Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

199 
орталығына айналды. Қазақ қоғамының рухани өмірінің мәнін, оның өмірлік мәселелерінің ең 
өткірлігін білдірді. 
Болашақ алашордалықтардың ағартушылық бастамалары (қозғалыс жетекшілері 
Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Мұхамеджан Тынышпаев, Міржақып Дулатов), 
мерзімді басылымдар құру, социалистік, либералдық, мұсылмандық ұйымдар, партиялар 
құрамында шешуші саяси күреске қатысу мен қозғалыстар, көптеген қоғам қайраткерлерімен, 
ғалымдармен және саясаткерлермен мол және жан-жақты ынтымақтастықтың бірегей 
тәжірибесі тамаша нәтижелер берді. 
А. Байтұрсынұлы «Ғылыми және практикалық білімнің жиынтығын бойына сіңірген 
халық қана айбарлы да бай болады» деп санады [1]. Ғасыр басында Алаш ардақтылары Қазақ 
АССР-ның Қазақ-Қырғыз білім комиссиясында жас ұрпаққа тәлім-тәрбие беруде, халқын 
мәдениетке сүйреуде жан аямастан қызмет етті. Білім комиссиясы жұмысына Мағжан 
Жұмабайұлы, Мұхамеджан Тынышбайұлы, Сұлтанбек Қожанұлы, Жаһанша Досмұхамедұлы, 
Нәзір Төреқұлұлы, Жүсіпбек Аймауытұлы, Иса Тоқтыбайұлы, Санжар Асфендиярұлы, Халел 
Досмұхамедұлы т.б. қатысты [2]. 
Ұлы қазақ даласы өз халқына ешқашан сараң болған емес, әлемге көрнекті тұлғалар 
сыйлаған. Тағдырдың жазуымен өз халықтарының өркендеуіне жолбасшы болуды бұйырған 
адамдар бар және ол, әдетте, өзінің таңдаулыларына асқан батылдық пен ерекше көрегенділік 
береді. Мұндай тұлғалардың бірі – Ахмет Байтұрсынов. А.Байтұрсынов - қазақтың көрнекті 
қоғам қайраткері, демократ-ағартушы, ғалым, философ, ақын, публицист, әдебиеттанушы, 
лингвист, аудармашы, түркітанушы, қазақ тіл білімінің негізін салушы, Алаш партиясы мен 
Алаш Орда үкіметін құрушылардың бірі. А.Байтұрсынұлының бүкіл ғұмыры қазақтың 
тағдырын, халық өнерінің төл өнерін, ұлт рухын ғасырлар бойы сақтауға деген жалынды 
қамқорлығымен өтті [3]. М.Әуезовтің сонау 1923 жылы А.Байтұрсынұлының қазақ халқына 
сіңірген өлшеусіз еңбегін ескере отырып, оны «Қазақ зиялыларының көсемі» деп атауы бекер 
емес. А.Байтұрсынов халық азаттығының жолын білім, ғылым, мәдениетке баулудан көрді. 
Оның оқу-ағарту, әдебиет, тіл туралы мақалалары оқырмандарды қазақтың мәдени мұрасымен 
таныстырды, білім алуға, рухани кемелденуге шақырды. Кезінде әділетсіздіктің, сталиндік 
қуғын-сүргіннің құрбаны болып, жарты ғасырдан астам уақыт бойы атақ-даңқты танытпады, 
соның салдарынан болса керек есімі Қазақстан тарихынан лайықты дәрежеде орын ала 
алмады. Арада жарты ғасыр өткен соң ғана әділдік орнады, 1988 жылы қылмыс құрамының 
жоқтығы үшін кеңестік сот оны қайтыс болғаннан кейін ақтады [2]. 
Оның баға жетпес туындылары халыққа қайтарылды. Ахмет Байтұрсынұлының бүкіл 
өмірі қазақтың өзін-өзі билеуіне, мәдениетін, білімі мен ғылымын өркендетуге, халық өнерінің 
төл өнерін, ұлт рухын ғасырлар бойы сақтауға деген жалынды қамқорлыққа толы болды. 
Байтұрсынұлының есімі қазақ халқының тарихындағы жаңғыруымен рухани байланысты 
болды. Ол қазақ тіл білімінің, ғылыми терминологияның негіздерін жасады және қазақ рухани 
мәдениетінің тарихына көрнекті саясаткер, орыс және батыс классикалық поэзиясын қазақ 
тіліне тамаша аудармашы, жазушы ретінде енді. А.Байтұрсынұлының есімі 20-жылдардағы 
Қазақстандағы жаңашыл педагогикалық идеялардың дамуымен байланысты. 
Педагогикалық баспасөздің рөлі, бастауыш мектеп мәселелері, жоғары білім беру 
жүйесі, оқытудың мазмұнын, формалары мен әдістерін жетілдіру, жас ұрпаққа рухани-
эстетикалық тәрбие беру - бұлардың бәрі қарастырылған мәселелердің толық тізімі емес. Ұлт 
ұстазы бастауыш мектепте оқу, жазу, ана тілі, ұлт тарихы, математика, география, сызу және 
т.б. оқуға қажетті пәндердің тізімін саралап, ана тілінде оқуды міндетті деп санады. 
Мұғалімнің мақсаты - білім беру, эрудицияға айналдыру, «білімділік», санаға нәр беру-
бұлардың бәрі ұстаздың табысқа апарар жолы. А.Байтұрсынов сондай ұстаз болған. 
Оқушылардың білім сапасы мұғалімнің өзінің қаншалықты дайын екендігіне, оқыту әдістерін 
қаншалықты білетіндігіне тікелей байланысты екенін айтқан [4]. 
Демек, біріншіден, әрбір мектепке педагогикалық және әдістемелік дайындығы жоғары 
білікті мұғалімдер қажет. Екіншіден, оған барлық оқу құралдары, оқулықтар, қосымша 

