Агроэкологиядағы далалық және зертханалық зерттеулер Үшінші басылым

47 
Биі
кт
іг
і (м)
2 
1 
0 
0,1 
0,2 
0,3 
0,4 
0,5 
Ішінара жапырақ индексі 
2.3 сурет 
ЖИ схемасының үлгісі. 
4. Өсімдік шаруашылығының бірыңғай жүйесін орнатыңыз және апта 
сайын немесе 2 апта аралықпен тұқым себу циклы ішінде ішкі жарық ортасы 
мен ЖИ қалай өзгеретінін көру үшін көрсеткіштерді жазып тұрыңыз. 
5. Жарықтың жүйенің ішінде қалай өзгеретіні және осы өзгеріс 
жабындының құрылымымен қалай анықталатыны жөнінде толық көрініс алу 
үшін жабындының жоғарғы бөлігінен жерге дейін жарықтың өшуін өлшеңіз.
Зерттеуде сипатталғандай, қозғалмайтын датчикті күнге қойыңыз, бірақ 
көлденең қимадағы үлгінің әрбір нүктесінен бірнеше биіктіктің әрқайсысына 
қозғалмалы датчикті қойыңыз. Көрсеткіштер алынатын нақты биіктіктер 
өсіруге арналған жүйенің құрылымымен анықталады. (4.6-сурет агроэкология: 
Тұрақты азық-түлік жүйелерінің экологиясын қараңыз, мысалы, оқу биіктігі 
және амортизация бойынша деректер.) Деректер жоғарыда аталған 4.6-сурет 
агроэкология: Тұрақты азық-түлік жүйелерінің экологиясында көрсетілгендей 
диаграмма құру үшін пайдаланылғаннан кейін

әрбір мәдениеттің жарық 
ортасын өзгертудегі рөлі айқындалуы мүмкін. 
Жүгері 
Асқабақ 

48 
Сынама алу 
күні: 
ЖИ 
кестесі 
 
Жүйесі: 
Квадрантты
ң бағыты (C 
= орталық) 
Байланыс 
№1 (Түрі, 
Биіктігі) 
Байланыс 
№2 (Түрі, 
Биіктігі) 
Байланыс 
№3 (Түрі, 
Биіктігі) 
Байланыс № 
4 (Түрі, 
Биіктігі) 
Байланыс 
№5 (Түрі, 
Биіктігі) 
Байланыстард
ың жалпы 
саны (ЖИ 
нүктесі) 
1-N 
1-W 
1-S 
1-E 
2-N 
2-W 
2-S 
2-E 
3-N 
3-W 
3-S 
3-E 
4-N 
4-W 
4-S 
4-E 
C-N 
C-W 
C-S 
C-E 
Жиыны 
ЖИ мәні (барлығы/20) 

49 
Аяқталған микроклиматтың мысалдары келтілілген деректер кестесі 
Жарық өткізу кестесі 
Сынама алу күні: Жүйесі: 
Өлшем бірлігі: 
Көлденең 
қимада 
орналасуы (м) 
Жарық 
қарқындылы
ғы 
Күн сәулесінің 
толық 
қарқындылығы 
Көлденең 
қимада 
орналасуы (м) 
Жарық 
қарқындыл
ы ғы 
Күн сәулесінің 
толық 
қарқындылығы 
0 
13 
0,5 
13,5 
1 
14 
1,5 
14,5 
2 
15 
2,5 
15,5 
3 
16 
3,5 
16,5 
4 
17 
4,5 
17,5 
5 
18 
5,5 
18,5 
6 
19 
6,5 
19,5 
7 
20 
7,5 
20,5 
8 
21 
8,5 
21,5 
9 
22 
9,5 
22,5 
10 
23 
10,5 
23,5 
11 
24 
11,5 
24,5 

50 
12 
Жиыны 
12,5 
Мәні 
Жарықтың орташа пайызы 
(Вегетация кезінде орташа жарық қарқындылығы / толық күн 
сәулесінің орташа қарқындылығы × 100) 

51 
3
- зерттеу
Топырақ температурасы 
Жалпы мәліметтер
Топырақтың температурасы маңызды болып табылады, бірақ оның жиі 
ауыспалы болуы тамырдың өсуіне, су мен қоректік заттардың сіңірілуіне, 
тамырдың метаболизміне, микробты белсенділікке, органикалық заттардың 
ыдырауына, топырақтың химиясына және топырақтың ылғалдылығының 
деңгейіне әсер етеді. Мәдени өсімдіктердің әрбір түрі топырақтың рұқсат 
етілген температурасының диапазонына және оның температуралық 
оптимумына байланысты топырақ температурасына әртүрлі әсер етеді. 
Агроэкожүйелерде мақсат - топырақ температурасын мүмкіндігінше дақыл 
үшін оңтайлы температурада ұстап тұру және рұқсат етілген мәндер шегінде 
топырақ температурасының ауытқуын сақтау болып табылады. Алайда, 
дақылдар мен қоршаған ортаның әрбір үйлесімі ерекше көзқарасты талап 
етеді. Кейбір жағдайларда, мысалы, Калифорния жағалауында құлпынайды 
қыста өсіру барысында фермер топырақ температурасы әдеттегіден жылы 
болуы үшін шаралар қабылдауы тиіс. Басқа жағдайларда, мысалы тропиктерде 
қалыпты климатта көкөністерді өсіру барысында фермер топырақты салқын 
күйде ұстау үшін жүйені жобалауы және басқаруы тиіс. Қалыпты климатта 
фермер бір маусым ішінде топырақтың температурасын көтеруге және оны 
басқа уақытта төмендетуге мәжбүр болуы мүмкін. 
Топырақ 
температурасының 
өзгеруі 
кезінде 
фермер 
топырақ 
жамылғыларын да, ауыл шаруашылығы (және тамырсыз) өсімдіктерінің 
шағын климат-түрлендіруші қабілетін де пайдалана алады (5-бөлім
агроэкологии: Тұрақты азық-түлік жүйелерінің экологиясы). Өсімдіктер 
жапырақтары күн энергиясын қабылдауды және топырақ температурасын 
төмендетуді бұғаттай отырып, топырақты көлеңкелейді. Түнде өсімдік 
жамылғысы қарама-қарсы әсер етеді, ол атмосфераға жылудың конвективті 
шығынын бұғаттауға көмектеседі. Топырақ жамылғылары (яғни жабын) 
топырақ температурасына неғұрлым күрделі тәуелділікке ие. Олар топырақпен 
байланыста болғандықтан, күн энергиясын жұтады ма, шағылыстырады ма 
немесе ұстап тұрады ма, осының маңызы бар. Егістік жерлер оларға түсетін 
жарықтың көп бөлігін шағылыстырады және, демек, топырақты салқын 
күйінде ұстайды. Қара жабындар жылу күйінде күн энергиясын көбірек 

52 
қабылдайды және осы жылуды топыраққа таратады. Мөлдір пластик (және, 
кейбір дәрежеде, қалқымалы қақпақтар секілді материалдар) күн сәулесін 
ұстап тұрады және топырақтың температурасын арттырады. Түнгі уақытта 
жабындардың көп бөлігі жылу шығынын азайтады. 
Тәжірибе жүзінде фермер топырақтың температурасын өзгерту әдістері, 
әдетте, топырақтың ылғалдылығына да әсер ететінін білуі тиіс. Барлық түрдегі 
жабындар, сондай-ақ ұлғайтылған өсімдік жамылғылары топырақтың 
ылғалдылығын сақтау үрдісі болады; топырақтың көп бөлігін күнге ұшырата 
отырып (мысалы, көпжылдық шөптерді кесу арқылы) топырақты құрғатады, 
сондай-ақ оның температурасын арттырады. 
Фермер топырақ температурасы туралы қорытынды жасай алады, бірақ ауа 
температурасына қарағанда, топырақ температурасы жай ғана далаға шыға 
отырып, сыналмайды. Бұл маңызды айнымалыны және оның агроэкожүйе 
құрылымы мен құрылысына қалай әсер ететінін түсіну үшін біз шығып, оны 
өлшеуге тиіспіз. 
Оқулықтардың арақатынасы 
Зерттеу 5: Температура
 
Зерттеудің жалпы сипаттамасы 
Үш тереңдікте топырақ температурасы үш агроэкожүйеде өлшенеді, олар 
дақыл 
түрімен, 
жабынды 
құрылымымен, 
отырғызу 
тығыздығымен 
және/немесе топырақ жамылғысымен ерекшеленеді. Үш жүйе арасындағы 
температураның айырмашылығы жүйелер арасында ерекшеленетін басқа 
факторлармен байланысты. 
Мақсаттар 
• Топырақтың температурасын және оның дисперсиясының диапазонын 
әр түрлі тереңдікте бірнеше агроэкожүйелерде зерттеңіз. 
• Топырақ температурасына тұқым себудің және/немесе жабынның әр 
түрлі құрылымдарының әсерін салыстырыңыз. 
• Топырақ температурасын өлшеу әдістерін зерттеңіз. 
• Топырақ температурасының өсімдіктердің дамуына әсерін 
қарастырайық. 
Процедураның қысқаша сипаттамасы және мерзімі 
Бұл зерттеу үшін деректерді жинау әдетте бір зертханалық кезеңде 
аяқталуы мүмкін. 

53 
Уақытты есептеу факторлары 
Бұл зерттеу өсіру үшін зерттелетін жүйелерді әзірлеудің кез келген 
кезеңінде іс жүзінде орындалуы мүмкін. 
Басқа зерттеулермен келісу 
Осы зерттеудің қысқартылған нұсқасы (жүйедегі тек 10 таңдаулы орын) 7-
зерттеу шеңберінде жүргізіледі. 
 
Материалдар мен құрал-жабдықтар 
Датчиктері бар термометрлері (кемінде үшеу)
Таспалы ұзындық өлшеу құралы 
Қолданыстағы үш агроэкожүйе 
Кездейсоқ сандардың кестесі немесе кездейсоқ сандардың генераторы 
(міндетті емес) 
Алдын ала дайындық 
Зерттеу үшін үш тиісті жүйені немесе кіші жүйені анықтаңыз. Олар 
салыстырмалы түрде шағын болуы мүмкін, мысалы, бақша ауқымындағы әр 
түрлі жүйедегі түрлі жүйектер Осы жүйелер 
1. Дақыл түрі, дақыл жасы, отырғызу тығыздығы, жабындының 
құрылымы және топырақтың үстіңгі қабаты (яғни жабынның болуы немесе 
жабын дақылдарының болуы) бойынша ерекшеленуі тиіс. 
2. Экспозиция, еңіс және топырақ түрі бойынша ұқсас болуы тиіс. 
3. Бір-біріне жақын болуы тиіс. 
Лайықты агроэкожүйелер жиынтығы үй бақшасында, қарқынды 
органикалық ауыл шаруашылығында, ауыл шаруашылығы эксперименттік 
станциясының алқаптарында немесе тіпті қоғамдық немесе мектеп 
бақшасында болуы мүмкін. Қажет болған жағдайда қолданыстағы жүйені 
температураны өлшенгенге дейін бірнеше күн бұрын жүйенің екі бөлігін түрлі 
жабындармен жаба отырып, үш қолайлы кіші жүйеге айналдыруға болады. 

54 
Тұрақты күтім 
Талап етілмейді. 
Зерттеу жөніндегі топтар 
Әрқайсысы екі-алты қатысушы бар үш команда қалыптастырыңыз. Әрбір 
команда бір агроэкожүйеде немесе кіші жүйеде топырақ температурасын 
өлшеу үшін жауап береді. Егер студенттер 18-ден көп болса, төртінші жүйені 
зерттеу үшін төртінші топты құруға болады. 
Процедура 

жүктеу/скачать 2,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: