«АҚылдың ТҮбі қҰт болар»
жүктеу/скачать 17,16 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 1462 жылы Моғолстан ханы Есенбұға- ның қайтыс болуы Қазақ хандығының одан әрі күшеюіне жол ашты. Өйткені
- Оларды өзбектер – «қазақтар» деп атады». СЫР БОЙЫНДАҒЫ ШАЙҚАС
- Асылхан қажы ТҮСІПБЕК, ҚМДБ-ның Қостанай облысы бойынша кіл имамы бірлікте бар қасиет»
- АНА ТІЛІ ӨШПЕС ДАҢҚ
- Т лепберген бенұлы ТОБАҒАБЫЛОВТЫҢ
- КЕМ ЕРЛІКПЕН ҚАЗА ТАПТЫ
- Ұлы Отан соғысы халқымызға қайғы-қасірет алып келді. Елімізде соғыс зардабы тимеген бірде-бір отбасы болмаған шығар. 300-ге
АНА ТІЛІ ДƏУІР ДАУЫСЫ Дария ҚОЖАМЖАРОВА, Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының ректоры, ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі, тарих ғылымының докторы, профессор ЛЫ О И АСЫ ЛЫ О И АСЫ 1462 жылы Моғолстан ханы Есенбұға- ның қайтыс болуы Қазақ хандығының одан әрі күшеюіне жол ашты. Өйткені Моғолстан ханының өлімі мемлекеттегі ішкі феодалдық қырқыс пен Амасанжы Тайшы бастаған ойраттардың шабуы- лына алып келіп, мемлекеттің шаңы- ра ғын шайқалтты. Сондай-ақ 1468 жы лы Әбілхайырдың жол үстінде қаза та буы да жаңадан құрылған Қазақ хандығы нығайтып, оның беделі мен әскери-саяси күш-қуатын арттыра түсті. Әсіресе, Әбілхайыр ұрпақтарының билік үшін өзара талас-тартысы биліктің әлсіреуіне әкеп соғып, мемлекеттегі тайпалардың жаппай Қазақ хандығына қосылуына ықпал жасады. Бұл тура- лы Мұхаммед Хайдар Дулати былай деп жазады: «...Әбілқайыр хан дүние салғаннан кейін Өзбек ұлысының шаңы рағы шайқалды; (онда) ірі-ірі шиеленістер басталды. Үлкен бөлігі (оның қол астындағылардың) Керей хан мен Жәнібек ханға көшіп кетті, сөйтіп олардың төңірегіне (жиналған адамдардың) саны екі жүз мыңға жетті. Оларды өзбектер – «қазақтар» деп атады». СЫР БОЙЫНДАҒЫ ШАЙҚАС Хан емессің қатынсың, Қаза келсе қапылсың, Алтын тақта жатсаң да, Ажалдың жеткен батырсың К нбесең де к нерсің. Иманыңды айт, лерсің Еңсегей бойлы ер Есім, Алғалы тұр жаныңды, Шашқалы тұр қаныңды, Кешікпей содан татарсың, – деп ескерту жасап хабар берсе де, н керлері ханды о дүниеге бұрынырақ ж нелтсе керек. Осылайша жікшілдік әрекетке кіріскен Тұрсын ханның тағдыры аяныш- ты күйде аяқталған. Академик Манаш Қозыбаев ХХ ға- сыр да мір сүрген бдіғапар хан туралы: ...Ауыр заманда ту к терген ерлердің бірі бдіғапар даңқ үшін әмір болмады, Яғни білхайыр хандығынан к шіп келген тайпалардан едәуір әскери күш жинаған Керей мен Жәнібек білхайыр хандығы мен Моғолстанның құлдырауын пайдала- на отырып, Шығыс Дешті-Қыпшақ пен Жетісуді мекендеген к шпелі тай- паларды біріктіру жолындағы күреске емін-еркін араласып кетеді. Осыған байланысты Қазақ хандары алдарына стратегиялық үш міндетті шешуге тырысты. Оның біріншісі Дешті- Қыпшақта ерте кезден қалыптасқан мал жайылымдарын пайдаланудың тәртібін қалпына келтіру, екіншісі Сыр бойындағы Сығанақ, Созақ, Отырар, Ясы (Түркістан) және тағы басқа да қалаларының үстінен тетін сауда керуен жолдарын здеріне карату, үшіншісі ортақ бір тілде с йлейтін к шпелі тайпалардың б а с ы н қ о с ы п , т ұ т а с э т н и к а л ы қ аймақты қалыптастырудан тұрды. Осындай стратегиялық мәселелерді шешуде Қазақ хандығына Сырдария бойындағы қалаларды қарату ерекше маңызды еді. Бірақ Сыр бойындағы қалалар үшін Қазақ хандығына қарсы білхайырдың ұлы Шайх-хайдар және немерелері Мұхаммед Шайбани мен Махмұд сұлтан тайталасқа түсіп, сол кездегі Қазақ хандарының бас- т ы қ а р с ы л а с т а р ы н а а й н а л а д ы . Сондықтан Қазақ хандары шайба- нидтерге т теп беру үшін Жошының басқа ұрпақтары – Ахмет хан мен Махмұд хан, Батыс Сібірдің билеушісі Ибақ хан және Ноғай мырзалармен одақтасуға ұмтылады. Нәтижесінде білхайыр ханның мұрагері Шайх Хайдар Батыс Сібірдің билеушісі Ибақ ханның қолынан қаза тап- са, білхайыр ханның немерелері Мұхаммед Шайбани мен Махмұд сұлтан Астраханға қашып барып паналайды. Алайда Мұхаммед Шай- бани Астрахан қоршауын бұзып ш ы ғ а д ы д а Д е ш т і - Қ ы п ш а қ т а ғ ы тайпалардың бір б лігін соңына ертіп Мәуереннахрға келіп, Темір әулеті арасындағы зара тартысты пайдала- на отырып, Мұхаммед Мәзит Тархан- нан Түркістан лкесін тартып алады. Оның қол астына Самарқан, Бұхара сияқты үлкен қалалар теді. Осылай- ша Мұхаммед Шайбани жағдайын нығайтқан соң қарсы күресін қайта жалғастырды. Нәтижесінде Сыр бойындағы қалалар үшін соғыстар отыз жылдан астам уақытқа созылып, жеңістер мен жеңілістер жауласушы екі жақтың да үлесіне тиіп отырды. Мәселен, 1470 жылы қыста Қазақ ханы Керей Түркістанға шабуыл жасаса, Жәнібектің үлкен баласы Махмұд сұлтан Созақ қаласын, оның інісі Еренжі Сауранды басып алады. Осылайша Сыр бойындағы маңызды ел есімін атады, ол к нді, Отан үшін жанын пида етіп, шүберекке байлады. Патша жендеттерінен аман қалған мір бдіғапар большевиктік экстремизмнің құрбаны болды...» деп жазған еді. Ах- мет Байтұрсыновтың осы хан жайында жазғаны бар екен. Жеті атадан қара аруақ, Қалып еді артына. ділдікпен ел билеп, Тартып еді салтына, – дейді. Патша әскерімен талай рет шайқасқа түскен, ақсақалдар шешімімен Торғайға хан сайланған бдіғапар халықпен бірлесіп, ақылдасып, билеудің жолын қарастырған сауатты да, білімді хан еді. Файзолла ақын « бдіғапар хан» дейтін толғауында: Хан болған он үш болыс үш Торғайға, қалалардың бірі – Созақ және Сау- ран қалалары Қазақ хандығының құрамына теді. Алайда екі жыл- дан соң Мұхаммед Шайбани Ноғай Ордасының әмірі Мұса мырзаның к м е г і н е с ү й е н у а р қ ы л ы А р к к бекінісі мен Сығанақ қаласын зіне қаратудың сәті түседі. Бірақ Бұрындық және Махмұд сұлтандар басқарған қазақтың әскерлері Қаратаудағы Соғынлық асуы түбінде Созақ пен Сығанақ аралығында Мұхаммед Шайбани әскерлерін талқандап, Сығанақ қаласын қайтарып алды да, Мұхаммед Шайбаниды Маңғыстауға қашуға мәжбүрлейді. Дегенмен, Шайбани әулетімен арадағы соғыстар Жәнібек ханнан кейін таққа отырған Бұрындық хан (1480-1511 ж.ж.) тұсында да тоқтамайды. Осы кезде Сыр бойын- дағы қалаларды иелену жолындағы күреске мір Темір әулетінің кілі Сұлтан Ахмет мырза мен Моғолстан ханы Сұлтан Махмұд араласады. Мұхаммед Шайбани болса Моғолстан ханына болысып, оның қолдауымен тағы да Арк к, Сығанақ қалаларын басып алады. Үш жыл бойы соғысқан Мұхаммед Шайбани, Бұрындық хан мен Қасым сұлтан бастаған қауымның қысымына т теп бере алмай, 1486 жылы Түркістанды тастап, Хорезм- ге кетуге мәжбүр болды. 1482-1485 Жігіттің сұлтаны еді-ау бдіғапар. Еске алсаң елжірейді жүрек-бауыр, Дүниеге сирек келер ондай тәуір, Сабырлы, ақыл иесі, білімге бай, Ерекше бір белгісі – мінезі ауыр, – деп толғана, тебірене жырлайды. Мінекей, қазақтың соңғы ханда- рының бірі саналатын бдіғапардың да тағдыры аянышты аяқталады. Де- сек те, қазақ хандарының тарихы ел аузында, халық аңыздарында, жырау- лар жырында қалып қойды. лі де талай әңгіме, дастандар, хикаялардың беті ашылар, кітаптар жазылар деген үміттеміз. Қазақ хандығының 550 жыл қарсаңында айтылатын, жазылатын с з, орнайтын ескерткіштер алда деп білеміз.
мәжбүр болды. Ал Қазақ хандығы болса зінің ең жоғары қуаттылығына XVI ғ. бірінші ширегінде Қасым хан (1511-1521 жж.) тұсында жетті. Мұхаммед Шайбани жорықта- рының біріне (1509 ж.) қатысушы Фазлаллах ибн Рузбехан Исфахани тоналған Жаныс сұлтан ұлысынан ба- сып алынған олжаның соншалықты мол әрі әртүрлі болғанын хабарлаған. Сол жылы үй аспаптарымен, жи һаз- дарымен, киім-кешекпен, әртүрлі тауарлармен бірге, к ліктерге тиелген оң мыңнан астам қазақ киіз үйлері, «санына есеп жетпейтін» мініс затта- ры, сиырлар, түйелер, қойлар алынған екен. Бұл мәліметтер қазақтардың тек экономикалық жағынан қуаттылығы туралы ғана емес, сонымен бірге то- лассыз соғыстардың оларға келтірген зор шығындары туралы да ой жүгіртуге мүмкіндік берсе керек. Шайбанидың қарсы жорығы нәтижесінде оған қазақ әскерлерінің Түркістан алқабы сыртына қарай уақытша ысырып тастаудың сәті түскен еді. 1510 жылы Мұхаммед Шайбани Сығанаққа қайтадан келді, бірақ Қасым әскерлері оларды талқандап, тірі қалғандары Самарқандқа қашты. Қасым ханның тұсында қазақ- тардың саны миллион адамға жет- кен. Оның билік ету уақытында Қазақ мемлекеті туралы батыс елдері бір нәрсені әкеле бердіңіз» десе, ол: «Жақсылық та, жамандық та – тілден, тіл байқап с йлемесе, тас жарады, тас жармаса – бас жарады» деп жауап беріпті. Ел қорғау, Отанды аялау, бейбітші- лікті сақтау – мұсылманның асыл міндеті. Бұл қасиеттер жыраулары- мыз дың толғауларынан тыс қалсын ба?! К рнекті ақын-жырау Доспам- бет (қазақ тілінің ерекшеліктеріне сай Дұсмұхаммед с зі Доспамбет деп згеріске ұшыраған болар, мәселен М ұ х а м м е д с з і қ а з а қ д а л а с ы н д а Мұхамбет, Махамбет, т.б. деп аталып кеткен) ел қорғауды мұсылмандық әрі перзенттік парыз деп санаған. Ол Қырым, Ноғайлы, Қазан хандықтары арасындағы шайқастарда қолбасшы болған. Бір леңінде: «Осы жолда шаһид болсам, яғни жанымды берсем кінбен», – деуі тегін емес, сірә. Доспамбет жырау: «...