200 
материалдар қажет. Оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдарсыз оқу туралы айту мүмкін 
емес. Оқытудың сапасы оқулықтардың сапасына байланысты. Оқытудағы табысты жұмысты 
қамтамасыз ету үшін мұғалімдердің қарамағында оқыту құралдарының толық кешені болуы 
керек. 
Үшіншіден, мектепке барлық оқу материалдары реттелген және жүйеленетін тиісті 
бағдарлама қажет. Оның барлық педагогикалық қызметі мектептегі оқу-тәрбие үрдісін 
жетілдіруге және жалпы білім беретін мекемедегі педагогикалық процесті сауатты 
ұйымдастыра алатын білікті ұстаз дайындауға бағытталды. 
Ахмет Байтұрсынов айтқандай, мектептің табысты болуы мұғалімнің педагогикалық 
шеберлігіне байланысты, сондықтан оқу орындарында мұғалімдерді кәсіби даярлауда 
мұғалімнің педагогикалық әдіс-тәсілдерді меңгеруіне, ұстаздық қабілетіне баса назар аудару 
қажет екенін сол кезде айтып кеткен. 
Балаларды оқытумен айналысатын адамдар әдістеме мәселелерін жақсы білуі керек. 
Тәрбие мәселелерін жақсы білгісі келетіндер алдымен балаларға үйретілетіннің бәрін өздері 
үйренуі керек. Екіншіден, табиғатты жақсы танып, баланың көңіл-күйін сезінуі керек. Ол үшін 
балалардың туғаннан бастап физикалық және психикалық дамуы туралы бәрін білу керек. 
Баланың ішкі күйін іс-әрекетімен ажырата білу керек [1]. 
Білімді халықтардың ішінде балаларды педагогика ғылымында арнайы дайындалған 
адамдар оқытады. Өз халқын Шығыс пен Батыс халықтарының мәдени мұрасымен таныстыру 
мақсатында А.Байтұрсынов ана тілін байыту үшін орыс тілін үйренуге шақырды, тіл тазалығы 
үшін күресті. Бұл бүгінде өзекті тақырып болып қала береді.
Қазақ халқы мәдениетінің жарқын өкілдерінің бірінің тағдыры ауыр болды. Өз халқы 
үшін барлық ғұмырын сарп еткен асыл ер «халық жауы» боп кете барды. Қазір есімі ақталып, 
өшкеніміз жанып, өлгеніміз тірілді. Қостанай қаласында Ахмет Байтұрсынұлының есімі 
мәңгілікке қалды. Қостанай мемлекеттік университеті оның есімімен аталады. Бұл оқу 
орнында Байтұрсынов оқулары, ашық сабақтар, лекциялар өтетін айтулы іс-шаралар өтетін 
мұражай бар екенін ұстаздар мен студенттер мақтана айтады. Қалалық саябақта ескерткіш 
орнатылды, қаланың орталық көшелерінің бірі А.Байтұрсынұлының есімімен аталады. Торғай 
ауылында Ахмет Байтұрсынұлының мұражайы да бар. Мұнда шынымен сол кезден сыр 
шертетін бірегей заттар сақталған. 
Мұражайға барған кезде тарихпен бетпе-бет қалып, қазақ ауылдары, тұрмыстық заттар 
бейнеленген ескі фотосуреттерді көріп, бір сәт бізден жырақтағы бір дәуірдің рухымен 
сусындайсың, сол кезді көзбен көргендей боласың.
Ол халық жадында қазақ ғылымы мен мәдениетінің жарқын сәулесі болды және солай 
болып қала береді. 

жүктеу/скачать 3,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: