Алеуметтану тероиясы indb
жүктеу/скачать 16,19 Mb. Pdf көрінісі
|
| Суицид
Дюркгеймнің зерттеулері әлеуметтанушының теория мен зерттеулерді қандай жолмен сабақтастыруға болатынының парадигмалық мысалы ретінде ұсыны- лады (Merton, 1968). Шынында да, Дюркгейм «Кіріспеде» суицидті зерттеуі белгілі бір әлеуметтік мәселені түсінуге арналған талпыныс қана емес, сонымен бірге оның жаңа әлеуметтанулық әдісті қолданыста көрсетуге арналған жақ- сы мысал ретінде пайдаланғанын анық айтады. Le suicide («Суицид») жарыққа шыққаннан бергі 100 жылдағы берілген пікірлермен танысу үшін Лестер (1994) еңбегін қараңыз. Дюркгейм суицидті зерттеуге бел шешуіне бұл мәселенің салыстырмалы тұрғыда нақты, анықталған құбылыс екені және дереккөздерінің қолже тімдігі себеп болды. Алайда суицидті зерттеудегі Дюркгеймнің ең маңызды мақсаты әлеуметта- ну атты жаңа ғылымның қуат-қарымын дәлелдеу болды. Әдетте суицид – адам- ның барынша жеке және дербес жүзеге асырылатын әрекеттерінің бірі. Дюрк- геймнің ойынша, егер ол суицид сияқты индивидуалистік іс-әрекет табиғатын түсін діруде әлеуметтанудың маңызы зор екенін дәлелдей алса, онда басқа да әлеуметтік құбылыстарды молынан қамтып, әлеуметтану саласын кеңейту әл- деқайда жеңілдей түседі деп сенді. Әлеуметтанушы ретінде Дюркгейм қандай да бір нақты индивидтің суи- цидке бару себебін зерттеуді көздеген жоқ (for a critique of this, see Berk, 2006). Бұл мәселені психологтердің құзырына тапсы ру қажет деп білді. Оның орнына, Дюркгейм суицид көрсеткіштерінің айыр ма шылықтарын түсіндіруге көңіл бөлді; яғни оны бір топтағы суицидтің көр сеткіштері не- ліктен екінші топтағыдан жоғарырақ деген сұрақ мазалады. Психологиялық және биологиялық факторлар белгілі бір топтағы индивидтің суицидке бар- ғанын түсіндіре алса, Дюркгеймнің көзқарасы бойынша, әлеумет тік факті- лер ғана суицидтің топтар арасындағы көрсеткіштерінің әртүрлі болу себе- бін анықтай алады (for a critique of this approach and efforts to include cultural and psychological factors in the study of suicide, see Abrutyn and Mueller, 2014; Hamlin and Brym, 2006). Дюркгейм суицид деңгейін өлшеуде бір-бірімен байланысты екі тәсілді қолдануды ұсынды. Атап айтқанда, бірінші тәсіл – әртүрлі қоғамдар немесе қауымдастықтар бойынша салыстыру жүргізу. Тағы бір тәсіл – топтағы бел- гілі бір уақыт аралығындағы суицид көрсеткіштерінің өзгерісін бақылау. Екі 102 I бөлім • Классикалық әлеуметтану теориясы жағдайда да – кросс-мәдени немесе тарихи тәсілде уәждің логикалық мәні бірдей. Дюркгейм топтардың арасындағы немесе уақыт аралықтарындағы суицид көрсеткішінің айырмашылығы байқалған жағдайда, ерекшелік ретін- де әлеуметтік факторлардағы, соның ішінде әлеуметтік бағыттардағы өзгеріс- тер әсер ететініне сенген. Ол индивидтерде суицидке барудың себептері бо- луы мүмкін екенін мойындады, бірақ, шындығында, бұлар нағыз себеп болып саналмайды: «Сырттан келген оқыс жағдайлар индивидтердің тез күйрейтін ішкі әлсіз тұстарына әсер етеді деп айтуға болады. Бірақ бұл жалпы мәселе- нің бір бөлігі ғана, сондықтан суицидті түсінуде бізге көмектесе алмайды» ([1897] 1951:151). Дюркгейм өзінің «Суицид» атты еңбегін жазу барысында суицидтің себепте- рі жайлы бірқатар балама тұжырымдарды өзара салыстырып, қатаң сараптау- дан өткізді. Олардың арасында жеке психопатология, маскүнемдік, нәсіл, тұ- қым қуалаушылық және ауа райы бар. Дюркгеймнің уәждерінің бәрі бірдей қа- былдана қоймады (see, for example, Skog, 1991, for an examination of Durkheim’s argument against alcoholism). Алайда оның сыртқы факторларды эмпирикалық түрде ажыратуға негізделген әдісі суицидтің ең басты себептерін анықтауда ма- ңызды рөл атқарды. Сонымен қатар Дюркгейм – Габриель Тардтың суицидтің имитациялық (не месе жұқтыру) теориясын зерттеп, оны теріске шығарды. Бұл теорияға сәй- кес, Тард «адамдардың суицидке баруы басқаларға еліктеуінен туындайды» деп тұжырымдайды. Суицидтің имитациялық теориясына қарсы Дюркгейм «суицидтің әлеуметтік фактілер арқылы тиянақты түсіндірілетін әлеуметтік факті» екенін растайды. Мысалы, Дюркгейм, имитациялық теорияға сүйенсек, «суицид бойынша көрсеткіші жоғары мемлекеттерге шекаралас мемлекеттерде де осындай қарқын байқалар еді» дейді. Бірақ талдау көрсеткендей, ондай сәй- кестіктер байқалмаған. Әрине, Дюркгейм кейбір санаулы суицид әрекет те рінің имитацияның нәтижесінде орын алуын мойындайды, бірақ ол жалпы көрсет- кіштерге елеулі әсер етпейді және ол – болмашы фактор. Дюркгейм «суицидтің көлеміндегі сыни факторлар әлеуметтік фактілердің деңгейіндегі айырмашылықтарда орнығады» деген қорытындыға келеді. Әр- түрлі топтарда әрқилы әлеуметтік бағыттарды шығаратын әртүрлі ұжымдық сезімдер болады. 4 Осы әлеуметтік бағыт суицид жайлы жеке шешімдерді туын- датады. Басқаша айтқанда, ұжымдық сезімдердегі өзгеріс әлеуметтік бағыттар- ға әсер етеді, ол, өз кезегінде, суицидтердің санын өзгертеді. жүктеу/скачать 16,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|