Ақылбеков Ә. Т., Кривобоков В. П., Даулетбекова А. К
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
– металлографикалық кескіндердің кӛмегімен жүргізілетін сандық ӛлшеулер жолымен микроқұрылымның жеке сипаттамаларының анықтау. Кӛлемнің ӛлшемдерін фазалардың кӛлемді концентрациясы, дәндердің немесе бӛлшектердің ӛлшемі, ұқсас бӛлшектер немесе туынды фазалар арасындағы еркін жүрудің ұзындығы, бет ауданының микроқосулар немесе дәндердің кӛлеміне қатынасын құрайды. Металлурги́я пла́зменная Metallurgy (от греч. metallurgeo — добываю руду, обрабатываю металлы, metallon — рудник, металл и ergon — работа) Плазмалық металлургия Metallurgy (гр. metallurgeo — кен ӛндіремін, металлдарды оңдеймін, metallon — кен, металл және ergon — жұмыс) 128
Раздел металлургии, связанный с использованием плазмы для осуществления технологических процессов (добыча и первичная переработка сырья, плавка и рафинирование металлов, резка и размерная обработка заготовок и т.д.). Технологиялық процестерді (шикізатты ӛндіру және алғышқы ӛңдеу, металлдарды балқыту және рафинадтау, дайындамаларды кесу және ӛлшемдік ӛңдеу және т.б.) жүзеге асыру
үшін плазманы қолданумен байланысты металлургияның бір саласы. Металлы актиноидные Actinide metals Группа радиоактивных элементов атомных номеров с 89 до 103 Периодической системы элементов‚ а именно актиний, торий, протактиний, уран, нептуний, плутоний, америций, кюрий, берклий, калифорний, эйнштейний, фермий,
менделефий, нобелий и лоуренсий. Актиноидты металдар Actinide metals Элементтердің периодикалық жүйесінің 89- дан 103-ке дейінгі атомдық номірлері бар радиобелсенді элементтер тобы, ал
нақтысында: актиний, торий, протактиний, уран, нептуний, плутоний, америций, кюрий, берклий, калифорний, эйнштейний, фермий, менделефий, нобелий и лоуренсий. Метастаби́льность Metastability Состояние неустойчивого равновесия, в котором
физическая макроскопическая система (фаза)
может находиться длительное время, не переходя в более устойчивое при данных условиях состояние. Метатұрақтылық Metastability Физикалық макроскопиялық жүйенің (фазаның) берілген шарттарында орнықтырақ күйге ӛтпей ұзақ уақыт бола алатын орнықсыз тепе-теңдік күйі. Ұзақ ӛмір сүру уақытымен сипатталатын кванттық жүйенің қозған күйі. Ме́тод (определения структуры, состава, физических свойств) Method; procedure, technique (от греч. Methodos — путь познания, теория, учение) Совокупность приемов и операций теоретического или практического познания (освоения) реального мира (явлений, процессов, веществ и т.п.), подчиненных решению конкретных задач. В качестве метода могут выступать система операций при работе на определенном оборудовании, приемы научного исследования и изложения материала, приемы отбора, обобщения и оценки материала с тех или иных позиций и т.д. Әдіс (құрылымды, құрамды, физикалық қасиеттерді анықтауға арналған) Method; procedure, technique (гр. Methodos — таным жолы, теория, оқу) Нақты мәселелерді шешуге арналған шынайы әлемнің (құбылыстардың, процесстердің, заттардың және т.с.с.) теориялық және практикалық таным операциялары мен тәсілдерінің жиынтығы. Әдіс ретінде белгілі бір қондырғыда жұмыс жасау кезіндегі операция жүйелері, материалды ғылыми зерттеу мен оны баяндау, таңдау тәсілдері, материалды жалпылау мен жан-жақты бағалау және т.с.с. түрінде болуы мүмкін.
emission method — метод анализа процессов деформации или разрушения твердого тела, основанный на регистрации сопутствующих этим процессам акустических эффектов. акустикалық эмиссияның әдісі / acoustic emission method
қатты
дененің деформациялану немесе бұзылу процесін талдау әдісі. Ол осы процестермен қатар жүретін
акустикалық эффектілерге негізделген.
исследования какого-либо процесса, путѐм замены его процессом, описываемым таким же дифференциальным уравнением, как и изучаемый процесс.
процесті, дәл осы процесті сипаттайтын дифференциалдық теңдеумен ӛрнектелетін процеспен ауыстыру арқылы қандай да бір процесті зерттеу әдісі.
