w дауыссызының ақиқатына көз жеткізу үшін бір-
біріне орайлас тіркестерді пайдалануға болады. Мысалы,
ау тіркесінің
екі дыбыстан құралатынына ешкімнің шүбәсі жоқ, ал дәл сол үлгідегі
ұутіркесінің дыбыс құрамын бір у дыбысына айналдырып жіберіп
отырмыз. Сонда бізге жетпей тұрғаны
‒ оқу-әдістемелік дайындық
пен психологиялық шеберлік. Алғашқы
ау тіркесінің бірінші сыңары
ашық дауысты
а айқын естіледі де, екінші сыңары w дауыссызынан
оңай ажыратылады. Ал екінші
ұу тіркесінің бірінші сыңары еріндік
қысаң
ұмен тағы еріндік w дауыссызының артикуляциясы өзара
тығыз кірігіп кетеді. Cөйтіп орыс тілінің
у дауыстысы тәрізді естілім
әсер қалдырады. Орыс тілінің
у дыбысы нығыз айтылады, ал қазақы
тіркес босаң айтылады. Дегенмен тіркестің екі сыңарын ажырата
алмай жатқанымыз мектептен бастап қазақы түйсінімнен айырылып
қалғанымыздан (немесе айырыла жаздағанымыздан) болып отыр.
Анық тіркестер:
Көмескі
тіркестер:
ау
ұу
тау
тұу
асау
ысұу
үсүу
айау
айұу
ойау
ұйұу
үйүу
тауыс
тұуыс
Егер
w дауыссыз дыбысының жазылым емле ережесі дұрыс
құрастырылса, онда сөздің үндесім әуезі, морфем және буын құрамы,
тасымал реті мен сөйлем ырғағы бұзылмайтын болады.
Жуан әуезді сөздер құрамында:
- жуан әуезді қысаң
Ұ[u] мен үнді жуысыңқы У[w] дауыссызының
тіркесі
ҰУ[uw] болып жазылады;
239
- сөз басында
[w] кездеспейді, сондықтан сөз ұ[u] дауыстысынан
басталады: у (ұу)
[uw], уық (ұ-уық) [u-wuq], уыс (ұ-уыс) [u-wus], уақыт
(ұ-уа-қыт)