Бүгін, соңды кінбен, кінбестей болғанмын, Ер Мамайдың алдында Шаһид кешсем, кінбен!..» деп ерлікті наси хаттаған. Бұл лең де қазақ даласындағы ер-жігіттерге жігер сыйлаған. XVII ғасырдың к рнекті жырауы Жиембет ақын ержүрек батырлығымен де, ұшқыр ақындығымен де к зге түскен. Кейбір кітаптарда Жиембет жы- рау 1620 жылы Есім ханның ойраттарға қарсы соғысында Кіші жүз қолын басқарғаны туралы жазылған. Ол Есім ханның есіне ткенді салып, Құдайдан қорқуға шақырып, тәубешіл болуға үндеп отырған. зі де жырларын- да бір Аллаға сыйынып, құлшылық пен тіршілікті ұштастыра үйлесімді мір сүруді уағыздаған. Бұл жағдай ақынның мына бір леңінде айқын к рініс тапқан: «...Бастап келген зге емес, Жиембет сынды биің-ді. Малын салып алдына, р саладан құйылды, Он екі ата Байұлы Бір Тәңірге сыйынды». Абылай ханның тұлғалық бейнесін тұңғыш сипаттаған, қоғам қайраткері Бұқар жырау ханның ақылшысы, яғни кеңесшісі болған. Бұқар Қалқаманұлы халықты имандылыққа шақырған. « Т і л е к » д е п а т а л а т ы н л е ң і н д е шариғатты біліп, ұстануға, рухани тұрғыдан сіп, негелі мір сүруді уағыздаған. Бұқар бабамыз: «Бірінші тілек тілеңіз, Бір Аллаға жазбасқа. ...Бесінші тілек тілеңіз, Бес уақытты бес намаз Біреуі қаза қалмасқа» деп жырлайды. Ақын адамгершілікті насихаттап, кеңпейіл мінезді болуға шақырған. Алланың ақ жолында жүріп, шариғатқа б е к е м б о л у д ы ң м а ң ы з д ы л ы ғ ы н түсіндірген. Бір леңінде: «Алла деген ар болмас, Ақтың жолы тар болмас, Тар пейілді кеңімес, Кең пейілді кемімес», – дейді. Расында да, адам баласы кеңпейілді болған сайын, оның адамгершілігі ар- тады. Халқымызда: «Кең болсаң, кем болмайсың» деген с з бар. К ркем мінез – мұсылманға тән сипат. Қазақ халқы қашан да бірлікті басты орынға қоя білген. Ел арасында «бірлігі күшті ел озады», «бірлік болмай, тірлік болмас», «жұмыла к терген жүк жеңіл», «к ппен к рген ұлы той» деген қанатты с здер кең тараған. Асыл діннен бастау алған бұл мақалдар қазақ даласында жиі айтылып келді. Қазір де маңызын жойған жоқ. Пайғамбарымыз Мұхаммед (Алланың оған игілігі мен сәлемі бол- сын) мұсылман үмбетін жамағатпен бірге болуға шақырған. Алла Елшісі: «...К п- шілікпен бірге болыңдар! Б лінуден сақ- таныңдар» деген сиет қалдырған. Алла Тағала қасиетті Құранда « ли Имран» сүресінде: «...Б лінбеңдер» деп әмір ет- кен. Исламды ұстанған бабаларымыз да бірлікті әрдайым лең-жырға қосқан. 17 жасынан шайқасқа қатысып, қазақ жерін қалмақтардан қорғаған белді батыр әрі жырау Ақтамберді С а р ы ұ л ы н ы ң с и е т л е ң д е р і д е пайғамбарлар с зімен үндесіп жатыр. М а қ а л а н ы ң қ о р ы т ы н д ы с ы н А қ т а м б е р д і ж ы р а у д ы ң л е ң і м е н рбітсек:
«Балаларыма сиет: Қылмаңыздар кепиет, Бірлігіңнен айырылма, Бірлікте бар қасиет. Татулық болар береке, Қылмасын жұрт келеке. Араз болсаң алты ауыз, Еліңе кірген әреке». Алла Тағала елімізді аман, жерімізді тыныш еткей. Ұлы Аллаға ұнамды әрбір ісіміз берекелі болғай. мин!
