылады? 

3. Абсолюттік және қатынастық  адрес деген не? 

4.Деректер қоймасындағы кілттік өрістер деген не? 

5. PowerPoint презентациясын қалай құруға болады? 

 

Ұсынылатын әдебиеттер: [1-8] 

 

Зертханалық жұмыс №2 – Бульдік алгебра. Логикалық операциялар. 

Формулалар және оларды түрлендіру.  

Жұмыстың орындалу реті: 

1. Әдістемелік нұсқауларды зерделеу  

2. Теориялық  бөлімін анықтап алу 

3. Тапсырманы орындау  

4.  Есеп-қорытынды  дайындау,  бақылау  сұрақтарына  жауап  беру,  есеп-

қорытындыны қорғау.  

 

Бақылау сұрақтары: 

1. Логика алгебрасының негізін қалаған кім? 

2. Негізгі  логикалық функцияларды атаңыз? 

3.Ақиқаттық кестесі деген не? 

4. Граф деген не? 

5.Көпшеге анықтама беріңіз? 

 

Ұсынылатын әдебиеттер: [ 9, 10,11] 

 

Зертханалық  жұмыс  №3–  Компьютер  архитектурасы.  Ақпаратты 

сақтау. Санақ жүйелері. 

Жұмыстың орындалу реті: 

1. Әдістемелік нұсқауларды зерделеу  

2. Теориялық  бөлімін анықтап алу 

3. Тапсырманы орындау  

4.  Есеп-қорытынды  дайындау,  бақылау  сұрақтарына  жауап  беру,  есеп-

қорытындыны қорғау.  

 

Бақылау сұрақтары: 

1. Архитектура деген не? 

2.Қандай қазіргі  архитектураларды білесіз? 

3. Фон Нейман принципі деген не? 

4. Командаларды көрсетіңіз? 

5.Есептеу жүйесінің негізгі құрамын атаңыз? 

6. Регистр деген не? 

 

Ұсынылатын әдебиеттер: [12,13,14, доп.2, 3] 

 

Зертханалық  жұмыс  №4–  Алгоритмдер.  Алгоритмдерді  құрастыру 

негіздері. Блок – схемалар. 

Жұмыстың орындалу реті: 

1. Әдістемелік нұсқауларды зерделеу  

2. Теориялық  бөлімін анықтап алу 

3. Тапсырманы орындау  

4.  Есеп-қорытынды  дайындау,  бақылау  сұрақтарына  жауап  беру,  есеп-

қорытындыны қорғау 

 

Бақылау сұрақтары: 

1. Алгоритм түсінігін алғаш рет енгізген кім? 

2. Қандай негізгі  алгоритмдерді сіз білесіз? 

3. Алгоритмдер қасиеттерін атаңыз? 

4. Есептеуіш алгоритмдерді атаңыз? 

5. Парадигмдер деген не? 

6. Блок-схемалар не үшін қажет? 

 

Ұсынылатын әдебиеттер: [11, 13, 14, 15, қос.7,8] 

 

Зертханалық 

жұмыс 

№5–Операциялық 

жүйелердің 

негізгі 

элементтері 

Жұмыстың орындалу реті: 

1. Әдістемелік нұсқауларды зерделеу  

2. Теориялық  бөлімін анықтап алу 

3. Тапсырманы орындау  

4.  Есеп-қорытынды  дайындау,  бақылау  сұрақтарына  жауап  беру,  есеп-

қорытындыны қорғау 

 

Бақылау сұрақтары: 

1. Операциялық жүйе деген не? 

2.Қандай ОЖ білесіз? 

3.Қай бағдарлама файлдық жүйені қарап шығуға мүмкіндік береді? 

4. ОЖ негізгі функцияларын атаңыз? 

5.Қандай жаңа ОЖ-лер бар және олардың жұмыс істеу принциптері? 

 

Ұсынылатын әдебиеттер: [19, 20, 21, 24] 

 

Зертханалық  жұмыс  №6–  Интернет.  Негізгі  түсініктер  (сайт,  IP-

адрес, порт, сокет, сервер, клиент) 

Жұмыстың орындалу реті: 

1. Әдістемелік нұсқауларды зерделеу  

2. Теориялық  бөлімін анықтап алу 

3. Тапсырманы орындау: 

1.

 

Локальдық жүйені аппараттық қамтамасыздандыру; 

2.

 

ОЖ негізгі мүмкіндіктері; 

3.

 

Internet-те қозғалу; 

4.

 

Outlook Express пошталық хабарларын өңдеу 

5.

 

Internet-те ақпаратты іздеу; 

6.

 

Пошталық жәшіктерді құру 

4.  Есеп-қорытынды  дайындау,  бақылау  сұрақтарына  жауап  беру,  есеп-

қорытындыны қорғау 

 

Бақылау сұрақтары: 

1. Компьютерлік желі деген не, құамы және тағайындалуы қандай? 

2. Модем не үшін қажет? 

3.Байланыс хаттамалары деген не? 

4.Хост, шлюз деген не? 

5. Интернеттің сервистік қызметтерін көрсетіңіз? 

6. Интернет-провайдер деген не? 

7. Интернетте қозғалудың қандай әдістерін білесіз? 

8. Электрондық пошта деген не, оның қандай мүмкіндіктері бар? 

9. Телеконференциялар не үшін құрылады? 

10. Internet Explorer мүмкіндіктерін сипаттаңыз? 

 

Ұсынылатын әдебиеттер: [21, 22,23, 24, доп.11] 

 

Зертханалық жұмыс №7–Графикалық қосымшалармен жұмыс  

Жұмыстың орындалу реті: 

1. Әдістемелік нұсқауларды зерделеу  

2. Теориялық  бөлімін анықтап алу 

3. Тапсырманы орындау  

4.  Есеп-қорытынды  дайындау,  бақылау  сұрақтарына  жауап  беру,  есеп-

қорытындыны қорғау 

 

Бақылау сұрақтары: 

1.Графиканың қандай түрлерін білесіз? 

2. Векторлық графика деген не? 

3. Векторлық графиканың қандай бағдарламалары бар? 

4. Фронтальдық графика деген не? 

5. Графикалық редакторлардағы графикалық файлдардың кеңейту аттары 

қандай? 

Ұсынылатын әдебиеттер: [25-28] 

 

6 Оқытушымен студенттің өздік жұмысының тақырыптық жоспары 

ОСӨЖ тақырыбының атауы 

Сабақтың 

мақсаты 

Сабақт

ың түрі 

Тапсырма 

ның 

мазмұны 

Ұсынылат

ын әде 

биет 

1 

тақырып. 

Информатиканың 

негізгі 

түсініктері.  Информатика  ғылым  ж не 

техниканың бірлестігі. Қазіргі информатика 

құрылымы. 

Ғылым 

жүйесіндегі 

информатиканың  орны.  Ақпарат,  оның 

түрлері 

мен 

қасиеттері. 

Ақпараттың 

бейнеленуінің 

ртүрлі 

деңгейлері. 

М ліметтерді  тасушылар.  М ліметтермен 

операциялар. 

Берілген 

тақырып 

бойынша 

білімді 

тереңдету

Матери

алды 

талдау 

 

Тапсырман

ы орындау 

Бақылау 

сұрақтары 

[ 1 ] 

[ 2 ], 

[ 3 ], 

[ 8 ] 

[ 26 ] 

2  тақырып. Microsoft Office (Word, Excel, 

Access, PowerPoint) пакеттерімен жұмыс 

Берілген 

тақырып 

бойынша 

білімді 

тереңдету

Матери

алды 

талдау 

 

Тапсырман

ы орындау 

Бақылау 

сұрақтары 

[ 2 ], 

[ 3 ], 

[ 26 ] 

[ 27 ] 

[ 28 ] 

3 тақырып. Дискретті математиканың негізі. 

Функция,  қатынас  ж не  жиын.  Логика 

негізі,  логикалық  ойларды  айту,  логикалық 

байланыстар, 

ақиқаттылық 

кестелері. 

Графтар 

ж не 

ағаштар: 

ағаштар, 

бағытталмаған 

графтар, 

бағытталған 

графтар 

Берілген 

тақырып 

бойынша 

білімді 

тереңдету

Матери

алды 

талдау 

 

Тапсырман

ы орындау 

Бақылау 

сұрақтары 

[ 10 ], 

[ 11 ], 

[ 27 ], 

 

4  тақырып.  ЭВМ-нің  архитектурасының 

негізгі 

түсініктері. 

Компьютер 

архитектурасының тарихы ж не оған шолу. 

Компьютердің 

логикалық 

элементтері: 

логикалық 

вентилдер, 

триггерлер, 

санауыштар, 

регистрлер. 

М ліметтің 

компьютер  жадында  бейнеленуі:  биттер, 

байттар, 

сөздер; 

сандық 

м ліметтің 

бейнеленуі ж не сандық жүйелер; таңбалы 

бейнелеу  ж не  қосымша  кодпен  бейнелеу; 

биттермен негізгі операциялар; сандық емес 

м ліметтердің 

бейнеленуі. 

