Алматы, 2011 Еркебұлан ЫбрайЫмұлы нұрлан СайлауұлЫ Қ ұ р а н оқып-үйренейік! Ислам мәдениеті мен біліміН
жүктеу/скачать 7,23 Mb. Pdf көрінісі
|
Араб тілінде сөздің соңына жалғанатын даммалы және кәсралы һә әрпі бар. Ол "дамир" деп аталады. Дамир – есімдік. Міне, осы есімдік тәжуид ілімінде «Һә» әл – Кинәйә деп аталады. Мысалы: 64 «Һә» әл-Кинәйә кей жағдайларда мәдд ард болып екі харакатқа созылып оқылады, кейде мәдд мунфасыл болып екі, төрт немесе бес харакатқа созылып оқылады, кейде тіпті созылмай тек харакатымен ғана оқылады. Олай болса «Һә» әл-Кинәйәнің үш түрі бар: 1) «Һә» әл-Кинәйә - ның мәдд ард болып екі харакатқа созылып оқылатын кез: Егер «Һә» әл-Кинәйә харакатты екі әріптің арасында болса, онда мәдд ард болып екі харакатқа созылып оқылады. Мысалы: 2) «Һә» әл-Кинәйә - ның мәдд мунфасыл болып екі, төрт немесе бес харакатқа созылып оқылатын кез: Егер «Һә» әл-Кинәйә харакатты екі әріптің арасында болып, өзінен кейінгі әріп һәмзә болса, онда мәдд мунфасыл болып екі, төрт немесе бес харакатқа созылып оқылады. Мысалы: 65 3) «Һә» әл-Кинәйә-ның созылмай тек қана харакатымен оқылатын кез: Егер «Һә» әл-Кинәйә арасына түскен екі әріптің біреуі сукунды болса, онда созылмай оқылады. Мысалы: Ескерту: «Һә» әл-Кинәйә Құранда бір сөзде ғана сукунды әріптен кейін келгенде мәдд табиғи болып екі харакатқа созылып оқылады. Ол: "Фурқан" сүресі 69 аяттағы сөз. Ескерту: Бірінші: «Һә» әл-Кинәйә тоқталмай өзінен кейінгі сөзбен жалғастырылып оқылғанда ғана созы- лып оқылады, егер «Һә» әл-Кинәйә - да тоқталса, онда еш созылмайды. Созылып оқылатын «Һә» әл-Кинәйә даммалы болса қасына кішкентай уәу әрпі жазылады, ал егер кәсралы болса кішкентай иә әрпі жазылады. Екінші: Құранда екі сөзде «Һә» әл-Кинәйә харакатты екі әріптің арасында болса да созылып оқылмайды. Ол: "Зумәр" сүресі 7 және "Алақ" сүресі 15 аяттарындағы сөздер: 66 Жаттығу. «Һә» әл-Кинәйәны жоғарыда айтылған үш ережеге сай оқыңыз. 3) Созу себебі сукун болатын мәддтер: Бұл мәддтерге бастамас бұрын сукунның түрлерін білу керек. Сукунның екі түрі бар. Біріншісі: әріптің үстіне жазылатын, міндетті түрде оқылатын сукун белгісі. Осы сукун белгісі «сукун ләзим» немесе «сукун асли» деп аталады. Екіншісі: жазылмайтын, бірақ кез келген сөзде не- месе аяттың соңында тоқталатын кезде харакатқа немесе «ин», «ун» тәнуиндеріне қарамастан оқылатын су- кун. Бұл сукун «сукун ард» деп аталады. Осы сукундарға байланысты созу себебі сукун болатын мәддтер өзара бөлінеді. а) Мәдд ард Егер мәдд әрпінен кейін тоқталуға бай- ланысты пайда болатын «сукун аридъ» келсе, мәдд арид болады. Созу мөлшері екі, төрт, алты харакат. Мысалы: 67 ә) Мәдд ләзим Егер мәдд әрпінен кейін сукун ләзим келсе мәдд ләзим болады. Созу уәжіп, мөлшері алты хара- кат. Мысалы: Жаттығу: Мәд ард пен мәд ләзімді тауып ережесіне сай оқыңыз. ә) Мәдд лин Тәжуид ілімінде мәдд әріптерімен қатар лин әріптері бар. Лин әріптері екеу. Ол алдындағы әрбі фатхалы болған сукунды уәу немесе иә әріптері . Сукун лин әрпінен кейін келгені үшін мәдд лин деп аталады. Мәдд лин дәл мәдд аридъке ұқсас. Егер лин әрпінен кейін сукун аридъ келсе, мәдд лин болады. Созу мөлшері екі, төрт, алты харакат. Мысалы: Жаттығу: Мәдд лин әріптерін тауып оқыңыз. 68 Мәдд ләзимнің түрлері төртеу: 1) Мәдд ләзим кәлими мухаффәф – сөздегі жеңіл мәдд ләзим мағынасын білдіреді. Егер мәдд әрпінен кейін сукун келсе, мәдд ләзим кәлими мухаффәф болады. Мухаффәф – жеңіл деп аталуы сукунның шәддәсыз келгені үшін. Бұл Құранда бір сөзде "Юунус" сүресі 51 және 91 аяттарында ғана кездеседі: 2) Мәдд ләзим кәлими мусәққал – сөздегі ауыр мәдд ләзим мағынасын білдіреді. Егер мәдд әрпінен кейін шәддәлы әріп келсе, мәдд ләзим кәлими мусаққал бола- ды. Мусаққал – ауыр деп аталуы мәддтен кейін шәддәның келгені үшін. Мысалы: 3) Мәдд ләзим харфи мухаффәф - әріптегі жеңіл мәдд ләзим деген мағынаны білдіреді. Егер муқаттаға әрпінің оқылуында мәдд әрпінен кейін сукун шәддәсыз болса, мәдд ләзим харфи мухаффәф болады. Мысалы: 4) Мәдд ләзим харфи мусәққал - әріптегі ауыр мәдд ләзим деген мағынаны білдіреді. Егер муқаттаға әрпінің 69 оқылуында мәдд әрпінен кейінгі әріп шәддәлы оқылса, мәдд ләзим харфи мусәққал болады. Мысалы: Бұл мәдд ләзим түрлерінің барлығы алты харакатқа созылады. Жаттығу: Жоғарыдағы төрт мәдтерді тауып, ережелеріне сай оқыңыз. Муқатта‘а әріптері Құранда кейбір сүрелер әріптермен басталады. Бұл әріптер алфавиттегі негізгі атауларымен оқылады. Осы әріптер муқатта‘а әріптері деп аталады. Құранда 29 сүре мұқаттаға әріптерімен басталған. Мұқаттаға әріптері барлығы 14 әріп. Олар: әлиф, хә, ра, син, сад, та, айн, қаф, кәф, ләм, мим, нун, һә, иә. Мысалы: Бұлардың ішінде 8 әріп алты харакатқа созылады. Олар: син, сад, айн, қаф, кәф, ләм, мим, нун. Осы әріптер мәдд ләзимге жатады. Жақшадағы сөйлем осы әріптерден жеңіл жатталу үшін құрастырылған. Бұл әріптер дыбысталғанда, ортаңғы әріптері мәд әрібі 70 болғандықтан ( - а й н, - қ а ф - н у н ) алты харакатқа созылады. Мысалы: 5 әріп екі харакатқа созылады. Олар: хә, ра, та, һә, иә. Мысалы: 1 әріп тіпті созылмайды, ол: әлиф Мысалы: Жаттығу. Созылуына қарай оқыңыз. 71 уақф Құран оқыған уақытта тыныс алу үшін тоқтауға «уақф» делінеді. уақф – сөзінің тілдік мағынасы тоқтау, сөзді бөлу дегенді білдіреді. Құран оқыған кезде «тоқтау және тоқтаған жерден әрі қарай жалғастыруды» білдіретін уақф ілімін үйрену әрбір Құран оқушы үшін өте маңызды. Өйткені Құранды оқығанда уақыфтарға сай тоқтап оқу – Құранның мағынасының бұзылмай дұрыс оқылуы үшін қажет. ♦ Егер кез келген сөздің немесе аяттың соңына тоқтау керек болып, сол сөздің соңындағы әріп хәракәтты болса, хәракәт оқылмастан әріп сукунмен тоқталады. Ал егер келесі сөзбен жалғастырып оқитын болса, хатакатымен толық оқылады. Оқылуы Жазылуы ♦ Егер сөздің соңы тәнуинді, яғни дамма тәнуині немесе кәсра тәнуині болса, тәнуин оқылмай сукун ретінде тоқталады. Ал егер келесі сөзбен жалғастырып оқитын болса, ха- ракатымен толық оқылады. Оқылуы Жазылуы 72 ♦ Ал егер фәтхалы тәнуин болса, тәнуин әлифке ауысып, мәдді табиғи сияқты созып оқығаннан кейін тоқталады. Ал егер келесі сөзбен жалғастырып оқитын болса, харакатымен толық оқылады. Мысалы: Оқылуы Жазылуы Құрандағы Уақф (тоқтау) белгілері: тоқтау (ләзім): Егер тоқтамаған жағдайда мағынаның өзгеріске ұшырауы мүмкін болғандықтан тоқтаған дұрыс. Мысалы: тоқтамау. Оқылып жатқан аяттың кейінгі аятпен мағына жөнінен бір-бірімен байланысты болған жерлерде болады. Егер қандайда бір себеппен тоқталатын болса, аятты сәл кейініректен алып жалғастырады. Егер белгі аяттың соңында болса, кейіннен қайта бастаудың керегі жоқ. Мысалы: жәйіз: Тоқтауға да немесе тоқтамай өтуге де бо- лады. Мысалы: 73 - тоқтамаған абзал. Мысалы : - тоқтаған абзал. Мысалы : жалғастыру - Аяттың ұзындығы немесе қандай да бір себеппен дем (ауа) жетпеген жағдайда тоқтауға рұқсат етілген жерлерде болады. ( :. :. ) - Бір-біріне жақын екі жерде орналасқан бұл белгі болған жерде біреуінде тоқталатын болса, екіншісінде тоқтамау керек. Яғни, екеуіне бірдей тоқтауға болмайды. Мысалы: Сәжде аяттары Құрандағы сәжде жайлы айтылған аяттарды естігенде немесе оқығанда әрбір мұсылман маңдайын сәждеге қоюға міндетті (уәжіп). Мұны «тіләуат сәждесі» дейміз. Бұл жайында Пайғамбарымыздың мына хадисі дәлел: «Егер адам баласы сәжде аятын оқыса, дереу сәжде жасайды. Сонда шайтан жылап былай дейді: нендей өкініш, адам баласына сәжде жаса деп әмір қылынды, ол да сәжде жа- сады, сол үшін Аллаһ тағала оған жаннатты нәсіп етті. Ал мен сәжде жасауға бұйырылдым, бірақ бас тарттым, сол үшін тозақ оты маған нәсіп болды» 23 . 23 Сахих Муслим 81 74 Тиләует сәждесі Құранның 14 жерінде кездеседі. Олар: 1. «Ағраф» сүресі, 7/206 2. «Рағыд» сүресі, 13/15 3. «Нахл» сүресі, 16/49 4. «Исра» сүресі, 17/107 5. «Мәрям» сүресі, 19/58 6. «Хаж» сүресі, 22/18 7. «Фұрқан» сүресі, 25/60 8. «Нәміл» сүресі, 27/25 9. «Сәжде» сүресі, 32/15 10. «Сад» сүресі, 38/24 11. «Фұссилат» сүресі,41/37 12. «Нәжім» сүресі, 53/62 13. «Иншиқақ» сүресі, 84/21 14. «Ғалақ» сүресі, 96/19 Тіләуат сәждесінің жасалуы: Құранды жаттау немесе қайталап оқу мақсатымен бірнеше мәрте сәжде аятын қайталап оқитын болса – бұлардың барлығына бір сәжде жасау жеткілікті. Ал егер Құрандағы әр түрлі сәжде аяттарын оқитын болса әр қайсысына бөлек-бөлек сәжде жасауы кажет. Сәжде уәжіп болуы үшін аяттағы сәжде сөзін алдындағы және артындағы сөзбен қосып оқуы жеткілікті. Сонымен қатар сәжде аятын жазу немесе қарау (дыбыс- сыз) сәжде жасауды қажет етпейді 24 . Егер көлікте сәжде аятын оқыған болса, басын ию арқылы ишаратпен сәжде жасай алады, Алайда көлікте немесе жолда сәжде жа- сау мүмкіншілігі жоқ болса, жағдайына қарай үйінде сол оқылған сәжде аятының сәждесін кешіктіріп жа- саса болады. Өйткені сәжде аятының нақты уақыты белгіленбеген 25 . Намаздан тыс уақытта Құраннан тиләуат сәждесін оқыған болса, дереу қиямға тік тұрып «Аллаһу әкбәр» деп тәкбір айтып сәждеге жығылады. Сәждеде үш мәрте «Су- 24 Шарһул Маниия 500 25 Абдул Хамид Махмуд Таһмази, әл-фиқһул Ханафи фи сәубил жәдид, Сәждәтул тиләуә,1/ 287 75 Қиямға тік тұрып «Аллаһу әкбәр» деп тәкбір айтып сәждеге жығылады. Сәждеде үш мәрте «Субу- хаана раббиал а‘ла» деп ай- тады «Аллаһу әкбәр» деп сәждеден тұрып жатқанда «Сами‘нә уә әта‘нә ғуфраанәкә раббәнә уә иләйкәл масиир» деп айтады. 1 2 3 Намаздан тыс уақытта Құраннан тиләуат сәждесін оқыған жағдайда Қолды көтерместен бірден «Аллаһу әкбәр» деп сәждеге жығылады. Сәждеде үш рет «Субухаана раб- биал а‘ла» дегенн- нен кейін қайта тұрып намазын тоқтаған жерінен жаластырады. 1 2 Намазда тиләуат сәждесін жасау бухаана раббиал а‘ла» дегеннен кейін «Аллаһу әкбәр» деп сәждеден тұрып жатқанда «Сами‘нә уә әта‘нә ғуфраанәкә раббәнә уә иләйкәл масиир» деп айтады. Ал намазда тиләуат сәждесін оқыған болса, намазда қолды көтерместен бірден «Аллаһу әкбәр» деп сәждеге жығылады. Сәждеде үш рет «Субухаана раб- биал а‘ла» дегенннен кейін қайта тұрып намазын тоқтаған жерінен жаластырады. 76 Сәкта Сәкта: оқу барысында, ары қарай жалғастырып оқу ниетімен 1 секундтық, аз ғана тыныс алмай кідіріс жасау дегенді білдіреді. Ол Құранның 4 жерінде кездеседі: Сүре Түсіндірме 1. «Кәһф» Бұл аяттағы: сөзінің соңындағы тәнуин - әлифке ауы- сып, біраз (1 секунд ) кідіріс жасап, артынша сөзі оқылады. Бұл аяттың соңы болғандықтан сәкта жасамай тоқтауға болады. 2. «Ясин» Бұл жерде сөзінен кейін тыныс алмай біраз (1 секунд ) кідіріс жасап, артынша сөзі оқылады. 3. «қиямет» Бұл аятта сөзінен кейін, сәкта үшін сәл (1 секунттай) кідіргеннен кейін сөзі оқылады. 4. «мұтаффифин» Бұл аятта сөзінен кейін тыныс алмай біраз (1 секунд ) бөгелгеннен кейін сөзі оқылады. Құранда сәкта немесе белгісімен белгіленеді. 77 Имәлә Имәлә дегеніміз сөздегі фатха харекатінің кәсраға, алифтың и әріпіне ауысып оқылуына айтылады. Бұл Құранның бір жерінде ғана кездеседі. Ол «һуд» сүресінің 41 аятында: Оқылуы Жазылуы Мәжр э һә Мәжр аа һә Құран 30 парадан тұрады. Құранның 20 бетіне бір пара дейміз. Құранда 114 - сүре, 6236 - аят, 77437 - сөз, 323671 - әріп бар. 78 қЫСқа СҮрЕлЕр, аЯттар мЕН дұҒалар "Фатиха" сүресі Мағынасы: Қуылған шайтаннан Аллаһқа сыйынамын. Рахман һәм Рахымды Аллаһтың атымен ... 1. Барлық мадақ пен мақтаулар әлемдердің Раббы Аллаһқа тән. 2. Ол Рахман һәм Рахымды. 3. Есеп күнінің, ақырет күнінің жалғыз Иесі. 4. Саған ғана ғибадат етіп, Сенен ғана жәрдем сұраймыз. 5. Бізді тура жолға сал. 6. Ашуыңа, қарғысыңа ұшырағандар мен тура жолдан тайып, адасқандардың жолына емес, өзіңнің ырыс- береке мен ерекше шарапатыңды төккен салиқалы құлдарыңның жолымен жүргіз. 79 "бақара" сүресінің алғашқы 5 аяты Мағынасы: Ә‘узу билләһи минаш-шайттанир-ражим. Бисмилләәһир-рахмаанир-рахиим 1. Әлиф, Ләәм, Миим (Ұғымын Аллаһ біледі) 2. Міне, осы Кітапта күмән жоқ, тақуалар үшін жол көрсетуші. 3. Сондай-ақ, ол тақуалар ғайыпқа иман келтіреді. Намаздарын толық орындайды. Өздеріне берген нығметтерімізден (Аллаһ жолында) жұмсайды. 4. Әрі саған түсірілген Кітапқа, әрі сенен бұрынғыларға түсірілгендерге сенеді. Ақыретке де олар анық нана- ды. 5. Міне, бұлар - Раббылары тарапынан тура жолға түсірілгендер мен Аллаһтың азабынан құтылып, мәңгілік сый-сыяпатына қол жеткізушілер. 80 "асыр" сүресі Мағынасы: Ә‘узу билләһи минаш-шайттанир-ражим. Бисмилләәһир-рахмаанир-рахиим 1. Заманаға ант етемін. 2. Бүкіл адам баласы зиянда. 3. Бірақ иман келтіріп, ізгі істер істегендер мен бір-біріне ақиқат пен сабырды үгіттескендер басқа. "Һумәзә" сүресі Мағынасы: Ә‘узу билләһи минаш-шайттанир-ражим. Бисмилләәһир-рахмаанир-рахиим 1. Әрбір һумәзә мен лумәзәға қандай өкінішті, (олар елді бір-біріне айдап салып өсек айтушылар), 81 2. Дүние жинап оны қайта қайта санағандарға 3. Дүниесі өзін мәңгі өмір сүргізеді деп ойлайды. 4. Олай емес! Әлбетте, ол «Хутамаға» тасталады. 5. «Хутаманың» не екенін білесің бе? 6-7. Ол - Аллаһ жаққан жүректерді шалатын от. 8-9. Бұл от олардың үстіне жабылады. Өздері де ұзын діңгектерге байланады. "Фил" сүресі Мағынасы: Ә‘узу билләһи минаш-шайттанир-ражим. Бисмилләәһир-рахмаанир-рахиим 1. Раббыңның піл иелеріне не істегенін көрмедің бе? 2. Олардың айлакерліктерін босқа жібермеді ме? 3. Оларға топ-топ әбабил құстарын жіберді. 4. Құстар, оларға балшықтан күйдіріліп жасалған тастар атты. 5. Осылайша Аллаһ оларды топан тәрізді қылды. 82 "құрайыш" сүресі Мағынасы: Ә‘узу билләһи минаш-шайттанир-ражим. Бисмилләәһиррахмааниррахиим 1. Құрайыштың бейбіт келісімі үшін 2. Олардың қысы, жазғы бейбіт көшулері үшін, 3. Олар осы үйдің (Қағбаның) Раббысына құлшылық жасасын! 4. Оларды аштықтан құтқарып тойдырған және қауіп- қатерден сенімді қылған Раббыларына ғана құлшылық жасасын! "мағун" сүресі 83 Мағынасы: Ә‘узу билләһи минаш-шайттанир-ражим. Бисмилләәһир-рахмаанир-рахиим 1. Мына дінді жалғанға шығарғандарды көрдің бе? 2. Ол жетімді итеріп қақпайлайды. 3. Мұқтажды тамақтандыруға еш құлықсыз. 4. Намаздарын немқұрайлы оқитындарға қандай өкінішті! 5-7. Ғибадаттарын көрсету үшін жасайды, зекет және басқа да көмектерін аяп бермейді. "Кәусәр" сүресі Мағынасы: Ә‘узу билләһи минаш-шайттанир-ражим. Бисмилләәһир-рахмаанир-рахиим 1. Расында, Біз саған кәусарды бердік. 2. Сен де Раббың үшін намаз оқы және құрбан шал. 3. Расында, сені жамандағанның өзі ұрпақсыз қалады. "Кафирун" сүресі 84 Мағынасы: Ә‘узу билләһи минаш-шайттанир-ражим. Бисмилләәһир-рахмаанир-рахиим 1. Былай де: Әй, кәпірлер! 2. Мен сендердің табынғандарыңа құлшылық жасамай- мын. 3. Сендер де менің құлшылық жасағаныма табын- байсыңдар. 4. Сондай-ақ, мен сендердің табынғандарыңа құлшылық жасаушы емеспін. 5. Сондай-ақ, сендер де менің құлшылық жасағаныма табынушы емессіңдер. 6. Олай болса, сендердің діндерің өздеріңе, менің дінім өзіме. "Насыр" сүресі Мағынасы: Ә‘узу билләһи минаш-шайттанир-ражим. Бисмилләәһир-рахмаанир-рахиим 1-2. Аллаһтың жәрдемі мен жеңісі келіп, адамдардың топ- тобымен Аллаһтың дініне кіргенін көрген кезде 3. Раббыңды мақтап дәріпте және Одан жарылқау тіле. Өйткені Ол - тәууаб, тәубаларды қабыл етуші. 85 "масад" сүресі Мағынасы: Ә‘узу билләһи минаш-шайттанир-ражим. Бисмилләәһир-рахмаанир-рахиим 1. Әбу Ләһәбтың қолдары қурап қалсын! Қурап қалды да! 2. Оған дүниесі де (мал-мүлкі), істеген істері де пайда бермеді. 3. Ол жалындаған отқа кіреді. 4-5. Әйелі де мойнына арқан есілген күйі осы отқа отын тасиды. "Ықылас" сүресі 86 Мағынасы: Ә‘узу билләһи минаш-шайттанир-ражим. Бисмилләәһир-рахмаанир-рахиим 1. Былай де: Аллаһ – жалғыз. 2. Аллаһ – еш нәрсеге мұқтаж емес. 3. Ол тумады да туылмаған. 4. Оған тең келер еш нәрсе жоқ. "Фалақ" сүресі Мағынасы: Ә‘узу билләһи минаш-шайттанир-ражим. Бисмилләәһир-рахмаанир-рахиим 1. Таңның Раббысына сиынамын. 2. Жаратқан нәрселердің кесірінен. 3. Қараңғылық басқан сәтте түннің кесірінен. 4. Түйіншектерге дем салған дуалаушылардың кесірінен. 5. Һәм қызғаныштан тұла бойын өрт шалған көре алмаушылардың күндеген сәтте кесірінен, - деп айт. 87 "Нас" сүресі Мағынасы: Ә‘узу билләһи минаш-шайттанир-ражим. Бисмилләәһир-рахмаанир-рахиим 1. Адамдардың Раббысына, 2. Адамдардың жалғыз Иесіне, 3. Адамдардың Құдайына сиынамын. 4. Сол бір азғырған шайтанның кесірінен. 5. Ол – адамдардың жүрегіне жаман ой салып азғырады. 6. Ол шайтан жындардан да адамдардан да шығады,- деп айт. 88 аЯттар аятул күрси Мағынасы: Ә‘узу билләһи минаш-шайттанир-ражим. Бисмилләәһир-рахмаанир-рахиим Аллаһ, Одан басқа еш тәңір жоқ. Ол - Хай, Қайюм. Ол ұйықтамайды да, қалғымайды да. Көктердегі және жердегі барлық нәрселер Соған тән. Кім Оның рұқсатынсыз құзырында шапағат ете алады? Жаратқан мақлұқтарының алдында және артында не бар екенін толық біледі. Олар болса, Оның қалағанынан басқа, ілімінен ешбір нәрсені білмейді. Оның күрсісі көктерді және жерді толық қамтиды. Көктер мен жерді қорғау Оған ауыр емес, Ол - аса ұлы, өте жоғары. (Бақара сүресі, 255 аят) |