Алеуметтану тероиясы indb
жүктеу/скачать 16,19 Mb. Pdf көрінісі
|
АЛЕУМЕТТАНУ ТЕРОИЯСЫ TPG 130318 (1)
| Нәсіл және нәсілшілдіктің сыни теориялары (әрі қарай – ННСТ) әлеуметтік
әділетсіздіктермен күресу, әлеуметтік теңсіздіктерді азайту немесе жою және интерсекционалдыққа бағытталған күшке назар аудару тұрғысынан алғанда, нәсілдік сыни теориямен біршама ұқсас. Дегенмен заңды белсенділікке не- гізделген нәсілдік сыни теорияға қарағанда, ННСТ әлеуметтік ғылымдарға, оның ішінде әлеуметтануға әлдеқайда көбірек негізделгендіктен, маңызды айырмашылықтар да бар. Бұл айырмашылық ННСТ-ы нәсіл және нәсілшіл- дік, агенттік-құрылым, саяси экономика және жаһандану арасындағы қарым- қатынас сияқты алдыңғы қатарлы мәселелерге қатыстыруға қызмет етеді. Нә- сіл мен нәсілшілдікке қатысты жаһандануға ұлтшылдық және этноұлтшыл- дық (Connor, 2007), трансұлтшылдық (Remennick, 2007), отаршылдық, неоко- лониализм (Go, 2007a), отарсыздандыру (Go, 2007b), империализм, империя және тағы басқалары кіреді. Осылайша, нәсілдік сыни теория Құрама Штат- тарына және оның заңдарына бағдарланғанымен, ННСТ кеңірек, тіпті жаһан- дық фокусқа ие (Goldberg and Essed, 2002:4). Сонымен қатар ННСТ нәсілге қатысты клас сикалық және қазіргі заманғы теориялардан гөрі әлдеқайда кең ауқымды қамтиды. Мысалы, Дардер және Торрес (Darder and Torres, 2004:23) Маркске тиесілі және «тарихи материалистік көзқарас» ретінде қабылданған саяси эко номика бағытын нәсілге қолданады. Дардер мен Торрес өз көзқарас- тарын кеңей те отырып, нәсілдік сыни теорияны саяси-экономикалық мәселе- лерді елемегені үшін сынайды. Майкл Браун мен басқалар (2003) кеңірек теориялық көзқарасты ұстана- ды. Олар нәсілдік теңсіздіктің әлеуметтік-тарихи жинақталуына баса назар ауда ратын нәсілге макроқұрылымдық және макромәдени көзқарас тұрғысы- нан қарайды. Ғалымдардың ойынша, ақтардың қорлануы (accumulation) мен қаралардың қорланбауы (disaccumulation) қоғамның кумулятивтік құры- лымдық теңсіздігіне әкелген (see also Omi and Winant, 2015, and Bonilla-Silva, 2014, each discussed below) әлеуметтік құрылымдар мен институттардың кең ауқымын назарда ұстайды. Олар заң құрылымын ғана емес, сонымен қа тар нәсілдік стратификацияда еңбек нарықтарын, тұрғын үй нарығын, мем лекет- тік саясатты және т.б. назарда ұстайды. Бұл құрылымдарда нәсілдік сәйкес- сіздіктер тарихи түрде қалыптасқан және олар өмір сүруін жалғастырады. Осылайша, қара нәсілділер нәсілдік кемсітушілікпен бетпе-бет келіп, оның ауыртпалығын көтеруі тиіс болады. Сондықтан қазіргі заманғы құрылымдар мен институттардың жұмысы жеткіліксіз; осы деңгейлердегі кемсітушілік- тің мұрасына қарсы тұрып, түзетілуі керек. Олар өздері «реалистік талдау» деп атайтын талдауға бағыт алғанын айқын көрсетеді, индивидтерге және олардың мұрат-мүдделеріне баса назар аударады, осылайша үлкен құры- лымдар мен институттарды елеусіз қалдырады. Реалистiк фокус жекелеген қате түсініктер мен кемсітушіліктерге қатысты алаңдаушылыққа алып келеді (I. Law, 2007) және ақ нәсілшілдіктің аяқталғанын немесе азайғаны туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Гинье мен Торрес (2002) қазіргі әлеуметтік өмірдегі нәсілдің мәнін си- паттай отырып, шахталардағы мәселелерді, соның ішінде адам өлімі мүмкін екенін көрсету үшін қолданылатын шымшық (құс) пен нәсіл арасындағы ұқ- састықты мысалға келтіреді. Құрама Штаттардағы нәсіл шахтер шымшыққа ұқсайды, себебі онымен байланысты мәселелер ірі қоғамдағы болуы мүмкін күрделі, қауіпті мәселелерге нұсқайды. Гинье мен Торрес (2002:12) қара нә- сілділер жағдайын талдаумен шектелмейді, сонымен қатар әртүрлі азшылық- 628 III бөлім • Модерндік теориядан постмодерндік әлеуметтік теорияға дейін (және одан кейінгілер) Кимберли Креншоу Огайо штатының Кантон қа- ласында 1959 жылы дүниеге келген. 1981 жылы « үкіметтік және африкалық зерттеулер» маман- дығы бойынша Корнелл университетінде оқып, бакалавр дәрежесін алды. 1984 жылы Гарвард университетінде юрис пруден ция докторы (JD) және 1985 жылы Висконсин университетінде заң ғылымдарының магистрі (LL.M) дәре желеріне ие болды. Ол – жетекші құқықтанушы және нәсіл- дік сыни теорияның негізін қалаушы қайрат кер- лердің бірі. Креншоу сондай-ақ өзара байланыс теориясының дамуында негізгі рөл атқарып, «ин- терсек ционалдық/intersectionality» терминін енгіз- ген (Crenshaw, 1989, 1991, 1997). 12-тарауда айтылғандай, интерсекционалдық/ intersectionality теориясы әлеуметтік қысымды нә- сіл, тап және гендер сияқты көптеген құрылым ар- қылы түсіну керек деп санайды. Атап айтқанда, Креншоу нәсіліне немесе жынысына жеке тал- дау жасаған кезде, қара түсті әйелдердің (women of color) тәжірибелері мен оларға жасалған әділетсіздік назардан тыс қалады. Perspective Magazine журналына берген сұхбатында Креншоу интерсекционалдық/intersectionality теориясының шығу тарихын сипаттап берді: «Ол нәсілдік және гендерлік кемсітушілікке қатысты мәселелерге заңның жауап беру жолдарын түсіндіруден туындады. Бұл оқиға кездейсоқтық немесе соқтығысу сияқты болды. Интерсекционалдық/intersectionality жай ғана «егер сіз шеттетудің бірнеше фор- маларының ортасында тұрсаңыз, екі жақтан да соққы алуыңыз мүмкін» деген идеядан шықты. Әйелдер жарақаттанды делік, бірақ нәсіл жедел жәрдем мен гендерлік жедел жәрдем келгенде, олар осы қиылыста жатқан қара түсті әйелдерді көреді және олар: «Бұл нәсілдік дискриминация ма немесе жай гендерлік дискриминация ма – оны анық- тай алмаймыз. Егер олар бізге қайсысы екенін көрсете алмаса, біз оларға көмектесе ал- маймыз», – дейді». (Crenshaw, cited in Thomas, 2004) 1991 жылы Креншоу Жоғарғы сот судьясы Кларенс Томасқа қарсы жыныстық қудалау туралы Анита Хиллдің ісін жүргізетін топпен жұмыс істеді. Ол мұны «өмірді анықтайтын» іс деп сипат- тайды (Crenshaw, cited in Adewumin, 2014). Сол жағдай туралы ойлары оның интерсекционал- ды көзқарасын көрсетеді. Қара нәсілді әйел Анита Хилл бұл істің ортасында болғанымен, оның ерекше тәжірибесі қоршаған саяси және медиадискурсте жоғалды. Креншоудың айтуынша, ұзақ мерзімді перспективада бұл іс жұмыс орнындағы қудалауға назар аудартқанымен, «қара нәсілді әйелдердің кемсітуге тап болған бірегей тәжірибесін» тануға көмектескен жоқ (Crenshaw, cited in Adewumin, 2014). 1986 жылдан бастап Креншоу – Лос-Анджелестегі Калифорния университетінің (UCLA) заң мекте- бінің оқытушысы, ал 1995 жылдан бері Колумбия университеті заң факультетінің профессоры. Сон- дай-ақ интерсекционалдық және әлеуметтік-саяси зерттеу орталығының жетекшісі. Нәсіл, интер- секционалдық және заң туралы көптеген мақалаларында нәсілдік сыни теорияның негізгі мәтінде- рін баяндаумен бірге, Critical Race Theory («Нәсілдік сыни теориясы», 1995 жылы Готанда, Пиллер және Tомаспен бірлесіп редакциялаған) және Words That Wound («Жүректі жаралайтын сөздер») (1993, coauthored with Matsuda, Lawrence, and Delgado) еңбектерін жазған. жүктеу/скачать 16,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|