Машинаны 

үйымдастыру: 

Фон-Нейман 

принципі, 

басқару  құрылғылары,  команда  жүйелері 

мен  типтері.  Енгізу-шығару  ж не  тоқтату. 

Компьютер  жадысының  ұйымдастырылуы. 

Жады 

иерархиясы. 

Негізгі 

жадтың 

үйымдастырылуы  ж не  операциялары. 

Виртуалды 

жады. 

Енгізу-шығару 

құрылғылары. 

Қазіргі 

аппараттарды 

қамтамасыз етуге шолу. 

Берілген 

тақырып 

бойынша 

білімді 

тереңдету

Матери

алды 

талдау 

 

Тапсырман

ы орындау 

Бақылау 

сұрақтары 

[2,3], [4,5], 

[13], 

[14], 

[26] 

5 тақырып. Есептеудің алгоритмдік шешімі, 

алгоритмдік  күрделілікті  талдау.  Есепті 

шешудің  стратегиялары.  Шешімді  іздеу 

ж не 

оның 

алгоритмдері. 

Алгоритм 

концепциялары 

мен 

қасиеттері. 

Берілген 

тақырып 

бойынша 

білімді 

тереңдету

Матери

алды 

талдау 

 

Тапсырман

ы орындау 

Бақылау 

сұрақтары 

[ 9 ], [12 ], 

[15 ], 

[27 ] 

Алгоритмдерді 

өңдеу 

стратегиялары. 

М ліметтер құрылымы: қарапайым типтер, 

массивтер, 

жолдар. 

Блок-схема 

алгоритмінің  графикалық  өңделуі.  Блок-

схемалардың 

ртүрлі 

түрлері. 

Алгоритмдерді  өңдеу.  Негізгі  есептегіш 

алгоритмдер:  ақырғы  автоматтар;  Тьюринг 

машиналары;  оңай  ж не  қиын  шешілетін 

есептер. 

Алгоритмнің 

талданылуы: 

күрделіліктің стандартты класстары. Уақыт 

ж не жады көлемі бойынша шығындар 

6   тақырып.  Бағдарламалау  тілдерімен 

танысу.  Бағдарламалау  тілдеріне  шолу: 

бағдарламалау 

тілдерінің 

тарихы. 

Бағдарламалаудың  негізгі  құрылғылары: 

жоғары  деңгейлі  бағдарламалау  тілінің 

семантикасы  мен  синтаксисінің  негіздері; 

айнымалылар,  өрнектер  ж не  меншіктеу; 

қарапайым 

енгізу-шығару; 

тармақталу 

ж не 

интерактивті 

операторлар. 

Бағдарламалаудың 

парадигмдері. 

Процедуралық  бағдарламалау.  Модулдік 

ж не 

құрылымдық 

бағдарламалау 

концепциялары. 

Объектіге-бағытталған 

бағдарламалау. 

Берілген 

тақырып 

бойынша 

білімді 

тереңдету

Матери

алды 

талдау 

 

Тапсырман

ы орындау 

Бақылау 

сұрақтары 

[16 ], [17 ], 

[18 ] 

[25 ] 

[29 ] 

7  тақырып.  Операциялық  жүйелер  мен 

желілердің  негіздері.  Қазіргі  қолданбалы 

программамен  қамтамасыз  етуге  шолу. 

Операциялық  жүйелердің  негізгі  концеп-

циялары.  Операциялық  жүйелердің  даму 

тарихы.  Типтік  операциялық  жүйелердің 

жұмыс  істеуі.  Операциялық  жүйелердің 

декомпозициялау  дістері:  монолитті,  көп 

деңгейлі, модулді, микроядролық моделдер. 

Процесстерді  басқару.  Жоспарлау  ж не 

диспетчеризациялау.  Файлдық  жүйелер. 

Утилиттер.  Драйверлер.  Желілер  мен  теле-

коммуникациялар. Желілік қауіпсіздік. Web 

– клиент-сервер архитектурасының мысалы

Берілген 

тақырып 

бойынша 

білімді 

тереңдету

Матери

алды 

талдау 

 

Тапсырман

ы орындау 

Бақылау 

сұрақтары 

 

[ 2 ] 

[19], 

[20], 

[26], 

 

8  тақырып.  Графика  ж не  Интернет. 

Графикалық  программамен  қаматамасыз 

етудің  иерархиясы.  Қарапайым  түсті 

моделдер: RGB, HSB, CMYK. Графикалық 

жүйелер. 

Раастрлік 

ж не 

векторлық 

графика  жүйелері.  Бейне  ақпараттарды 

шығару 

құрылғысы. 

Графикалық 

редакторлар,  графиктік  коммуникациялар, 

интернеттің 

шығуы 

мен 

тарихы. 

Интернеттің  теориялық  негіздері.  Интернет 

қызметтері. Ақпаратты қауіпсіздіктер ж не 

оларды  құрушылар.  Ақпарат  қауіпсіздігіне 

қауіп 

төндіргіштер 

ж не 

олардың 

Берілген 

тақырып 

бойынша 

білімді 

тереңдету

Матери

алды 

талдау 

 

Тапсырман

ы орындау 

Бақылау 

сұрақтары 

[23], 

[24], 

[27], 

[30], 

[6] 

классификациясы. 

Архиваторлар. 

Антивирустік бағдарламалар. 

 

7  Межелік  бақылау  және  қорытынды  аттестация  кезеңінде 

студенттердің білімдерін бақылауға арналған материалдар 

 

7.1 Пән бойынша  жазба жұмыстарының тақырыптамасы 

 

1-бөлім - Информатика ғылым ретінде 

Реферат тақырыптары: 

1. Информатиканың даму тарихы. 

2. Есептеу техникасының даму тарихы.  

3. Ақпараттық жүйелерді техникалық қамтамасыздандыру  

4. Кибернетиканың негізгі түсініктері 

5. Информатика құрылымы 

6. Ақпарат, оның түрлері, қасиеттері 

7. Ақпаратты ұсынудың әртүрлі деңгейлері  

8. Деректер 

9. Деректерді тасушылар. 

10. Деректермен операциялар 

 

2-бөлім–Ддискреттік математика негіздері 

Реферат тақырыптары: 

1.Функциялар,  қатынастар және көпшелер. 

2. Логика негіздері. 

3. Ақиқаттық кестелері 

4. Логиканың негізгі заңдары  

5.Бағытталмаған және бағытталған графтар. 

6.Ағаштар. 

 

3-бөлім– ЭЕМ архитектурасының негізгі түсініктері  

Реферат тақырыптары: 

1. Компьютерлер архитектурасына шолу. 

2. Компьютердің логикалық элементтері. 

3. Компьютер жадында деректерді ұсыну. 

4. Биттермен негізгі операциялар. 

5. ЭЕМ-ді ұйымдастыру. 

6. Командалар түрлері 

7. Енгізу-шығару құрылғысы 

8.Жад құрылғысы, жад түрлері. 

9.Қазіргі  аппараттық қамтамасыздану 

 

4 –бөлім–  Есептеудің  алгоритмдік  шешімі,  алгоритмдік  күрделілікті 

талдау  

Реферат тақырыптары: 

1. «Алгоритм» түсінігінің қалыптасу тарихы  

2. Математика тарихындағы ең әйгілі алгоритмдер 

3. Алгоритмдерді сипаттау тілдері мен құралдары 

4. Алгоритмдерді құру әдістері 

5. Алгоритмдерді орындау стратегиясы  

6.Алгоритмдерді орындаудың графикалық түрі - блок-схемалар. 

7.Есептегіш алгоритмдер. 

8.Тьюренг машиналары. 

9. Алгоритмдерді талдау 

 

5-бөлім– Бағдарламалау тілдерімен танысу  

Реферат тақырыптары: 

1.Бағдарламалау тілдерінің тарихы. 

2.Тілдердің негізгі конструкциялары. 

3.Тілдің қарапайым  операторлары. 

4.Басқару операторлары. 

5.Бағдарламалау парадигмдері. 

6.Процедуралық бағдарламалау. 

7. Модульдік бағдарламалау концепциясы  

8. Құрылымды бағдарламалау. 

9. Объекіге-бағытталған бағдарламалау. 

 

6-бөлім–Операциялық жүйелер мен желілер негіздері  

Реферат тақырыптары: 

1. Основные концепции Операциялық жүйелердің негізгі концепциялары  

2. ОЖ даму тарихы. 

3. ОЖ қызметінің принциптері 

4. ОЖ декомпозициялау әдістері. 

5. Процесстерді басқару 

6. Файлдық жүйелер. 

7.Утилиттер, драйверлар. 

8. Желілер, телекоммуникациялар. 

9.Желі қауіпсіздігі. 

 

 7-бөлім– Графика және Интернет 

Реферат тақырыптары: 

1.Графикалық бағдарламалық қамтамасызданудың иерархиясы  

2. Графикалық редакторлар. 

3.Векторлық  графика. 

4.Растрлік  графика. 

5.Интернет тарихы. 

6. Интернет қызметшілері 

7. Ақпараттық қауіпсіздік және оның құрамы 

8. Архиваторлар. 

      9. Антивирустік құралдар