129
variational procedure, variational technique — метод приближенного решения уравнения Шрѐдингера для квантовой системы (атома, молекулы, кристалла). По своей идее близок к математическому методу оценки
некоторой величины из условия максимума или минимума определенной функции (например, методу наименьших квадратов).
variational method, variational procedure, variational technique – кванттық жүйе(атом, молекула, кристалл) үшін Шредингер теңдеуін жуықтап шешу әдісі. Мағынасы бойынша белгілі бір функцияның максимумы немесе минимумы шарттарының кейбір шамаларын бағалаудың математикалық әдісіне жақын. метод векторных диаграмм / vector diagram
method — метод сложения нескольких гармонических колебаний путѐм представления их посредством векторов.
diagram
method – бірнеше үйлесімді (гармониялық) тербелістерді векторлар арқылы бейнелей отырып қосу әдісі.
анализа структуры поверхности кристалла по картине рассеяния монохроматического пучка электронов малой (20-200 эВ) энергии.
slow electron diffraction method – аз энергиялы (20-200 эВ)
монохромат электрондар шоғырларының шашырау бейнесі бойынша кристалл бетінің құрылымын талдау әдісі. метод затемнѐнного поля / blackout field method — метод наблюдения частиц, когда направление наблюдения перпендикулярно к направлению освещения. қараңғыланған өріс әдісі / blackout field method – бақылау бағыты жарықтандыру бағытына перпендикуляр болған кездегі бӛлшектерді бақылау әдісі. метод интерференционного контраста /interference contrast method — метод получения изображений микроскопических объектов, основанный на интерференции световых волн, прошедших и не прошедших через объект..
ӛткен және ӛтпеген жарық толқындарының интерференциясына негізделген микроскопиялық объектілердің бейнесін алу әдісі. метод меченых атомов / (radio)tracer method, radioisotopic tracer technique — ме- тод исследования, при котором атомы вещества, участвующего в каком-либо процессе, заменяются их радиоактивными изотопами. белгіленген атомдар әдісі / (radio)tracer method, radioisotopic tracer technique – қандай да бір процеске қатысатын заттың атомдары олардың
радиоактивті изотоптарымен алмастырылатын зерттеу әдісі.
dynamics method —метод расчѐта скоростей координат взаимодействующих атомов и молекул, в частности, для расчѐта
структуры кристаллической решѐтки, параметров радиационных дефектов, кинетики диффузионного переноса атомов и т.д. Суть метода заключается в следующем. Рассматривается большой ансамбль частиц, имитирующих атомы или молекулы. Считается, что частицы
взаимодействуют друг с другом и, кроме того,
могут подвергаться внешнему воздействию. В подавляющем большинстве случаев они считаются материальными
dynamics method – ӛзара әрекеттесуші атом мен молекула координаталары жылдамдықтарын, атап айтқанда кристалл торларының құрылымын, радиациялық ақаулар
параметрлерін, атомдардың диффузиялық тасымалдану кинетикасын және т.с.с. есептеу әдісі. Әдістің мәнісі келесіде. Атомдарды немесе молекулалардың ролін
атқаратын бӛлшектердің үлкен ансамблі қарастырылады. Бӛлшектер бір- бірімен әрекеттеседі және сыртқы әсерге ұшырайды деп есептеледі. Кӛбінесе бұлар материалдық нүктелер деп есептеледі. Барлық бӛлшектер үшін қозғалыс теңдеуі 130
точками. Для всех частиц записываются уравнения движения (обычно в приближении классической механики) и полученная система уравнений решается численно. Однако смоделировать макроскопическое тело,
сопоставляя каждому его атому материальную точку, в настоящее время почти невозможно из-за вычислительных трудностей. Поэтому при решении задач
деформирования макроскопических тел материальными точками имитируют не отдельные атомы или
молекулы, а более крупные образования, включающие в себя сотни и тысячи атомов. В этом случае метод принято называть методом динамики частиц, хотя с математической точки зрения он не отличается от метода молекулярной динамики. жазылады және алынған жүйе сандық шешіледі. Бірақ қазіргі таңда дененің әрбір атомын материалдық нүкте деп қарастыра отырып, макроскопиялық денені модельдеу есептеулер жүргізудің қиындығынан мүмкін емес. Сондықтан, макроскопиялық денелердің деформациялану мәселелерін шешуде материалдық нүктелер ретінде жеке атомдар немесе молекулалар емес, жүздеген және мыңдаған атомдардан тұратын ірі түзілістер алынады. Бұл жағдайда бұл әдісті, математикалық кӛзқарас жағынан молекулалық динамика әдісінен айырмашылығы жоқ болса да, бӛлшектер динамикасының әдісі деп атау келісілген. метод молекулярных пучков / molecular beam study (method) — метод исследования взаимодействия атомов, молекул, радикалов и т.д. с веществом, в частности, в условиях их однократных (единичных) столкновений (упругих, неупругих и сопровождающихся химической реакцией), а также для исследования свойств изолированных атомов и молекул, взаимодействия газовых потоков с поверхностью твердого тела, эпитаксиального наращивания тонких пленок и т.п. Основан на использовании молекулярных пучков – направленных потоков атомов, молекул, радикалов, нейтральных частиц,
движущихся в высоком вакууме практически без взаимодействия между собой. — молекулалық шоғырлар әдісі / molecular beam
study (method) – атомдардың, молекулалардың, радикалдардың және т.б. заттармен әрекеттесуін, атап
айтқанда олардың бір рет соқтығысуы (серпімді, серпімсіз және химиялық реакциямен қатар жұретін) шартында, сонымен
қатар оқшауланған атомдар мен молекулалардың қасиеттерін, газ ағындарының қатты дене бетімен
ӛзара әрекеттесуін, жұқа пленкаларды эпитаксиялы ӛсіруді және т.с.с. зерттеуге арналған әдістер. Молекулалық шоғырларды - жоғары вакуумда ӛзара әрекеттеспей қозғалатын атомдар, молекулалар, радикалдар, бейтарап бӛлшектердің бағытталған ағындарын қолдануға негізделген. метод нанесения покрытий CVD / CVD coating deposition method) — метод, при котором газовая
смесь вводится в реакционное пространство, образует за счет химической реакции при повышенной температуре твердое вещество и осаждается под каталическим действием поверхности подложки на материал подложки. Для этого метода существует несколько вариантов, среди прочих различают термические CVD- процессы и активированные плазмой CVD- процессы (PA-CVD). Важнейшими типами реакций для первого упомянутого метода являются хемосинтез, пиролиз
и диспропорционирование. Для процесса PA- CVD химические реакции активируются
coating deposition method) – реакциялық кеңістікке газ қоспасы ендірілетін әдіс, жоғары температура кезіндегі химиялық реакцияның есебінен қатты зат түзіледі және тӛсеніш
материалына тӛсеніш
бетінің катализдік әсерінен тұнады. Бұл әдіске бірнеше нұсқа бар, оның ішінде термиялық CVD-процестерін және плазмамен белсендірілген CVD процестерін (PA-CVD) ажыратады. Бірінші аталған әдіс үшін маңызды реакциялар типіне хемосинтез, пиролиз және диспропорциялану жатады. PA-CVD процесі үшін химиялық реакциялар плазмамен белсендіріледі. PA-CVD
белгісімен қатар ағылшын әдебиеттерінде 131
плазмой. Наряду с обозначением PACVD в английской литературе существует термин PE-CVD (PECVD, plasma enhanced CVD, т.е. усиленный плазмой CVD). PE-CVD (PE-CVD; plasma enchanced CVD, яғни CVD
плазмасымен күшейтілген) термині бар.
— экспериментальный метод ядерной физики, состоящий в выделений определѐнной группы
одновременно происходящих событий. сәйкестік әдісі / coincidence technique – бір уақытта жүзеге асып жатқан оқиғалардың белгілі бір тобын ерекшелеуден тұратын ядролық физиканың эксперименталдық әдісі. метод фазового контраста / phase contrast method — метод получения изображений микроскопических объектов, основанный на регистрации различий в сдвиге фаз разных участков световой волны при
еѐ прохождении через эти объекты. фазалық контраст әдісі / phase contrast method
– объекті
бойымен жарық
толқындарының ӛтуі кезінде оның әр түрлі учаскілеріндегі фазалардың ығысу
ерекшеліктерін тіркеуге негізделген микроскопиялық объектілер бейнесін алу әдісі.
method — метод исследования характера связей системы «сорбат – сорбент» путѐм воздействия на неѐ фотонами различных энергий.
method — әртүрлі энергиялы фотондармен әсер ету арқылы «сорбат – сорбент» жүйесінің байланысы сипатын зерттеу әдісі. метод фотоэлектронной эмиссии / photoelectric [photoelectron] emission method — метод изучения строения вещества, основанный на измерении энергетических спектров электронов, вылетающих при фотоэлектронной эмиссии. По спектру электронов можно определить энергии связи электронов и их уровни энергии в исследуемом веществе. В методе
фотоэлектронной эмиссии применяются монохроматическое рентгеновское или
ультрафиолетовое излучения с энергией фотонов от десятков тысяч до десятков электрон-вольт. Спектр фотоэлектронов исследуют при помощи электронных спектрометров высокого разрешения (достигнуто разрешение до десятых долей 131у в рентгеновской области и до сотых долей 131у в ультрафиолетовой области). Для молекул энергии связи электронов во внутренних оболочках образующих их атомов зависят от типа химической связи (химические сдвиги), поэтому
фотоэлектронная эмиссия
успешно применяется в аналитической химии для определения состава
вещества и в физической химии для исследования химической связи. — фотоэлектронды эмиссия әдісі / photoelectric [photoelectron] emission method – фотоэлектронды эмиссия кезінде ұшып шығатын электрондардың энергетикалық спектрлерін ӛлшеуге негізделген заттардың құрылысын зерттеу әдісі. Электрондардың спектрлері бойынша
электрондардың байланыс энергиясын және зерттелетін заттағы олардың энергиялық деңгейлерін анықтауға болады. Фотоэлектронды эмиссия әдісінде фотон энергиялары он мыңнан онға дейінгі
электрон-вольт болатын
монохроматтық рентген немесе ультракүлгін сәулелері қолданылады. Фотоэлектрондардың спектрлерін жоғары дәлдіктегі электронды спектрометрлердің кӛмегімен зерттейді. Молекулалар үшін оларды түзейтін атомдардың ішкі
қабаттарындағы электрондардың байланыс энергиясы химиялық байланыстың типіне тәуелді, сондықтан фотоэлектронды эмиссия аналитикалық химияда заттың құрамын анықтауда және
физикалық химияда
химиялық байланысты зерттеуде қолданылады. методы радиоиндикаторные / radio indicator analysis methods
— методы качественного и количественного радиоиндикаторлық әдістер / radio
indicator analysis methods – химиялық анализдің радионуклидтерді қолданып
132
химического анализа с использованием радионуклидов. сандық және сапалық анализдеу әдістері. методы ускорения коллективные / collective acceleration methods — Методы ускорения заряженных частиц, а также их удержания в процессе ускорения, в которых используются собственные электромагнитные поля, возникающие в результате взаимодействия одной группы зарядов с другой либо в результате взаимодействия группы
зарядов с электромагнитной волной или плазмой ( в отличие от обычных методов ускорения, в которых
создаваемые внешние
поля, электрические или магнитные, имеют конфигурацию, обеспечивающую как ускорение, так и удержание в процессе ускорения заряженных частиц). ұжымдық (коллективті) үдету әдістері / collective acceleration methods – бір топ зарядтың екіншісімен әрекеттесуі нәтижесінде, не
заряд тобының
электромагнитті толқынмен немесе плазмамен әрекеттесуі нәтижесінде пайда болатын меншікті электромагнитті ӛріс қолдана отырып зарядталған бӛлшектерді үдету, сонымен қатар үдету процесінде оларды ұстап тұру әдістері (электрлік немесе магниттік сыртқы
ӛрістер тудыратын қарапайым үдету әдістінен ерекшелігі, мұның үдеуді,
сонымен қатар
зарядталған бӛлшектерді үдету процесінде ұстап тұруды қамтамасыз ететін конфигурациясы болады).
probe methods — физические методы исследования и локального анализа поверхности твердых тел с помощью пучка сфокусированных электронов (зонда). Пучки электронов получают с помощью электронной пушки.
Фокусировку осуществляют электронными линзами, создающими необходимые электрические и магнитные поля. После взаимодействия пучка первичных электронов с поверхностью исследуемого образца можно регистрировать упруго или неупруго рассеянные электроны, вторичную электронную эмиссию, эмиссию
десорбированных атомов
или ионов,
электромагнитное излучение в рентгеновской или оптической области, наведенный в образце электрический ток или э.д.с. — электронды-зондылы әдіс / electron probe methods – тоғысқан электрондар шоғының (зондының) кӛмегімен қатты дене бетін локальді анализдеу және
зерттеудің физикалық әдістері. Электрон шоқтарын электронды зеңбіректердің кӛмегімен алады. Тоғыстау қажетті электр және магнит ӛрістерін тудыратын электронды линзамен жүзеге асады. Алғашқы электрон шоқтары зерттелетін үлгі бетімен әрекеттескеннен кейін электронның серпімді және серпімсіз шашырауын, екінші
ретті электронды эмиссияны, десорбцияланған атомдардың немесе иондардың эмиссиясын, рентген немесе оптикалық облыстағы электромагнитті сәулені, үлгіде пайда болған эелектр тогын немесе э.қ.к-ін тіркеуге болады. жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|