жылдары Моғолстан ханы Жүніс Ташкент пен Сайрам қалаларын басып алды. Моғолстан билеушілері Мұхаммед Шайбаниды мір Темір әулетіне қарсы жұмсау үшін қолдады, ал мір Темір әулетінен шыққан мір Мұхаммед Мәзит Тархан оларға қарсы Қазақ хандығымен одақтасты. ХV ғасырдың аяғында Моғолстан х а н ы С ұ л т а н М а х м ұ д О т ы р а р қаласын басып алып, оны Мұхаммед Шайбаниға берді. Сонымен қатар Мұхаммед Шайбани тағы да Сауран мен Яссы қалаларын басып алды. Бұл жорыққа жауап ретінде Бұрындық х а н ш ұ ғ ы л т ү р д е ә с к е р ж и н а п , Сығанақ каласын қоршауға алады. К п кешікпей қаланың тұрғындары қ а з а қ ә с к е р л е р і н е б е к і н і с т і ң қақпасын ашып береді де Сығанақ қайтадан қазақтардың қолына теді. Сауран қаласының халқы да қазақтың біріккен қалың қолын к рісімен-ақ Мұхаммед Шайбанидың қаланы билеуге қалдырған туыстарын ұстап алып, Бұрындық ханға беріледі. Бұдан соң қазақтар Түркістан мен Арк к қалаларын қоршап оны да басып ала- ды. Қазақ ханы Бұрындық пен Қасым және Жәдік сұлтандар Мұхаммед Мәзит Тарханмен күш біріктіріп, Мұхаммед Шайбаниға қарсы Созақ қ а л а с ы н а б а ғ ы т а л а д ы . С о з а қ қаласының тұрғындары Бұрындыққа к мек береді, қала қазақтардың қолына к шті. К п ұзамай Сауран да Бұрындық ханның қолына түсті. Ал Отырарды қоршау 90-жылдардың соңында Мұхаммед Шайбани мен Бұрындық ханның зара бітім жа- сасуымен аяқталды. XV ғ. аяқталар тұсындағы күрестің қорытындысы – Қазақ хандығы құрамына Созақ, Сығанақ, Сауран қалалары мен Түркістан аймағының солтүстік б лігі болды, Отырар, Яссы, Арк к, Бозкент қалалары мен Түркістан аймағының бір б лігі Мұхаммед Шайбаниға қарады. Ташкент пен Сайрам қалаларын Моғолстан ханы Сұлтан Махмұд биледі. Далада билік ж а с а у ү ш і н к ү р е с у г е М ұ х а м м е д Шайбанидің нақты күші болмады. Іс жүзінде ол тек Сырдария маңындағы жерлер үшін күресумен шектелуге де білді. Таныды. Қасым хан Ұлы князь ІІІ Василий (1505-1533 жж.) кезіндегі Мәскеу мемлекетімен дипломатиялық қатынаста бол- ды. Мәскеуге бірнеше рет келген (1517 ж., 1526 ж.) Австрия диплома- ты Сегизмунд Герберштейн зінің дипломатиялық жазбаларында Қазақ хандығы туралы айтқан. Қасым хан кезінде Қазақ хандығы біраз күшейді. Мұхаммед Хайдар Ду- лати ол туралы: «қазақ хандары мен сұлтандары арасында Қасым хан- дай құдіретті ешкім болған емес» деп жазды. Жалпы алғанда Мұхаммед Шайбани ханның Дешті-Қыпшақтан ығысып барып Мәуереннахрды жа- улап алуы Орта Азия тарихындағы, әсіресе қазақ пен збек үшін елеулі оқиға болды. Мұхаммед Шайбани ханға ілесіп келген Мауреннахрға келген к шпелі тайпалар бірте-бірте отырықшы халыққа сіңіп, олардың тілі мен мәдениетін қабылдап, здерінің бұрынғы згешеліктерінен айырыл- ды. Сонымен қатар бұл тарихи үрдіс бұрынғы дәуірлерде бытыраңқы бо- лып келген қазақ тайпаларының ба- сын біріктіруге, қазақтың этникалық аумағын анықтауға, сонау 6-7-ғасырдан басталған қазақтардың халық бо- лып қалыптасу барысын біржолата аяқтатуға мүмкіндік берді. Бұрын Ақ Орда мен білхайыр хандығында қолданылған « збек-қазақ» деген жал- пы атау бір-бірінен ажырап, «Қазақ» термині бірте-бірте Дешті-Қыпшақ пен Жетісуда қалыптасқан халықтың тұрақты атына айналса, « збек» термині Мұхаммед Шайбаниға еріп кеткен тайпалардың этникалық атауы ретінде Орталық Азияда ғана қолданылатын болды. Сондай-ақ қазақ хандарының Сырдария алқаптарының бір б лігін қосып алуы қазақ хандарының елді тұтас біріктіру жолында табысқа жетуінің кілтіне айналды. XV ғ. аяғында мемлекеттердің әуел бастағы ше- каралары кеңейе түсті. Оған Батыс Жетісумен, Оңтүстік Қазақстандағы жоғарыда к рсетілген қалалармен бірге далалық ңірлерімен Қаратау аймағы, Сырдария мен Солтүстік Арал алқаптары, Орталық Қазақстанның едәуір б лігі енді.
