«Меп ж а з б а й м ы н өленді ермек үшін»

з н я н ы тавді білу. О с ы т а қ ы р ы б ы мен ө л е ң и д е я с ы н ж ү з е г е мсы- 
р у ү ш і н а қ ы н екі т ү р л і о б р а з ц ы а л а д ы , бірі — п о э з и я м и , ө л е ң
сө з д і б ере т і н, е к і н ш і с і — сол өлемді о қ и т ы н а д а м м ы ц ( о қ ы р м а н -
мың, т ы ң д а р м а н н ы ң ) о б р а з ы .
П о э з м я н ы А б а й ө л е ң , сөз, қ ы з ы л тіл, өн.ер д ег е и с ө з д е р м е н
а т а й д ы : М е н ж а з б а й м ы н ө л е ң д і  е р м е к үпіін; Б ұ л сө зд і  т а с ы р
ү қ п а с , т а л а п т ы ұ ғ а р ; Е с і л ө н е р  қ о р б о лы п кс т е р т үз г е. Қ а з а қ
т і л і н д е б у р ы н д а , қ а з і р д е де ө л е ң д е г е н сәз ж а л п ы « п о э з и я » д е ­
ген ү ғ ы м д ы д а , «ән» д ег е н ү ғ ы м д ы д а б і л д і р е д і . А б а й д а б үл
сөз д і б ү к і л т в о р ч е с т в о с ы н д а
о е ы н д а й екі т ү р л і с е м а н т п к а м е н
қ о л д а н ғ а н . Ал қ а з а қ т і лі н д е сөз с өз і ні ң көп м а ғ ы н а с ы н ы ң бірі 
« п о э з и я » е ке н і н ж о ғ а р ы д а а й т т ы қ . А қ ы н б ү л і п ы ғ а р м а с ы н д а
ө л е ң  ме н сөз  т ү л ғ а л а р ы н с и н о н и м етіп қ о л д а н а д ы .
П о э з и я н ы ц өзі т ү с і н г е н т а б и ғ а т ы н , с и и а т ы н түбі терең сөз; 
Әзірет Әлі, а й д а һ а р с ы з сөз; ә с ір е қ ы з ы л е ме с сөз; жастарға ү л г і  
ө л е ң ; е р м е к үиіін, жоқ-бард> 
ү ші н ж а з ы л м а й т ы н ө л е ң
д ег е н о б р а з д а р м е н б і л п і ^ д 1,. Б у л а р д ы ц ініінде « Әз і р е т Әлі, ай- 
д а һ а р с ы з , а л т ттт* чс,к с а р ы а л а қ ы з с ы з » сөз ( өл ең, п о э з и я ) д е т е н ­
ш н Ч ә н- мә ні с і н а ш ы п т ү с і н д і р у г е б о л а д ы . А б а й м ү р а с ы н қ а л ы ң
к ө п ш і л і к к е т а м а ш а т а н ы т ы п өт к е н М ү х т а р Ә у е з о в т і н а йт уы н і и а , 
б ұ л ж о л д а р а р қ ы л ы А б а й X I X ғ а с ы р д ы ң с о ң ғ ы ш и р е г і н д е қ а з а қ
м ә д е н и е т і н д е п а й д а б о л ы п , б е л а л а б а с т а ғ а н қ и с с а л а р д ы с ы н а й-
ды. Қ и с с а ш ы л а к ы н д а р і ші н д е ш ы ғ ы с ( а р а б , п а р с ы, ш а ғ а т а й )
ә д е б и е т і ү л г і л е р і н і ң т а к ы р ы б ы мен с ю ж е т і н а л ы п , о л а р д ы қа-
з а қ ш а ж ы р л а ғ а н д а р б о л д ы . Б ұ н д а й а қ ы н д а р , сөз жок., м үс ыл -
м а н ш а с а у а т т ы л а р еді, о л а р ж а з б а п о э з и я ү л г і л е р і н ж а с а у г а
т ы р ы с т ы . Б і р а қ ол қ и с с а л а р д ы ц дені б у р ы н и а н күміті д а м ы п ксл- 
ген, х а л ы қ т ы ң ә л е у м е т т і к - э с т с т и к а л ы к т а л а б ы н ж а қ с ы өтем к о ­
л е ж а т қ а н т ө л п о э з и я с ы н ы ц д е ц г е н і н с осі рес с к ө р к е м д і к ж а ғ ы -
нан к ө т е р і л е а л м а д ы . Ө й т к е н і м ұ н д а ғ ы о б р а з д а р д ы ң көбі қ а з а қ
ұ ғ ы м ы н а ж а т , х а л ы қ т ы ң - т і р ш і л і к - т ұ р м ы с ы н а и а л ы с б о ла т ы н .
А у д а р м а ғ а ж у ы қ ә д е б и е т б о л ғ а н д ы қ т а н , о л а р д ы ң т а к ы р ы б ы м е н
қ о с а ( м ү с ы л м а н д ү н и е с і н і ң г е р о й ы — Ә з і р е т Әл і н і ц с о ғ ы с т а р ы ,
е р л і к т е р і , д о с т а р ы , д ұ ш п а н д а р ы т. б. с п я қ т ы ) о б р а з д а р ы д а түп- 
н ұ с қ а д а н қ а з а қ ш а ғ а көінетін. О с ы с е б е пт е н с ұ л у к ы з д ы « а л т ы н
пек » деп б е й н е л е у қ а з а қ ү ш і н әрі т үс і ні ксі з , әрі ж а т б о л а т ы н .
А б а й о с ы н ы а й т а д ы , я ғ ни п о э з и я х а л ы к к а т үсі ні кт і , о ны ц эстети- 
к а л ы қ т а л ғ а м ы н а с а й б о л у ы к е р е к д сг е н е з к ө з қ а р а с ы н білді- 
реді.
П о э з и я — А б а й т ү с і н у і н д е енер. О н ы а к ы н «есіл ө н е р » деи 
б ей н е л е с е , м ү н ы ң д а мот иві ( се б е б і ) б ар : т үсінетін, т үйс і не т і н 
о к у ш ы с ы ж о қ п о э з и я — есіл өнер! 6)згеге н а и д а с ы ж о қ п о э з и я — 
е сі л ө не р б о л м а қ !
К е л е с і о б р а з — сол п о э з и я и ы ң о қ у ш ы с ы н ы ц о б р а з ы . О н ы бе-
44

ру ү ш і н а қ ы н к ө к і р е г і ' с езі мді , тілі о р а м д ы жастар, тасыр е м ё ^  
таланты ( ж а н ) , к ө ң і л і н і ң к ө з і а ш ы қ  ( а д а м ) , ө л е ң і б а р ө н е р л і  
інім д е г е п ф р а з а л а р д ы ж а с а і і д ы . М ұ п ы и і ші нд е к ө ң і л і н і ң к ө з і  
а шы қ , тілі о р а м д ы , тасыр емсс, таланты д е г е н д е р — т ы ң о б р а з -
дар. П о э з и я о қ у ш ы с ы н ы ң о с ы н д а й ж а ғ ы м д ы о б р а з ы н ы ц қ а р а м а -
қ а р с ы с ы п а о ны ң ж а г ы м с ы з тнпі н де б ере ді . О л а р : тасыр, м и с ы з  
бәңгі, с ә нқ о й, д а ң ғ о й , к е р і м - к е р б е з  т. б. Б ұ л а р п о э з и я о қ у ш ы л а -
ры емес, о л а р ғ а ө л е ц ж а з ы п қ а ж е т і ж о қ , б ү л а р ү ші н ес і л өне р — 
эл е ц д і қор қ ы л м а й , қ ы з ы л т і лд і қ и н а м а у к е р е к д ег с и ид ея ұсы- 
н а д ы а қын . Б ұ л ш ы ғ а р м а д а ғ ы б а р л ы қ с ө з д с р - о б р а з д а р осы пдея -
ны « т ө ці р е кт е й д і » , с о н ы д ә л е л д с й д і , с о ғ а н б а г ы м а д ы .

жүктеу/скачать 4,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: