Алеуметтану тероиясы indb
Сабақтастық және уақыт-кеңістік тығыздығы
жүктеу/скачать 16,19 Mb. Pdf көрінісі
|
| Сабақтастық және уақыт-кеңістік тығыздығы.
Постмодернистік теорияға басқа тұрғыдағы марксистік талпыныс (17-тарауды қараңыз, Фредрик Джей- мисонның еңбегі туралы), ол – Дэвид Харвидің The Condition of Postmodernity («Постмодерннің күйі») (1989). Харви постмодерндік ойлаудың көп құнды- лықтарын пайымдағанмен, марксистік көзқарас тұрғысынан маңызды кем- шілік терді де көре білді. Постмодернистік теорияны заманауи әлем мәселе- лерін әсірелегені және оның материалдық жетістіктерін бағаламағаны үшін айыптады. Ең бастысы, бұл қиындықтарды еңсеру жолдарын қарастырудың орнына, ол постмодернизмді және оған байланысты мәселелерді дұрыс көре- тінін мойындайды: «Постмодернизм риторикасы саяси экономика шынайы- лығына және жаһандық билікке қарсы тұрудан бас тартқаны үшін қауіпті» (D. Harvey, 1989:117). Постмодернизм ХХІ ғасырдың басындағы капитализм- нің саяси және экономикалық трансформациясы туралы идеялар жиынтығына қарсы тұруы керек. Нарықты және еңбек процесін бақылау (бұл екі алаң капитализмде жинақ- тау мәселесіне байланысты) саяси экономикалық жүйенің өзегі екені белгілі. Деген мен 1945–1973 жылдардағы соғыстан кейінгі кезеңде жинақтау үдерісі икемді болмай шықты, ал 1973 жылдан бастап біз икемді үдеріске ауыстыр- дық. Харви бұрынғы кезеңді фордизммен (кейнстік экономика сияқты) және одан кейінгі кезеңді постфордизммен байланыстырады (for a critique of this, see Gartman, 1998), бірақ бұл мәселелерді осында талқылаудың қажеті жоқ, себебі олар бұл тарауда толығымен сипаттаған. Фордизм икемді болмағаны- мен, Харви постфордизмді икемді жинақтаумен байланысты деп есептейді, 350 II бөлім • Қазіргі заманғы әлеуметтану теориясы: негізгі мектептер «еңбек процестері – еңбек нарықтарына, өнімдерге және тұтыну құрылы- мына қатысты икемділік. Ол өндірістің мүлдем жаңа секторларының пайда болуымен, қар жы қызметтерін ұсынудың жаңа жолдарымен, нарықтармен, ең алдымен, ком мерциялық, технологиялық және ұйымдастырушылық ин- новациялардың қар қынды өсуімен сипатталады» (1989:147). Харви үлкен өзгерістерді байқаса да және постмодернистік ойлау өзе- гінде бұл өзгерістер жатыр деп есептегенімен, ол фордизммен постфордизм дәуірінің арасында көптеген сабақтастықтар бар деп санайды. Оның негіз- гі қорытындысы мынада: «1973 жылдан бастап капитализмнің беткі көрі- нісінде капиталистік құбылыстың болғаны анық... Капиталистік жинақтың негізгі логикасы мен оның дағдарыс үрдістері бұрынғысынша өзгермейді» (D. Harvey,1989:189). Харвидің көзқарастары уақыт кеңістігін қысу (time space compression) идея сына негізделген. Ол модернизм уақыт пен кеңістікті қысуға қызмет етті және бұл үдеріс постмодерн дәуірін де жеделдете бастады, ол «саяси- экономикалық тәжірибеге, тап күшінің өзара тепе-теңдігіне, сонымен қатар мәдени және қо ғамдық өмірге тікелей ықпал ететін уақыт кеңістігін қысу- дың қарқынды кезеңіне алып келеді» деп санайды (D. Harvey, 1989:284). Бі- рақ бұл уақыт кеңістігін қысуы капитализмнің ертерек дәуірінен айтарлық- тай ерекшеленбейді: «Біз, қысқаша айтқанда, капитализмнің динамикалық орталығында әрдайым болған уақыт кеңістігін жою үдерісіндегі бір қиян- кескі раундқа куәгер болдық» (D. Harvey, 1989:293). Уақыт арқылы кеңіс- тіктің жойылу мысалын мынадан көреміз: тек Францияда қолжетімді болған ірімшіктер қазір Құрама Штаттардың барлық аймақтарында жылдам, арзан тасымалдау себебінен сатылады. Немесе 1991 жылы Ирактағы соғыс кезінде теледидар бізді бірден Бағдадтағы әуе шабуылынан Тель-Авивтегі «Скуд» шабуылдарына, одан Эр-Риядта әскери брифингтерге көшірді. Осылайша, Харви үшін постмодернизм модернизмнен қол үзбейді, олар дәл сол негізгі капиталистік динамиканы бейнелейді. Заманауи әлемде мо- дернизм мен постмодернизм, фордизм мен постфордизм қатар өмір сүреді. Фордизм мен постфордизмге «қайсы конфигурация пайдалы және қайсысы жарамайтынына байланысты мезгіл-мезгілімен және орын өзгерісіне қарай» (D. Harvey, 1989:344) баса назар аударылатын болады. Мұндай көзқарас постмодернизм мәселесін неомарксизм теориясы аясында қарастыра алады, дегенмен бұл, өз кезегінде, постмодернизмдік ойлау ерекшеліктермен өзге- ріске түседі. Соңында, Харви постмодернизмдегі өзгерістер мен сызаттарды айыра бастайды, біз қазірдің өзінде жаңа дәуірге аяқ басуымыз мүмкін екенін көр- сете отырып, неомарксистік теориясын, мүмкін, басқа идея жүйелерін бірік- тіру арқылы теориялық тұрғыда әзірлеуге дайын болуымыз керек. жүктеу/скачать 16,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|