Ақылбеков Ә. Т., Кривобоков В. П., Даулетбекова А. К

195 

 

модифицирующих или защитных покрытий 

на  поверхность  твѐрдого  тела  путѐм 

чередования  процесса  конденсации  его  из 

паровой 

фазы  и 

осаждения 

потока 

распылѐнных 

атомов, 

сопровождаемое 

облучением  подложки  пучком  ускоренных 

ионов. 

 

сәулелендірілуімен 

бірге 

жүретін 

тозаңдатылған 

атомдардың 

ағынының 

тұндырылуы мен булық фазадан конденсация 

процесін  кезекімен  қолдану  арқылы  қатты 

дененің  бетіне  модификациялаушы  немесе 

қорғаныш жабынды тұндыру. 

плакирование ионное 

реактивное — 

плакирование 

ионное 

с 

плазменной 

поддержкой,  при  котором  реактивный  газ 

вводится в плазму, реагирует с испарѐнным 

металлом  и  образует  слой  покрытия  из 

возникающего 

соединения. 

Например, 

таким  способом  можно  провести  реакцию 

паров  титана  с  азотом.  В  результате 

образуется пленка нитрида титана. 

реактивті  иондық  плакирлеу  –  плазмамен 

қолдалатын  иондық  плакирлеу.  Бұл  кезде 

реактивті  газ  плазмаға  ендіріледі,  ол 

буланған  металмен  әрекеттеседі  және  пайда 

болушы  қоспадан  жабынды  қабат  түзеді. 

Мысалы,  осы  әдіспен  титан  мен  азот 

буларының  реакциясын  жүзеге  асыруға 

болады.  Нәтижесінде  титан  нитриді  жабыны 

пайда болады. 

Пластичность  

Ductility, plasticity 

Свойство твердых тел необратимо изменять 

свои  размер  и  форму  без  разрушения  (т.е. 

пластически 

деформироваться) 

под 

действием  приложенных  внешних  сил. 

Пластические 

свойства 

твердых 

тел 

подвержены измерению при облучении. 

Пластикалық 

Ductility, plasticity 

Қатты денелердің сыртқы күштердің әсерінен 

ӛздерінің  ӛлшемі  мен  пішінін  бүлдірмей 

(яғни  деформациялану)  ӛзгерту  қасиеті. 

Қатты  денелердің  пластикалық  қасиеттерін 

сәулелену кезінде ӛлшеуге мүмкіндік бар.  

сверхпластичность  /  superplasticity  – 

свойство  некоторых  металлов  и  сплавов 

мелкозернистой  структуры  в  определенном 

диапазоне 

температур 

сильно 

деформируется  (деформация  до  100%  и 

более) 

без 

разрушения 

или 

трещинообразования 

под 

дейсвием 

относительно малых нагрузок. 

См.также деформируемость 

шамадан 

тыс 

созылымдылық 

/ 

superplasticity – 

ұсақдәнді  құрылымды  кейбір  металдар  мен 

балқымалар 

қасиеттері 

температураның 

белгілі  бір  диапазонында  шағын  жүктемелер  

қатынасының әсерінен бұзылу мен жарықшақ 

түзілместен  қатты  деформацияланады  (100% 

және одан да жоғары деформация). 

Сон.қара деформациялану 

Платини́рование 

Platinizing, platinum plating 

Осаждение (обычно электрохимическое или 

химическое)  защитно-декоративных  или 

каталитических покрытий. 

Платиналау 

Platinizing, platinum plating 

Қорғанысты-сәндік 

немесе 

катализдік 

жабынды  тұндыру  (әдетте  электрохимиялық 

немесе химиялық). 

Плѐнка тонкая 

Thin film  

Сплошное  или  островковое  образования  из 

конденсированной  (реже  –  газообразной) 

фазы  на  твѐрдой  или  жидкой  поверхности. 

Толщина  еѐ  соизмерима  с  расстоянием 

действия поверхностных сил. Имеет особые 

(в сравнении с объемной фазой, из которой 

образовалась 

тонкая 

плѐнка) 

состав, 

структуру 

и 

термодинамические 

характеристики.  В  пределе  переходит  в 

мономолекулярные 

слои. 

Различают 

симметричные тонкие плѐнки, разделяющие 

Жұқа қабыршық 

Thin film  

Қатты  немесе  сұйық  бетте  конденсірлі  ортадан 

(кейде газ тәріздес фазадан)  болатын тұтас немесе 

үшкір түзіліс. Оның қалыңдығы беттік күштердің 

әсерімен  шамалас.  Айырықша  (жұқа  пленка 

түзілген  кӛлемдік  фазамен  салыстырғанда) 

құрамға,  құрылымға  және    термодинамикалық 

сипаттамаларға 

ие 

).Шекті 

жағдайда 

мономолекулалы  қабатқа  ӛтеді.  Бәрдей  құрамды 

бӛліп тұрған симметриялы жұқа пленка, мысалы  

сұйық  қатты  немесе  сұйық  бетпен  (жұғатын 

беттер) аққанда  түзілетін симметриялы емес деп 

196 

 

фазы 

одинакового 

состава, 

и 

несимметричные, образующиеся, например, 

при  растекании  жидкости  по  твердой  или 

жидкой 

поверхности 

(смачивающие 

пленки). 

См. также слой мономолекулярный. 

ажыратады.  

пленка  алмазоподобная  /  diamоnd  like 

carbon (DLC) thin film — тонкая углеродная 

плѐнка,  по  структуре  близкая  к  алмазу. 

Обладает чрезвычайно высокой твердостью, 

хорошими  антифрикционными  свойствами 

и  стойкостью  к  коррозии,  кислотам  и 

щелочам.  Подобные  плѐнки  создаются  с 

помощью  плазменных  CVD-методов  из 

углеводородных 

газов. 

Перспективный 

материал  с  уникальными  свойствами, 

сравнимыми 

со 

свойствами 

алмаза. 

Совокупность 

высоких 

электрических, 

оптических,  акустических,  химических  и 

механических 

свойств 

позволяет 

использовать  эти  пленки  для  эффективного 

теплоотвода,  для  получения  слоев  с 

высокими 

оптическими 

и 

диэлектрическими 

характеристиками, 

нанесения  защитных  покрытий  с  целью 

герметизации, 

придания 

механической 

прочности,  химической  и  радиационной 

стойкости.  

 алмаз  тәрізді  қабыршық  /  diamоnd  like 

carbon (DLC) thin film — құрылымы жағынан 

алмаздікіне жақын кӛміртекті қабыршық. Аса 

жоғары  қаттылыққа,  жақсы  антифрикциялы 

қасиеттерге  ие  және  коррозияға,  қышқылға 

және 

сілтілерге 

тұрақты. 

Мұндай 

қабыршықтар  кӛміртекті  сутекті  газдардан 

плазмалық CVD-әдісінің кӛмегімен алынады. 

Алмаздікіне  ұқсас  керемет  қасиеттерге  ие, 

болашағы  мол  материал.  Материалдың 

бойындағы  жоғары  электрлік,  оптикалық, 

акустикалық,  химиялық  және  механикалық 

қасиеттерінің  жиыны  бұл  қабыршықтарды 

жылуды  тиімді    кетіру  үшін,  жоғары 

оптикалық  және  диэлектрлік  қасиеттерге  ие 

қабаттар  алуда,  герметизациялау  мақсатында 

қорғаушы жабындарды жабуда, механикалық 

беріктік,  химиялық  және  радиациялық 

тӛзімділігін  арттыруда  қолдануға  мүмкіндік 

береді. 

—

 

пленка  магнитная  /  magnetic  film  — 

слой  магнитного  вещества  (обычно  ферро- 

или  ферримагнетика)  толщиной  от  долей 

нанометра  до  нескольких  микрометров  с 

рядом 

особенностей 

атомно-

кристаллической  структуры,  магнитных, 

электрических 

и 

других 

физических 

свойств,  отличающих  пленку  от  массивных 

магнетиков. 

—

 

Магнитті  пленка  /  magnetic  film  -  

қалыңдығы  нанометрдің  бірнеше  үлесінен 

бірнеше  микрометрге  дейінгі  магнит  заттың 

қабаты  (әдетте  ферро-  немесе  ферримагнетик). 

Мұнда    пленканы  массивті  магнетиктерден 

ерекшелендіретін 

атомдық-криссталдық 

құрылыммен,  магниттік,  электрлік  және  басқа 

физикалық қасиеттерімен  ерекшеленеді. 

 

—

 

пленка  оксидная  /  oxide  film  — 

пленка,  образующаяся  на  поверхности 

металлов 

или 

сплавов, 

состоящая 

преимущественно  из  оксидов  металла. 

Наличие  подобной  плотной  пленки  на 

многих металлах (например, на Al, Ti и др.) 

предохраняет их от коррозии.  

—

 

оксидтік пленка /  oxide  film  -  металдар 

мен  қорытпалардың  бетінде  қалыптасатын 

негізінен  металл  оксидінен  тұратын  пленка. 

Кӛптеген  металлдардағы  (мысалы,  Al,  Ti  және 

т.б.-да)    мұндай  тығыз  пленка  оларды 

коррозиядан қорғайды.  

—  пленка  островковая  /  island  film  — 

ансамбль  обычно  трехмерных  частиц  на 

поверхности  твердого  тела.  Представляет 

собой 

промежуточную 

фазу 

между 

сплошной  тонкой  пленкой  и  зародышами, 

конденсировавшимися  на  поверхности  из 

паровой или газовой фазы. 

— аралды пленка / island film — қатты дене 

бетіндегі    әдетте  үшӛлшемді  бӛлшектердің 

ансамблі.  Тұтас  жұқа  пленка  мен  газды 

немесе  бк  фазасынан  бетте  конденсрленетін 

дәнектердің  арасындағы  аралық  фаза  болып 

келеді. 

 

197 

 

—  пленка  полимерная  /  polymer  film  — 

сплошной  слой  полимеров  толщиной  не 

более  0,3  мм.  Более  толстые  слои 

называются листами или пластинами. 

—  полимер  пленка  /  polymer  film  — 

полимерлердің  қалыңдығы  0,3  мм-ден  артық 

емес  тұтас  қабаты.  Бұдан    неғұрлым  қалың 

қабаттар  жапырақ  немесе  пластиналар  деп 

аталады. 

пленка  аморфная  тонкая  /  thin  amorphous 

film  —  двумерное  образование  толщиной  1 

– 1000 нм, характеризующееся отсутствием 

дальнего  порядка  в  расположении  атомов 

при  комнатной  температуре.  Ее  обычно 

получают  из  паровой  (газовой)  фазы, 

созданной  ионно-плазменным  распылением 

или 

испарением, 

с 

последующей 

высокоскоростной 

конденсацией 

на 

охлажденную  жидким  азотом  подложку. 

Иногда  (в  случае  хороших  структурных 

предпосылок)  для  этих  целей  используют 

химическое  и  электролизное  осаждение 

ионов металлов на поверхность.  

—

 

аморфты  жұқа  қабыршық  /  thin 

amorphous  film  —  бӛлме  температурасында 

атомдардың  орналасуының  алыс  реттілігі 

жоқ,  қалыңдығы  1-1000нм  екі  ӛлшемді 

түзіліс. 

Оны 

әдетте 

ионды-плазмалық 

тозаңдандыру 

арқылы 

түзілген 

булық 

(газдық)  фазадан  немесе  кейіннен  тӛсенішті 

сұйық  азоттың  кӛмегімен  суыту  арқылы 

жоғары  жылдамдықты  конденсацияланатын 

буланудың  кӛмегімен  алады.  Кей  жағдайда 

бұл мақсатта бетке иондарды химиялық және 

электролиздік тұндыруды да қолданады. 

пленка  эпитаксиальная  тонкая  /  thin 

epitaxial  film  —  пленка,  когерентно  или 

частично 

когерентно 

граничащая 

с 

кристаллическим  материалом,  на  котором 

она формируется. 

 эпитаксиальді  жұқа  қабыршық  /  thin 

epitaxial  film  —  ӛзі  қалыптасатын  кристал 

материалымен  когерентті  немесе  ішінара  

шекараласатын  пленка. 

Пленкообразователи 

Film-forming agents 

Вещества,  способные  образовывать  пленку 

при  нанесении  на  твердую  поверхность; 

основные  компоненты  всех  лакокрасочных 

материалов. 

Пленка тудырушылар 

Film-forming agents 

Қатты  бетке  жаққанда  пленка  тудыруға 

қабілетті  заттар;  барлық  бояғыш  заттардың 

негізгі құрылымдық коммпоненттері. 

Пло́тность вещества́ 

Density, tightness 

Характеристика 

количества 

вещества, 

нормированная  на  единицу  объѐма  или 

площади.  

Зат тығыздығы 

Density, tightness 

Аудан  немесе  кӛлем  бірлігіне  нормаланған 

зат мӛлшерінің сипаттамасы. 

плотность  вещества  ядерная  /  nuclear 

density  —  количество  атомов  в  единице 

объѐма  (обычно  в  одном  кубическом 

сантиметре). 

 заттың  ядролық  тығыздығы  /  nuclear 

density 

—  кӛлем  бірлігіндегі  атомдар 

саны(әдетте бір куб метрде).  

плотность заряда линейная /  linear charge 

density  —  отношение  величины  электри-

ческого  заряда,  находящегося  между  двумя 

поперечными  сечениями  тела,  имеющего 

цилиндрическую  форму,  к  расстоянию 

между этими сечениями. 

зарядтың  сызықтық  тығыздығы  /    linear 

charge  density  —  цилиндрлі  формаға  ие 

дененің 

екі 

кӛлденең 

қималарының 

арасындағы  электр  заряды  шамасының 

аталған  қималар  арасындағы  қашықтыққа 

қатынасы. 

плотность  заряда  объѐмная  /  charge 

concentration 

—  отношение  величины 

электрического 

заряда, 

находящегося 

внутри некоторого объѐма, к величине этого 

объѐма. 

зарядтың  көлемдік  тығыздығы  /  charge 

concentration  —  қандай да бір кӛлем ішіндегі 

электрлік зарядының осы кӛлемнің шамасына 

қатынасы. 

плотность   заряда  поверхностная  / 

surface 

charge 

density 

—  отношение 

зарядтың  беттік  тығыздығы  /  surface 

charge  density  —  дененің  қандай  да  бір  жұқа 

198 

 

величины 

электрического 

заряда, 

находящегося 

на 

некотором 

участке 

тонкого  поверхностного  слоя  тела,  к 

площади этого участка. 

беттік  қабатының  бӛлігінде  орналасқан 

электрлік  заряд  шамасының  осы  бӛліктің 

ауданына қатынасы. 

плотность  плазмы  /  plasma  density  — 

число  свободных  электронов  в  единице 

объема.  Плотность  ионов  связана  с  ней 

посредством  среднего  зарядового  числа 

ионов.  Другой  важной  величиной  является 

плотность  нейтральных  атомов.  В  горячей 

плазме  она  мала,  но  иногда  может  быть 

важным 

параметром 

для 

описания 

плазменных процессов.  