8 №36 (1294) 10 – 16 қыркүйек 2015 жыл
АНА ТІЛІ ӨШПЕС ДАҢҚ «Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ және Қазақ радиосы мен «Шалқар» радиосының ұжымдары Қазақ радиосында ұзақ жылдар бойы еңбек еткен ардагер журналист, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі Т лепберген бенұлы ТОБАҒАБЫЛОВТЫҢ ауыр науқастан қайтыс болуына байланысты марқұмның отбасы мен туған- туыстарына қайғырып, к ңіл айтады. Азаматтарын соғысқа аттандырып, солардың аман-есен жеңіспен оралуын тілеп, емшектегі баласын арқасына таңып, күндіз орақ орып, түнде бау байлап, қолдары қалт еткенде әскердегі жауын герлерге жылы киім дайындап, Ұлы Жеңісті жақындатқан аналарымызға мәңгі қарызбыз. кесіз скен ұрпақтың бірімін, іңгәлап дүние есігін жаңа ашқанда әкем Ақылбек Мәдемілов соғысқа аттанып, Смоленск қаласын азат ету кезінде ерлікпен қаза болды. 2-3 жасар кезімде бірлі-жарым азаматтар әскерден келіп, ауыл қуанып, бала- шағаларының т бесі к кке жеткендей мақтанып, сүйінші сұрап шапқылап жүргенде біз сияқты әкесінен «қара қағаз» келген балалар мұңайып, бақытты балаларға қызыға, қызғана қараушы едік. Қарнымыз асқа жарымай, «к к қарын» болып, балалық балдәурен шағымыз с о ғ ы с ә к е л г е н қ а с і р е т - қ а й ғ ы н ы , аналардың соғысқа лағынет айтқан қарғысын, азаматынан «қара қағаз» алғандардың жоқтауын естіп стік. кем – Ақылбек Мәдемілов 1928- 1932 жылдары Сарыбұлақта ұйымдасқан алғашқы колхоздың егіс бригадирі, 1932- 1935 жылдары Ленин атындағы колхозда ферма меңгерушісі болды. Бір жылдан соң Лепсі қаласында ұйымдасқан 6 айлық мал мамандарын дайындайтын курста оқып, аудан колхоздарында парторг, колхоз бастығының мал шаруашылығы ж ніндегі орынбасары секілді жауапты қызметтер атқарды.
кем майданға 1942 жылдың үшінші маусым күні шақырылып, 1943 жылдың 16-қыркүйегінде Смоленск облысы, Яр- цево қаласы «Волынцево» деревнясы үшін болған кескілескен ұрыста қаза табады. Ярцево ауданының «Петрово» деревнясындағы Бауырластар зиратында жерленген.
ДҮНИЕ-КЕРУЕН ұрпаққа ұлағат «Кербез» Францияны тамсандырды Өшпес өнеге
Ғұмырын ғылымға арнаған Абыз ақсақал еді ЕРЛІК –
ЕРЛІК – Ж
ЖЕҢІСКЕ Ж Ы Л СКЕ ЖЕҢ ҢІС С Л Ж Ы Ы Халықаралық ТҮРКСОЙ ұйымы- ның Бас хатшылығы әдебиетші- ғалым, ҚР Еңбек сіңірген ғылым қайраткері, филология ғылымының докторы, профессор, «Парасат» орденінің иегері, Қазақстан Жазу- шылар одағының мүшесі Тұрсынбек К ә к і ш е в т і ң м е з г і л с і з қ а з а с ы н а қайғыра отырып, оның отбасына, жақындарына к ңіл айтады. Тұрсынбек Кәкішұлы з мірін ұлт нерін зерделеуге, ұлт руха- ниятын зерттеуге арнаған еді. Ол К кірегінде – К зі бар еді қыранның, От – жүрегінде С зі бар еді ұранның. Жайық болды т ге-т ге к з жасы, Ғайып болды қайырмасы бір әннің. Ажыратарда лі мен тірі арасын, Ажалға
Ара тұрар кім?! Жауы да бітпес, Дауы да бітпес дүниеден, тіп бір кетті – Тұрсынбегі Тұранның. Туған далада Тұрушы едің – Бір шың боп, Естігенде қазаңды, Жүрегім қатты дүрсілдеп, Бір-бірін демеп, Бір-бірін жебеп, Жұбатып жатар жұртың кеп. Еңсесі түспей, Есесі кеткен Белгілі ғылым, жа- зушы, филология ғы- л ы м ы н ы ң д о к т о р ы , профессор Тұрсынбек Кәкішев мірден озды. Тұрсынбек Кәкіш- ұлы ның қазақ әдебиет- тану ғылымы мен жо- ға ры мектептерде жас кадр ларды тәрбиелеуде сіңірген еңбегі мол. 1968 ж ы л д а н о с ы у а қ ы т қ а дейін әл-Фараби атын- дағы Қазақ ұлттық уни- верситетінде аға оқы - тушы, доцент, профессор болып қыз мет атқарды. Осы жоғары оқу орнындағы филология факультетінің деканы, кейін қазақ әдебиетінің тари- хы және сын кафедрасын басқарды. Ғұмырының едәуір б лігін отандық ғылымның дамуына жұмсады. Қазақ әдебиеті тарихы мен сынының зекті мәселелері ж нінде к птеген еңбектер жазды. Шығармашылық тұлғалар мұ- Ел ардақтысы, қоғам қайраткері Социалис тік Еңбек Ері Бошай Кітап- байұлы дүниеден тті. Бошай Кітапбайұлы 1923 жылы Шығыс Қа- зақстан облысы, Ка- тонқарағай ау да нының Ж а ң а ү л г і а у ы л ы н д а м і р г е к е л д і . С о ғ ы с р т і л а у л а ғ а н 1 9 4 1 - 1944 жылдары фашист басқын шыларына қарсы ш а й қ а с қ а қ а т ы с т ы . С о ғ ы с т а н к е й і н К а - т о н қ а р а ғ а й а у д а н д ы қ а т қ а р у комитетінің хат шысы болды. Зай- сан аудандық атқару комитетінің т рағасы қызметінде жүргенде жас кадрларды тәрбиелеуге ерекше үлес қосты. Большенарым ауданындағы ұ ж ы м ш а р д ы б а с қ а р у к е з і н д е ұйымдастырушылық қабілетімен, біліктілігімен к зге түсті. Шаруашылыққа басшылық жа- сай жүріп, Қазақ ауыл шаруашылығы институтын бітірді. 1970 жылы ауыл- шаруашылығы ғылымының канди- даты дәрежесін қорғады. ндірістегі білікті ұйымдасты- рушының еңбегі лайықты баға ланды. Социалистік Еңбек Ері атағына ие болды. Ленин, Октябрь Рево- халқымыздың мәдениетін, тари- хын, к не дәстүрлерін терең білетін санаулы саңлақтарымыздың бірі, ұлттық мәдениетті насихаттау ісіне шын берілген адал азамат еді. Оның мір жолының, негесінің кейінгі ұрпаққа шпес үлгі болатыны анық. Сыйлас інісі ретінде ауыр қайғыға ортақтығымды білдіремін. жүктеу/скачать 17,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|