Алматы мектегь 1989

л е к с и к а л ы қ
э л е м е н т т е р д і ң
қ о л д а н ы л у ы н а н д а , с ө й л е м д е р д і н
с и н т а к с и с т і к қ ұ р ы л ы с ы н а н д а
б а й қ а л а д ы . О ғ а н
көз ж е т к і з у
ү ш і н м ы н а т е к с т і к е л т і р е й і к : «Төртіншіісінің есімі — Әзкмхан. 
Ж а с ы 3 5 —-36 ш а м а с ы н д а , б о й д а қ . О р т а б о йл ы, ж а у ы р ы н д ы , кеу- 
д ел і , т өсті жі г і т . Б е т і с о п а қ т а у , ж у а н ш о ң мойын , д ө ң г е л е к қ а р а
көз, к ы р ш а м ұ р ы н д ы , қ а р а т о р ы жі г і т . Д е н е бітіімі н ы п - н ы ғ ы з ,
т ұ п - т ұ та с , ш о й ы н д а й . Қ а л ы ң қ а р а с а к а л ы н күз еп, ие гі не ш о қ ш а
ғ а п а е а к а л ш ь г қ қ о й ғ а н . Қ о ю қ а р а мұрт. Қ а л ж ы ң , әзілідің гүлі. 
А ш у л а н ғ а н д а б е т - а у з ы н ы ң т ү к т е р і е ді рей і п, қ а у т ә р і з д е н і п ке- 
теді».
А у ы з е к і с ә й л е у стилінін, басьгм б о л у ы п р о з а ж а н р ы н ы ң , онын, 
к ө р к е м т і лі н і ң қ а з а қ ә д е б и е т і н д е әл і т о л ы қ қ а л ы п т а с ы п бітпе- 
г е нд і г і н і ң б елг і с і б о л с а к е р е к .
Ш ь і і г а р ма д а а р п а й ы к ө р і к т е у і ш к ұ р а л д а р д а н к е б і р с к қ о л д а -
н ы л а т ы н ы — теңеу. О н ы ң себебі , т ен е у — қ а з а к к ө р к е м сөз та- 
р и х ы н д а ( пю э з и я да ) ең әрі деы к е л е ж а т қ а н б е й н с л е у і ш т әсі л- 
д е р д і ц бірі. С ө з б о л ы п о т ы р ғ а н ш ы ғ а р м а д а т ең е у к ү р д е л е н б е й ,
е г е қ а р а і п а й ы м т ү р д е ж ұ м с а л а д ы . К&бінесе, « т ә р і з д і » , « с и я қ т ы » ,
« с е к і л д і » к ө м е к ш і с ө з д е р і а р қ ы л ы не ме с е -дай, -дей, -ша, -ше 
қ о с ы м ш а л а р ы а р қ ы л ы ж а с а л а д ы . М ы с а л ы :
« К о л ш г м е к т і ң ж а ғ а с ы н д а ғ ы к ө к а л а қ а м ы с , с у д ы р қ ү р а қ т а р
а й н а н ы ң ж и е г і н е салынға^н ә дөмі ә р н е к
с и я і қ т ы .
А с п а н б а л қ ы п
м а у ж ы р а ғ а н қ и ы р с ы з к өк м ү х и т е и я қ т ы » .
« Б е л е с т е р де, о й п а ң д а р д а, д а л а л а р д а, б ұ т а ө с і м д і к т е р де 
к ә к п е ң б е к , ж а с ы л б о я у д а й . Т ү ч ы ү г е л қ а р а ж с р г е жаісыл жіібе.к 
к і л е м т өс ег е н д е й . К ө к а л а к о л ш і м е к те ж а п - ж а с ы л . О н ы ң ай- 
н а д а й с у ы н д а з е ңг і р аспаинын, суреті көрі н еді ».
« . . . Ж ' о л д а с т а р ы н а қ а д і р л і , өйткіені ж о л д а с ы н а қ о ң етін ойып 
б е р г е н де й, ө т і р і к к е ж о қ , бір с ез д і жі г і т , с ө й л е г е н д е д а у с ы д өне н 
қ ю ш қ а р д ы ң м а ң ы р а ғ а н ь г н а ү қ с а й д ы . К ү ш т і с і ң і р л і д ен ес і сой- 
ғ а н қ а с қ ы р т ә р і зд і . Қ о л - а я қ т а р ы н ы ң , б а р л ы қ д е н е с і н і ц к өк ет- 
тері ш о р б о л ы п б а й л а і н ғ а н д а й . Б е з б е н н і ң т е мі р к е ңі р де г і н д е й » .
Ш ы ғ а р м а д а т е ң е у д і ң т а ғ ы бір т үрі к е з д е с е д і :
«Үстіне т е м і р с а у ы т кигі зі п, б а с ы п а қ а р қ а р а л ы кө к д у л ы ғ а
кигі зі п, б ел і н қ ы н а й б у ғ ы з ы п , б е л і н е қ а н ж а р , с а п ы, с а д а қ бай- 
л а п , қ о л ы н а ж е л е к т і к ә к н а й з а беріп, ө м і л д і р і к т і а к б оз а т қ а
мі нгі зі п: « М ы н а у о қ т а н , о т г а н беті қ а й т п а ғ а н Қ а с е н б а т ы р ! » —
д есе, көз т о я р еді...».
М ұ н д а ж а з у ш ы өз к е й ш к е р і н
( Қ а с е н д і ) а у ы з
ә д е б и е т і н і ң
к е й і п к е р і м е н с а л ы с т ы р а б ей н е л е п , с о ғ а н т еңе п т ұ р ғ а н ы н , сол а р -
қ ы л ы о н ы ң к е ск і н - ке й п і н , м і н е з - қ ұ л ы қ е р е к ш е л і г і н а іі қ ы н д а уғ а '
ү м т ы л г а н ы н б а й қ а у ғ а б о л а д ы .
П о в е е т е т е ң е уд е н кейінгі ж и і қ о л д а н ы л а т ы н к ө р і к т е у і ш тә- 
сі л — эп ит ет . Ол , ке б і ңе , к е й і п к е р л е р д і ң п о рт р е т і н ж а с а у д а . пай-
54

д а л а н ы л а д ы . Ж а з у ш ы н ы ң эпіттеттері де ө з і ні н а л д ы н д а ғ ы дос- 
т ү р лі қ о л д а н ы с т а н көп о н ш а е р е к ш е л е н е қ о й м а и д ы .
« Қ а с е н — ұ з ы н ш а б ой л ы, ш ү ц і р е к , ү л к е н сұр көз ді , қ ы р му- 
р ы н д ы , ат ж а қ т ы , қ а п с а ғ а й ,
а ш а н , сі ңі р д ен е л і ,
к ө с ел е у сұр 
жігіт...».
« Е к і н ш і с і н і ң есімі — Қ а л к е н. . . Б ұ л д а ұ з ы н ш а б о йл ы , көсе, 
С и д а
арык, 
ат ж а қ т ы , ж а с ы қ т а у қ а р а көз ді , қ ы р м ү р ы н д ы та- 
р а м ы с қ а р а жігіт... Қ ә п і шт е ме ні о н ш а парьгк қ ы л м а и т ы н ж у а с
ж і г і т ........А я ғ ы н д а ж а м а н , б а к а б ас о р ы с ш а етік. Б а с ы н д а к о ң ы р
бөрі к. Б е л і н д е қ о ц ы р қ а й ы с белбеу. . . К о л ы н д а ж а л а ң д а ғ а н ж ү з і
қ а ж а л а - қ а ж а л а а п п а қ б о л ғ а н т е мі р күрек...».
Б ұ л ү з і н д і д е н ж а з у ш ы н ы ң п о р т р е т ж а с а у е р е к ш е л і г і н де бай- 
қ а у ғ а б о л а д ы . Қ е й і п к е р д і н б а р л ы қ б і т і м - б о л м ы с ы осы п о р т ре т і -
н е н - а қ б е л г і л і б о л а д ы . К е й і п к е р д і ң п о р т р е г і н б ер у үніін ж а з у ш ы
т е ң е у мен э п ит ет т і қ а т а р , ж а р ы с т ы р а қ о л д а н ы п , с ол а р к ы л ы
к ә р к е м о б р а з ж а с а у ғ а қ о л ж е т к і з е д і .
« Б ұ з а у б а қ т ы ң ж а с ы қ ь г р ык та н 
а с қ а н , қ а р а т оры, о р т а л а у
б о й л ы а д а м . А р ы к , қ а л а қ ш а ж а у ы р ы н д ы , ш о қ ш а қ а р а с а к а л д ы ,
т а р б и ғ а н қ а р а м ү р т т ы кісі, ұ р т ы с у а л ғ а н д а у , бетіін ә ж і м б а с қ а н .
Ж а ' сы н а н көрге н а у ы р б е й н е т т і ң б а р л ы к д ен ес і не, беті не, ма ң -
д а й ы н а , м о й н ы н а с а л г а н қ а т п а р - қ а т п а р , а й ғ ы з - а й ғ ы з т а ң б а л а р ы
ш и м а й - ш а т п а қ ә ж і м . А й қ ы ш - ұ й қ ы ш а р ы қ п е н суарыгі с а л ғ а н егіи- 
нін, ескі а ң ы з д а р ы торі зді . Д е н е с і ж а п ы р а й ғ а н , ж ү к б а с т ы бол- 
ран ж а п ы р а қ эр' кеш, а қ к а п т а л , ө м і р і н д е ш ы р бі т п е г е н о к п а к
к о н ы р т үй е т ә р і з д і . Н е м е с е , мінуі е т ке н а к к а п т а л , а к а йы л ,
ө м і р і н д е ж а л б і тпег ен кедей Б ұ з а у б а і к т ы ң ө з і н і ң т о ры ш о л а ғ ы
т әрі зді . Ес б і лг ел і а р к а с ы ж у м ы с т а н , б ей н е т т е н б о с а м а ғ а н а д а м .
« Ж ү р м е г е н есігі ж о к . Өтгіеген тесігі жюқ». Б ү л н о ғ а й ғ а д а ж ү р -
ді, о р ы с қ а да ж ү р д і , с а у д а г е р б а й д ы н І рб е т ке , Н н ж н и ғ а , М а к а р -
ж а ғ а м а л д а р ы н д а а п а р ы с т ы . Е г і н ш і б а п л а р д ы н е гі п д е р і п де, 
шө п т ер і п де а л ы с т ы бұл. Ел к а з а г ы н ы ң есігіне ж ү р і п те і стеме- 
ген ісі ж о қ . Қ а л а д а ғ ы орыс, н о ғ а й б а й л а р ы н ы ң ат к о р а л а р ы н д а
д а к ы з м е т к ы л ы п , а т ш ы к ы з м е т т е р і н де а т қ а р д ы бұл. А к ы р ы н д а
б;р-скі. ж ы л К ө к ш е т а у д а г ы а л т ы н з а в о д ы н д а ж ү м ы с қ ы л д ы . Қы с - 
к а с ы , Бү ^ з а у б а к т ын к ө р ме г е ні ж о к . Ж ү м ы с к ы л ғ а н д а і н а р ш а у -
ды б і л ме й д і . Қ н м ы л ы е т е ш ап і п а ц. Мі н е зі қ м м ы л ы н а п д а а р т ы к
ш а п ш а ң . А й т а й ы н д ег ен сөзіп бет і ң б ар, ж ү з і н б а р д е м е й д і , ай- 
тып с а л а д ы . Те з а ш у л а н а д ы . Ш а к ы л д а ғ а н д а у с ы а щ ы , к ү з е н н і ң
а й ғ ы р ы п д а й . Тілі де а шы . К а н д а й ә з і н е н олді, күшт і , бай , ү л ы к
• кісі б о л с а да, к о р л а ғ а н ы н к ө т е р е а л м а й л ы . Б і з д е й ж ү й р і к , туз- 
д а н аі ды тілін с а л ы п а л а д ы . Б і р а к б і лі мі ж о қ . Б і л г мі м жюқ деп 
. о н л а м а й д ы . Д н у а н а л а у , а я н ы л , нмсніп, б ү ғ ы п қ а л м а й д ы . Қ а н ш а
пьгсық б о л с а д а , а к көңіл, а ц ғ а л а к . А р а м д ы к т ы б і л' ме йд і . Қу- 
л ы к к а жоқ...».