 

плазма тығыздығы / plasma density — кӛлем 

бірлігіндегі  еркін  электрондар  саны.  Иондар 

тығыздығы  онымен  иондардың  орташа 

зарядтық саны арқылы байланысты. Бейтарап 

атомдардың  тығыздығы  келесі  бір  маңызды 

параметрлердің бірі болып табылады. Ыстық 

плазмада  ол  ӛте  аз,  бірақ  кейде  плазмалық 

процестерді 

сипаттау 

үшін 

маңызды 

параметр болуы мүмкін. 

плотность  смещений  атомов  /  displaced 

atoms  density  —  количество  смещений 

атомов  со  своих  положений  под  действием 

излучений  в  единице  объѐма  твѐрдого  тела 

за  период  испытаний,  отнесѐнное  к 

количеству атомов в единице объѐма. Очень 

важная 

характеристика 

радиационной 

нагрузки  на  конструкционные  материалы  и 

тепловыделяющие  элементы  в  активной 

зоне ядерных реакторов.  

атомдардың  ығысу  тығыздығы  /  displaced 

atoms  density  —  сынақ  жүргізілген  уақыт 

ішінде  сәуленің  әсерінен  кӛлем  бірлігіндегі 

ӛз орнынан ығысқан атомдар санының кӛлем 

бірлігіндегі  атомдар  санына  қатынасы. 

Ядролық 

реакторлардың 

белсенді 

аймағындағы  жылу  бӛлуші  элементтері  мен 

конструкциялық 

материалдарға 

түсетін 

радиациялық 

жүктеменің 

маңызды 

сипаттамасы. 

плотность состояний / density of states — 

отношение числа состояний статистической 

системы  с  энергией,  заключѐнной  в 

некотором  энергетическом  интервале,  к 

величине этого интервала. 

күйлердің  тыңыздығы  /  density  of  states  — 

статистикалық  жүйенің  қандай  да  бір 

энергетиялық  интервалдағы  энергияға  ие 

күйлер санының осы интервалдың шамасына 

қатынасы. 

Пло́тность пото́ка (тока) частиц 

Число  частиц,  движущихся  в  потоке,  через 

единичное сечение,которое они пересекают, 

в единицу времени (обычно нормируется на 

один  квадратный  сантиметр  в  секунду). 

Важная 

характеристика 

интенсивности 

потока  (тока)  движущихся  частиц.  Широко 

используется в радиационных технологиях. 

Бӛлшектердің ағынының тығыздығы  

Уақыт  бірлігінде    бір  қима  арқылы  ӛткен  

ағындағы  бӛлшектер  саны  (әдетте  ол 

секундына 

бір 

квадратты 

сантиметрге 

нормаланады). 

Қозғалыстағы 

бӛлшектер 

ағыны 

қарқындылығының 

маңызды 

сипаттамасы.  Радиациялы  технологияларда 

кеңінен қолданылады. 

плотность  диффузионного  потока  / 

diffusion  flux  density  —  отношение  числа 

частиц  вещества,  проходящего  путѐм 

диффузии  через  участок  поверхности 

равной  концентрации,  к  площади  этого 

участка и к промежутку времени, в течение 

которого 

осуществляется 

прохождение 

вещества. 

диффузиялық  ағын  тығыздығы  /  diffusion 

flux  density  —  концентрациясы  біртекті  бет 

бӛлігі  арқылы  диффузия  жолымен  ӛтетін 

заттың  бӛлшектер  санының  осы  бӛліктің 

ауданына  және  заттың  ӛтуі  жүзеге  асатын 

уақыт аралығына қатынасы. 

плотность  ионного  тока  /  ion  current 

density—  величина  тока  ионов,  падающих 

на поверхность твѐрдого тела, отнесѐнная к 

единице площади поверхности. 

ионды  ағын  тығыздығы  /  diffusion  flux 

density  —  қатты  дене  бетіне  түсетін  иондар 

ағыны      шамасының  беттің  аудан  бірлігіне 

қатынасы. 

плотность  магнитного  потока  /  magnet 

flux  density  —    число  линий  потока  на 

единицу  площади,  проходящих  через 

жүктеу/скачать 4,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: