Алматы 2017 январь
жүктеу/скачать 28,19 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 1-сурет.
- Нұра өзені бойындағы бекеттер бойынша ағынды қатарларының біртектілік критерийлер мәндері
- Нұра өзені ағындысының Z бұзылу уақыты
- Нұра өзені бойындағы бекеттер бойынша ағынды қатарларының біртектілікті бағалау және ағынды қатарының бұзылу уақыты
- Определение момента нарушения годового стока реки Нура Резюме.
- Defining the moment of violations the annual runoff of the Nura river Summary.
- Key words
- К ВОПРОСУ ОБ ОЦЕНКЕ ВЫБРОСОВ ПАРНИКОВЫХ ГАЗОВ ИЗ РАССЕЯННЫХ ИСТОЧНИКОВ ВЫБРОСОВ В ГОРОДАХ Аннотация.
- Ключевые слова
● Жер туралы ғылымдар
ҚазҰТЗУ хабаршысы №1 2017 19 Кесте 1 көріп тұрғанымыздай 1932-2011 жылдар аралығындағы ең жоғарғы су өтімі байқалатын бекет ол – Қошқарбаев бекеті бойы, сонымен қатар дал осы бекет бойынша ең жоғарғы қателік яғни δ = 1,61 тең. Ең төменгі су өтімі ұзақ мерзім бойынша Бес-Обада, оның қателігі δ = 0,04 тең болды [7]. Нұра өзенінің бойындағы негізгі бекеттердің барлығы Фишер, Стьюдент, Вилкоксан критерийі бойынша біртектілікке тексеріледі. Өзен алабының ағынды қатарының қашан бұзылғанын анық- тауымыз керек. Ол үшін барлық бекеттер бойынша айырымдық интеграл қисығын тұрғызамыз (сурет 1) және ағынды режимін бұзуға себеп болатын негізгі антропогендік факторлар анықталады. Бұл алапта ағынның бұзылуына негізгі факторлар: Ертіс-Қарағанды каналының жұмыс жасауы Ірі бөгендердің салынуы
1-сурет. Нұра өзені бойындағы бекеттердің айырымдық интеграл қисықтары
● Науки о Земле
№1 2017 Вестник КазНИТУ 20 Тұрғызылған айырымдық интеграл қисығымыз мынаны көрсетті: бекеттердің басым бөлігінде 1970 жылдан кейін каналдың іске қосылу, яғни каналға су жіберіле бастағаннан кезден бастап Нұра өзені су өтімі төмендеген. Бірақ 1986 жылдан бастап су өтімінің көтерілуі анық байқалады. Бақылау катарлары біртектілігіне статистикалық талдау жасау келесі негізгі этаптардан тұрады; нольдік және альтернативті (балама) гипотезаларды тұжырымдау, тексеріліп отырған гипотезаға жә- не оның баламаларына байланысты маңыздылық деңгейін (бір жақты немесе екі жақты) анықтау кү- дікті аймақы таңдау, нольдік гипотезаны бекерге шығару (жарамсыздандыру) немесе қабылдау. Бақыланған қатардың біртектілігін бағалау берілген екі жиынтықтар не олардың параметрлері аралығында ерекше айырмашылық болмайды деген жорамалдаудан (гипотеза) басталады. Бұл жағ- дайда олардың арсындағы айырмашылық гольге тең болу керек, сондықтан мұндай гипотеза гольдік гипотеза деп аталады. Нольдік гипотезаға қарама-қарсы гипотезалар альтернативті (балама) гипоте- залар деп аталады [8]. Нолдік гипотезаны Н 0 тексеру критерийі ретінде іріктеме мәндерінің орташаландырылған (нормальданған) айырмасы алынады.
,
(1)
мұнда және , және іріктемелерінің орташа мәндері; σ (у-х) -
орташа квадраттық ауытқуы. Егер орташа квадраттық ауытқулардың шын мәндері σ х және σ у белгілі болса немесе олар белгілі деп ұйғарылса (бас жиынтық), онда:
(2)
мұнда n
1 және n
2 - У және Х жиынтықтарына сәйкес қатарлар саны. Орташа мәндердің біртектілігін бағалау үшін, Стьюдент критерийін қолдану қарастырылып отырған жиынтықтардың орташа квадраттық ауытқулары тең болып келген жағдайда
атқарылуы керек. Мұндай ұйғарымды қабылдасақ,
(3) Бұдан туатыны, Стьюдент статистикасын мына түрде жазуға болады
t=
(4)
Бұл жағдайда σ х 2 және σ у 2 есептеуде және орташалары үшін екі қатынас қолданылатындықтан t үлестірімі ν=n 1 +n 2 -2 еркіндік дәрежеде болады. Қазіргі уақытта орташа квадраттық ауытқудың біртектілігін бағалауға арналған бірқатар крите- рийлер бар. Гидрологиялық жұмыстарда олардың тек кейбіреулері ғана қолданылады, атап айтқанда Фишер критерийі мына түрде қолданылады:
(5)
мұнда σ 1 және σ 2 біртекті деп болжалған қатарлардан есептеліп табылған орташа квадраттық ауытқулар [4]. Вилкоксон критерийі статистикасы (ранг бойынша) екі жиынтығын да өсу түрінде жалпы тізбекке реттегеннен кейін (рангталғаннан кейін) есептелінеді. Сонда
(6) ● Жер туралы ғылымдар
ҚазҰТЗУ хабаршысы №1 2017 21 мұнда
– жиынтық көлемінен кіші болып келген шамалардың рангтары, ал олар тең болып келгенде олардың біріншісі, яғни болса, онда х және у үшін ½ ранг қабылда- нады [8] Қалпына келтірілген су өтімі мәндерін, яғни ағынды қатарын параметрлік Фишер және Виль- коксан критерийлері бойынша және параметрлік емес Стьядент критерийлері бойынша есептейміз (2- кесте).
2-кесте. Нұра өзені бойындағы бекеттер бойынша ағынды қатарларының біртектілік критерийлер мәндері
Крите- рий Өл-
шем Нұра өзені бойындағы бекеттер Қош- қарбаев
Шешен- қара
Чкалово Ақ-мешіт Балық-
ты Темір-тау Меркеле Алмаз Бес-Оба
Волков- ский
Проле- тарский
Фишер F 31,2 9,45 3,02
3,13 2,63
1,48 1,41
5,35 1001
874,5 61,5
F a
1,62 1,62
1,622 1,62
1,62 1,62
1,62 1,62
1,62 1,62
1,62 Вилькок-
сан U 5930 5966 5907
3814 4647
4317 5733
2007 5120
6342 4964
U 1
2625 2625
2625 2625
2625 2625
2625 2625
2625 2625
2625 U 2 3774
3774 3774
3774 3774
3774 3774
3774 3774
3774 3774
Стью- дент
t 9,59
10,3 11,4
2,98 5,34
3,66 10,3
1,78 7,14
11,1 7,11
t a
1,98 1,98
1,98 1,98
1,98 1,98
1,98 1,98
1,98 1,98
1,98
Нұра өзені бойындағы бекеттер бойынша бақылау қатарының біртектілікке талдаудың пара- метрлік критерийлері, яғни Фишер, Стьюдент, және параметрлік емес критерий Вилькоксан парамет- рлері бойынша есептелді. Параметрлер бойынша есептелген мәндер 2-кестеде жазылды, яғни бұл мәндерге сәйкес Теміртау, Меркеле бекеттерінің мәндері Фишер критерийі бойынша біртекті. Алмаз бекетінде есептелген ағынды мәні параметрлік емес Стьюдент критерийі бойынша біртекті. Қалған бекеттердің ағынды қатары параметрлік және параметрлік емес параметрлер бойынша біртектілік расталмады, оның басты себебі Ертіс-Қарағанды каналы. Жоғарыда аталған Теміртау, Алмаз және Меркеле бекеттері қаналдан жоғарғы ағыста жатыр, сондықтані бұл бекеттердің ағынды қатары бір- текті.
Нұра бойында ағынды қатарының қашан бұзылғандығын анықтау қажет. Ол үшін Z бұзылу уақыыты анықталды (3-кесте).
3-кесте. Нұра өзені ағындысының Z бұзылу уақыты Қошқарбаев бекеті –1969 жыл Кезеңдер σ 2 Т
Т T*σ 2 Т Кезеңдер σ 2
n-T
(n-T)*σ 2 n-Т Z Т 1932-1967 14,7 36
528,2 1968-2011 14,0 44
614,0 1142,3
1932-1968 13,6
37 501,8
1969-2011 13,9
43 597,6
1099,4 1932-1969 14,4 38
548,0 1970-2011 14,0 42
586,4 1134,5
1932-1970 14,2
39 555,0
1971-2011 14,1
41 578,6
1133,6 1932-1971 14,4 40
574,1 1972-2011 14,3 40
570,6 1144,7
1932-1972 14,2
41 582,0
1973-2011 14,2
39 554,7
1136,7 1932-1973 14,1 42
591,3 1974-2011 14,4 38
547,8 1139,1
1932-1974 14,0
43 601,5
1975-2011 14,5
37 535,1
1136,6 1932-1975 13,8 44
608,5 1976-2011 14,5 36
520,6 1129,0
1932-1976 13,7
45 616,8
1977-2011 14,6
35 512,3
1129,1 Ақмешіт бекеті – 1971 жыл Кезеңдер σ 2 Т
Т T*σ 2 Т Кезеңдер σ 2
n-T
(n-T)*σ 2 n-Т Z Т 1932-1967 7,89 36
284,0 1968-2011 7,86 44
346,0 630,0
1932-1968 7,85
37 290,3
1969-2011 7,84
43 337,2
627,5 1932-1969 7,75 38
294,7 1970-2011 7,89 42
331,2 625,9
1932-1970 7,65
39 298,4
1971-2011 7,97
41 326,9
625,3 ● Науки о Земле
№1 2017 Вестник КазНИТУ 22 1932-1971 7,61 40
304,5 1972-2011 8,06 40
322,4 626,9
1932-1972 7,72
41 316,4
1973-2011 8,05
39 313,8
630,2 1932-1973 7,63 42
320,5 1974-2011 8,15 38
309,9 630,4
1932-1974 7,57
43 325,5
1975-2011 8,19
37 303,1
628,6 1932-1975 7,52 44
331,0 1976-2011 8,20 36
295,3 626,3
1932-1976 7,44
45 334,7
1977-2011 8,32
35 291,1
625,8 Балықты бекеті –1971 жыл Кезеңдер σ 2 Т
Т T*σ 2 Т Кезеңдер σ 2
n-T
(n-T)*σ 2 n-Т Z Т 1932-1967 5,05 36
181,9 1968-2011 4,53 44
199,1 381,0
1932-1968 5,03
37 186,2
1969-2011 4,46
43 191,8
378,0 1932-1969 4,97 38
188,7 1970-2011 4,48 42
188,1 376,9
1932-1970 4,91
39 191,3
1971-2011 4,49
41 184,0
375,3 1932-1971 4,91 40
196,5 1972-2011 4,53 40
181,1 377,6
1932-1972 4,85
41 198,9
1973-2011 4,58
39 178,5
377,5 1932-1973 4,80 42
201,6 1974-2011 4,64 38
176,2 377,8
1932-1974 4,74
43 204,0
1975-2011 4,69
37 173,5
377,6 1932-1975 4,71 44
207,4 1976-2011 4,76 36
171,2 378,6
1932-1976 4,70
45 211,3
1977-2011 4,82
35 168,7
380,0
3-кесте мәндері бойынша Нұра өзені бойында ағындының бұзылу сәті көбіне 1971 жылға сәйкес. Қорытынды. Бұдан бөлек ағынды қатарының біртектілігін бағалау үшін жиынтық интеграл қисығы тұрғызылды. Сонымен қатар арнайы Z статистикасы бойынша ағынды қатарының бұзылу сәті анықталды. Біртектілікті бағалау критерийлері бойынша анықтамалар 4-кестеде берілген.
4-кесте. Нұра өзені бойындағы бекеттер бойынша ағынды қатарларының біртектілікті бағалау және ағынды қатарының бұзылу уақыты
Бекет Біртектілікті бағалау критерийлері Жиынтық ин- теграл қисығы бойынша
Z бұзылу сәті
Фишер Вилькоксан Стьюдент Қошқарбаев Біртексіз Біртексіз біртексіз біртексіз 1969 Шешенқара Біртексіз Біртексіз біртексіз біртексіз 1977 Чкалова
Біртексіз Біртексіз біртексіз біртексіз 1977 Ақмешіт
Біртексіз Біртексіз біртексіз біртексіз 1971 Балықты
Біртексіз Біртексіз біртексіз біртексіз 1971 Теміртау Біртекті Біртексіз біртексіз біртексіз 1971 Меркеле
Біртекті Біртексіз біртексіз біртекті - Алмаз
Біртексіз Біртексіз біртекті біртексіз 1971 Бес-Оба
Біртексіз Біртексіз біртексіз біртексіз 1970 Волковский Біртексіз Біртексіз біртексіз біртексіз 1971 Пролетарский Біртексіз Біртексіз біртексіз біртексіз 1971
Кесте 4 мәліметтері бойынша Теміртау, Меркеле бекеттерінің ағынды қатары Фишер критерийі бойынша біртекті. Алмаз бекетінің ағынды қатары параметрлік емес Стьюдент критерийі бойынша біртекті. Тұрғызылған жиынтық интеграл қисығы мәндері бойынша Меркеле бекетінің ағынды қата- ры біртекті, яғни Меркеле бекетінің ағынды қатары параметрлік Фишер критерийі бойынша және жиынтық интеграл қисығының мәндері бойынша біртекті болғандықтан Меркеле бекетінің ағынды қатары бұзылмаған деген қорытындыға келеміз. Ағынды режимінің бұзылғандылығы анық дәлелденді. Сол себепті ағынның статистикалық па- раметрлерін 3 кезең бойынша ажыратамыз:
● Жер туралы ғылымдар
ҚазҰТЗУ хабаршысы №1 2017 23 Ұзақ кезең 1932-2011 жылдар Ағын бұзылғанға дейінгі кезең 1932-1970 жылдар – яғни табиғи ағын Ағын бұзылғаннан кейінгі кезең 1971-2011 жылдар – ағын реттелген кезең.
ӘДЕБИЕТТЕР [1] Ресурсы поверхностных вод. Целинных и Залежных земель. Карагандийской области. вып.2 – Л.: Гидрометеоиздат, 1969. – С. 420. [2] Ресурсы поверхностных вод. Целинных и Залежных земель. Акмолинской области. вып.2 – Л.: Гид- рометеоиздат, 1960. – С. 185. [3] Государственный водный кадастр РК. Многолетние данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. Книга1. Ч.1 Целинных и Залежных земель. Центрального Казахстана- Алматы: Казгидромет.-2001. [4] Государственный водный кадастр РК. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2001 г. Ч.1.- Реки и каналы. Ч.2.- Озера и водохранилища. Вып.4. Бассейны рек Центрального Казахста- на- Алматы: Казгидромет.-2002. [5] Государственный водный кадастр РК. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2010 г. Ч.1.- Реки и каналы. Ч.2.- Озера и водохранилища. Вып.7. Бассейны рек Центрального Казахстана - Алматы: Казгидромет.-2012. [6] Молдахметов М.М. Гидрологиялық есептеулер. – А.: Қазақ Университеті, 2006. – 212 б. [7] Горошков И.Ф. Гидрологические расчеты. Л.: Гидрометеоиздат, 1975.– 190 с. [8] С.Қ Дәулетқалиев, Д.Қ. Жүсіпбеков Гидрологиялық мәліметтердің біртектілігіне талдау жасау: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2003. -5 б.
Елбасиева Б.Б., Оспан Г., Арықбаева К.М. Определение момента нарушения годового стока реки Нура Резюме. Исследован момент нарушения естественного годового стока реки Нура. Река Нура является са- мой крупной рекой Нура-Сарысуского бассейна. Бассейн реки располагается на территории двух областей – Карагандинской и Акмолинской. Река играет важную роль в развитии индустрии и сельского хозяйства . Были собраны и обработаны гидрологические данные по 11 гидрометео постам расположенные на реке с 1931-2011 годы. В случае не достатка или отсутствие данных за определенные годы, данные были восстановлены графо- аналитическим методом. Гидрологические данные были проверены на однородность ряда по критериям Фише- ра, Вилкоксана и Стьюдента. В ходе исследования были установлены моменты нарушение естественного годо- вого стока на каждом участке реки за счет антропогенного и климатического фактора. Ключевые слова: Нура, критерий Стьюдента, критерий Фишера, критерий Вилкоксана, однородность ряда, восстановление данных, естественный сток, зарегулированный сток.
Yelbassiyeva B.B., Ospan G., Arykbayeva K.M. Defining the moment of violations the annual runoff of the Nura river Summary. Defined the moment of violations the natural annual runoff of the Nura river. Nura river is the largest river of Nura-Sarysu basin. The basin is located on the territory of two regions - Karaganda and Akmola. The river plays an important role in the development of industry and agriculture. Hydrological data were collected and processed for 11 hydrometeo posts located on the river. In case of no wealth or lack of data for certain years, data has been restored graphic-analytical method. Hydrological data were checked for homogeneity of a series in criterias of Fisher Vilkoksan and Student. The study established a violation of the moments of the natural annual flow in each section of the river due to anthropogenic and climatic factors.
recovery, natural flow, regulated flow.
УДК 338.26 С.Дж. Усубалиева (АО «Университет НАРХОЗ», Алматы, Республика Казахстан salta-74@mail.ru) К ВОПРОСУ ОБ ОЦЕНКЕ ВЫБРОСОВ ПАРНИКОВЫХ ГАЗОВ ИЗ РАССЕЯННЫХ ИСТОЧНИКОВ ВЫБРОСОВ В ГОРОДАХ Аннотация. На мировом уровне назрела необходимость принятия решительных мер по борьбе с измене- нием климата за счет перехода на низкоуглеродный путь развития. Одним из действенных инструментов декар- бонизации экономики является развитие углеродной торговли. Это эффективный механизм стимулирования мер по снижению выбросов, а также привлечения "зеленых" инвестиций. Казахстан обладает огромным потен- ● Науки о Земле
№1 2017 Вестник КазНИТУ 24 циалом для развития углеродного рынка как внутри страны между предприятиями, так и на международном рынке, который необходимо задействовать в соответствии с международными стандартами углеродного финан- сирования. Исследование вклада в формирование выбросов парниковых газов городами является актуальным направлением на сегодняшний день.
Изменение климата - серьезная угроза для окружающей среды, здоровья населения и в целом для благополучия человечества и мировой экономики. Столкнувшись с этой проблемой и до конца осознав масштабы этого экологического явления, общество пришло к такому выводу, что нерацио- нальное использование углеродного ископаемого приведет цивилизацию к плачевным последствиям. Учитывая важность проблемы, на международном и национальном уровнях активно ведется работа над формированием законодательной и нормативно-правовой базы для обеспечения сокраще- ния антропогенных выбросов парниковых газов в атмосферу, стабилизации их концентраций в атмо- сфере для предотвращения опасного антропогенного воздействия на климатическую систему. В начале 80х годов ученые всего мира заговорили об этой проблеме открыто, и дали понять о том, что если сейчас не начать действовать, то процесс глобального потепления приведет к катастро- фическим последствиям. Исходя из существующей ситуации в мире, был проведен ряд всемирных саммитов, одним из которых является Конференция в Киото. Принятие «Киотского протокола» стало важным шагом на пути к снижению объемов выбросов парниковых газов. Этот документ, принятый в 1997 году, обязал ряд государств сократить или стабилизировать в 2008-2012 годах выбросы парни- ковых газов по сравнению с 1990 годом. Протокол регулирует выбросы следующих газов: CO2, CH4, N2O. Присоединяясь к данному документу страны, обязуются пересмотреть экономические и про- мышленные механизмы таким образом, чтобы они были направлены на снижение ПГ и способство- вали устойчивому развитию общества. Состояние экономики Казахстана, ее приоритеты и направления развития напрямую связаны с теми тенденциями, которые сегодня происходят в мировой экономике и мировой политике. При этом, кроме экономических механизмов и кризисов, стимулирующих или наоборот сдерживающих разви- тие отдельных секторов экономики Казахстана все чаще звучит призыв от стран ОЭСР о необходи- мости принятия решительных мер по борьбе с изменением климата за счет перехода на низкоугле- родный путь развития. При этом, страны ОЭСР готовы вводить ограничительные меры для товаров и услуг, производство которых связано с высокими удельными выбросами парниковых газов (ПГ). Например, введённый налог на выбросы парниковых газов (ПГ) для авиаперевозчиков, осуществля- ющих полеты в Евросоюз, уже оказывает свое влияние на Казахстанские авиакомпании. Так нацио- нальный перевозчик Эйр Астана уже приобретает углеродные разрешения и включает их в стоимость авиабилетов. Американский парламент также призывает к введению углеродного налога на продук- цию из стран, которые не осуществляют мероприятия по снижению выбросов ПГ и использования более чистых технологий, например, при производстве метала. Вот почему со стороны правительства Казахстана и Министерства охраны окружающей среды выдвинуты ряд инициатив, направленных на перевод экономики на низкоуглеродные технологии, поддержку реализации проектов по энергоэф- фективности и энергосбережению, а также использования альтернативных видов энергии и ВИЭ. Для этих целей начиная с 2011 г. была разработана законодательная база для создания в стране внут- реннего углеродного рынка, а также механизм контроля выбросов ПГ на предприятиях Казахстана. Одним из действенных инструментов декарбонизации экономики является развитие углерод- ной торговли. Это эффективный механизм стимулирования мер по снижению выбросов, а также при- влечения "зеленых" инвестиций. Так, в 2013 году оборот европейского рынка разрешений на выбро- сы достиг 120 миллиардов евро. По прогнозам Bloomberg New Energy Finance, к 2016 году глобаль- ный углеродный рынок составит 180 миллиардов евро[1]. Казахстан обладает огромным потенциалом для развития углеродного рынка как внутри страны между предприятиями, так и на международном рынке, который необходимо задействовать в соот- ветствии с международными стандартами углеродного финансирования. Таким образом, в настоящее время осуществление мер по сокращению выбросов ПГ и по адап- тации к возможным последствиям изменения климата является важным условием стабильного разви- тия и безопасности региона. При этом, помимо рассмотрения процесса глобального изменения кли- мата в целом для планеты или отдельных континентов, интересно изучение вклада в формирование выбросов ПГ отдельных административных единиц, а именно - городов, которые являются крупными источниками выбросов парниковых газов (ПГ) в атмосферу: они занимают менее 1% площади земли,
|