Күрделі туынды үстеулер. Күрделі туынды үстеу- лер деп екі сөзден я бірігіп, я косарланып жасалған не- месе кемі екі я онан да көп сөздерден тіркесіп тұрактам- ған үстеулерді айтамыз. Осыған қарай, күрделі туынды үстеулер үш түрлі жолмен жасалады.
а) Басқа сөз таптарына тән сөздер бірігудін нәти- жесінде үстеулерге айналады. Ондан үстеулер мыналар: бүгін, биыл, тақертең, жаздыгүні. қыстыгүні, әрқшиан, әрдайым, екіншәрі, ендігәрі, түкеугүні, біртслай. пиқа- іиан, әлдеқайда, бірқатар, неғүрлым, гжептәуір, бірқы- дыру, әлдекімше, сөйтіп т. б.
ә) Сөздердің косарлануы аркылы туған үстеулер мы- надай: әрең-әрең, енді-енді, зорға-зорға; қолмп-қол, сөз- бе-сөз, көзбе-көз; бет-бетімен, топ-тобымен, лек-легімен; \ сті-үстіне, алды-артына, қолды-қолына; бостан-босңа; тектен-текке, турадан-тура; күнде-күнде, жылда-жылда сөйлей-сөйлей, көре-көре, айтып-айтып; жата-жастана, кие-жара, күліп-ойнап, аунап-қунап; бір-бірлеп, он-он- дап, мың-мыңдап; бірте-бірте, біртіндеп-біртіндеп; о/у тын-оқтын. оқта-текте, анда-санда; жапа-тармсіғай, ты рым-тырағай т. б.
б) Жазуда бөлек танбаланып, мағына жағынан бір сөз ретінде колданылатын грамматикаланған және идио- маланған түрақты тіркестер — оларды екі салаға бөлуге болады.
Грамматикаланған және лексикаланған тіркестер күні кеше, күні бүеін, күні ілгері, ала жаздай, күндерді бір күн, ертеден қара кешке, ала сала, келе сала, айи келе, оқи келе, жаза келе, алдын ала, соңын ала, сабақ қа бола, кітапқа бола т. б.
Достарыңызбен бөлісу: |
