Алеуметтану тероиясы indb
жүктеу/скачать 16,19 Mb. Pdf көрінісі
|
| Өріс. Енді «өріс» ұғымын қарастырайық, Бурдье оны құрылымнан гөрі
көбінесе реляциялық түрде түсінеді. Өріс дегеніміз – объективті позиция- лар арасындағы қарым-қатынастар желісі (Bourdieu and Wacquant, 1992:97). Олар индивидуалды сана мен еріктен тәуелсіз. Бұл өзара әрекеттесулер не- месе индивидтердің тұлғааралық байланыстары емес. Позицияларды агент- тер де, сондай-ақ институттар да ала алады. Қалай болғанда да, оларды өріс құрылымы байланыстырып отырады. Әлеуметтік әлемде әрбірі өзінің жеке ерекше логикасына ие және акторлардың бойында белгілі бір өрісте маңыз- дылығы бар нәрсеге қатысты пікірді қалыптастыратын бірқатар жартылай автономды өрістер бар (for example, artistic [Bourdieu and Darbel, [1969] 1990; Fowler, 1997], religious, higher education). Бурдье өріс күрес алаңы деп есептейді: «Өріс – шайқастардың ортасы» (Bourdieu and Wacquant, 1992:101). Өрістің құрылымы бір уақытта «пози- ция алып отырғандар индивидуалды немесе ұжымдық түрде өзінің орнын сақтап қалуға немесе жақсартуға және олардың өздеріне аса қолайлы ие- рархия қағидасын зорлап міндеттеуге мүмкіндік беретін стратегияларды қолдайды әрі бағыттайды» (Bourdieu, cited in Wacquant, 1989:40). Өріс ка- питалдың әркелкі түрлері (экономикалық, мәдени, әлеуметтік, символдық) кеңінен пайдаланылатын өзінше бәсекелестер нарығы болып саналады. Де- генмен билік өрісі (саясат) ең үлкен маңызға ие; саяси өріс шеңберіндегі билік қатынастары иерархиясы барлық басқа өрістерді құрылымдайды. Кез келген өрісті талдау үшін Бурдье үш сатылы процесті ұсынады. Ал- ғашқы сатысы билік өрісінің бастапқы маңызын көрсетіп, белгілі бір өрістің саяси өріспен қарым-қатынастарын бақылауды мақсат етеді. Екінші саты- да осы өрістің шеңберінде позициялар арасындағы қарым-қатынастардың 559 13-тарау • Микро-макро және агенттік-құрылымдық интеграция объективті құрылымының жоспары құрастырылады. Және, ақырында, ана- литик өріс ішін дегі әртүрлі позициялардағы агенттер габитусының сипатын анықтап көруі қажет. Өрістегі әртүрлі агенттердің позициялары олардың иелігіндегі капитал- дың саны мен салыстырмалы салмағымен анықталады (Anheier, Gerhards, and Romo, 1995). Бурдье тіпті өрісті сипаттау үшін әскери ұғымдағы бей- нелерді қолданды: ол оны «майдан шебінде қорғайтын және жаулап алатын қамалдардың, стратегиялық бекіністердің» алаңы деп атайды (1984а:244). Дәл осы капитал өзінің жеке тағдырын басқалардың тағдырына қатысты ба- қылауды қамтамасыз етеді (on the negative aspects of capital, see Portes and Landolt, 1996). Бурдье әдетте (мемлекеттің пайда болуына қатысты капи- тал типтерінің сәл өзгешелеу анықтамасын талқылау үшін (Bourdieu, 1994) капиталдың төрт түрін қарастырады. Әрине, бұл ұғым экономикалық са- ладан алынған (Guillory, 2000:32) және де экономикалық капиталдың мәні айқын болып тұр. Мәдени капитал «қоғамдағы мәдени иерархия шыңында институтталған (мысалы, университет арқылы) мәдени формалармен таныс болу және тиімді пайдалануды» қамтиды (DiMaggio, 2005:167). Әлеумет- тік капитал адамдардың арасындағы бағалы әлеуметтік қарым-қатынастар- дан тұрады. Символдық капитал адамның беделі мен абырой-мәртебесінен шығады. Аталған өріс шеңберінде белгілі бір позицияларға ие агенттер әртүрлі стратегияларды қолданады. Бұл идея Бурдьенің акторлары, тым болма- ғанда, біраз еркіндікке ие екенін тағы көрсетеді: «Габитус агенттер тара- пынан болатын стратегиялық есептеу мүмкіндігін теріске шығармайды» (Bourdieu, 1993:5, italics added). Бірақ стратегиялар «мақсатқа нысаналы және жоспарлы түрде қол жеткізуді емес... олар саналы ережелерге бағын- баса да немесе стратег бекіткен мақсатқа ұмтылмаса да, тәртіпке бағынатын, әлеуметтік түсінікті үлгілерге бағдарланған «әрекет сызықтарының» бел- сенді түрде күшейтілуін білдіреді (Wacquant, 1992:25). Осы стратегиялар арқылы «позиция алып отырғандар индивидуалды немесе ұжымдық түрде өзінің орнын сақтап қалуға немесе жақсартуға және олардың өздеріне аса қолайлы иерархия қағидасын зорлап міндеттеуге мүмкіндік беретін страте- гияларды қолдайды әрі сол бойынша жұмыс істейді. Агенттердің стратегия- лары олардың өрістегі позицияла рына бағынышты болады» (Bourdieu and Wacquant, 1992:101). Бурдье мемлекетті өзі символдық зорлық-зомбылық деп атаған монопо- лияға қарсы күрес орны дейді. Бұл зорлықтың «жұмсақ» формасы – «әлеу- меттік агентке жасалатын зорлық-зомбылық» (Bourdieu and Wacquant, 1992:167). Символдық зорлық-зомбылық жанама түрде, көбінесе әлеуметта- нушылар мәдениет механизмдерінің көмегімен зерттейтін әлеуметтік бақы- лаудың әлде қайда тікелей формаларына қарсы тұрады. Адамдарға символ- дық зорлық-зомбылық жасауға мүмкіндік беретін негізгі институт – білім беру жүйесі (Bourdieu and Passeron, [1970] 1990; оны әйелдердің жағдайына қатысты қол дануы үшін Krais, 1993). Биліктегілер тілді, мағына мен сим- волдық жүйені халықтың басқа бөлігіне таңады. Бұл билік басындағылар- дың жағдайын тұрақтандырып, қоғамның қалған бөлігінен олардың әрекет- терін бүр кемелейді және өздерінің үстемдігін заңды деп тануға итермелейді 560 II бөлім • Қазіргі заманғы әлеуметтану теориясы: негізгі мектептер (Swartz, 1997:89). Жалпы тұрғыда Бурдье (Bourdieu, 1996) «билік пен тап- тық қарым-қатынас идеологиясы білім беру жүйесіне тереңінен енген» деп санайды. Бур дьенің символдық зорлық-зомбылыққа қатысты көзқараста- рында оның шы ғармашылығының саяси аспектісі айқын көрінеді. Бурдьені адамдарды осы зорлық-зомбылықтан және, жалпы алғанда, таптық, саяси үстемдіктен азат ету қызықтырды (Postone, LiPuma and Calhoun, 1993:6). Бұл ретте Бурдье – аңғал утопист емес. Оның позициясын «саналы уто- пист» деп сипат таған дұрыс (Bourdieu and Wacquant, 1992:197). Габитус пен өрістің маңыздылығын ескере отырып, Бурдье әдістемелік индивидуалистер мен әдістемелік холистер арасындағы бөлінуді жоққа шы- ғарады және «әдістемелік реляционизм» деп аталған позицияны ұстанады (Ritzer and Gindoff, 1992). Басқаша айтқанда, Бурдье үшін негізгі қызықты пән – бұл габитус пен өріс арасындағы қарым -қатынастар. Ол бұл өзара байланыстың екі негізгі көрінісін табады. Бір жағынан, өріс габитустың ал- ғышарттарын жасайды; есесіне габитус өрісті маңызды, құнды әрі қуатты мән-мағынамен толтырып құрастырады. жүктеу/скачать 16,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|