55

Б ұ л ү з і н д і д с н ж а і з у ш ы н ы н а р с е н а л ы п д а г ы бярл ыі қ т і лд і к
қ о л д а н ы с т а р д ы ң ж и ы н т ы ғ ы т а б ы л а д ы . М ұ н д а т с ң е у де, эпит ет
те, м ә т е л д е п с өі і леу д е («жүрмеге-н 
есігі ж о к , өт п е г е н
тссігі 
ж о қ » ) , а у ы з е к і с ө й л е у т і лі н і ц э л е м е н т т е р і де ( « б ұ л » есі мді г і - 
ніц н н в е р с и я л а н ы п қ о л д а н ы л у ы , с ө й л е м қ ү р ы л ы с ы н ь щ қ ы с қ а -
льиъі , а у ы з е к і с ә й л е у г е тән и н т о н а ц и я т. б.) б ар.
Ш ы ғ а р м а д а т а ғ ы бір к е ц і л а у д а р а т ы н ж а н т : ж а з у ш ы п ы ц
т а б и ғ а т кө р і н і сі н ж ә й э н ш е й і н с ы р т т а н қ ы з ы қ т а у ү ш і н а л м а й ,
к е й і п к е р д і ң к ө ң і л - к ү й , с е з і м і м е н а с т а р л а с т ы р ы п б е р у г е т ыр ы -
суын б а й қ а у ғ а б о л а д ы . Б ү л б і р н е ш е ж е р д е ке з д е с е ді .
« Қ ұ м ы р с қ а ш а қ ы б ы р л а и , о й п а ц д ы биі кт е т і п, к в л д е н с к б е л е с - 
ті ж е м і р і п , қ а қ б өл і п ке рт і п, т е мі р ж о л ғ а т а п ж ы л м а й т ы н төсек 
с а л у ү ш і н ұ з ы н п а н - ү з а қ ш ү б а л ы п , қ а р а ж е р д і т а л қ а н д а п , ж а п а -
т а р м а ғ а й қ п м ы л д а и ж а т қ а н ө зі н д е й е ц б е к ш і л е р г е Ә з і м х а н к а ­
рам т ұ р д ы . Э р жердіен к ы с к а - к ы с к а с өз д ер , ат а й д а ғ а н д ы б ы с -
т а р ес т і л е д і . І І І ө ме ц д е п т а р т к а н а р б а л ы а т т а р д ы ң а р б а л а р ы н ы ц
деі и\ \ л-ект ері ні ц с ы к ы р л а ғ а н , д ү р с і л д е г е н , б і реуд і б і р е у д і қ ша-
к ы р г а п д а у ы с т а р ы е с ті л ед і . Т а с к а и қ а н көк т е м і р л е р д і ц , т е мі р
к ү р е к , а у ы р к а й л а л а р д ы ң , ж е р к а п қ а н т емі р к ү р е к т е р д і ц , к а т а р -
к а т а р , кезек-ікезек, к і р ш - к і р ш е т ке н к үй л і д ы б ы с т а р ы сс ті л ед і .
Ә з і м х а н а й н а л а ғ а қ а р а п т а м с а н д ы . . . Ж а з д ы н м ы н а у о д емі жі -
б е к н ү р л ы күніінде қ а р а ж е р д і , о йды, қы-рды қ а п г а ғ а н ке с т е л і
ж а с ы л к і л е м д е й , ж е л б і р е г е н ж і б е к т е н , м ы н а у к а л ы ц к ө к т і н ор.- 
т а с ы н д л , м ы н а у к ү м і с т е й т а з а ,
ж ү и а р исі ж а н мен т ә ил і ма е
қ ы л ғ а н т ү н ы к а у а н ы ц іші ндс,
м ын а к о с ы л ы п , сстілші т ұ р г я н
д ь г бы с т а р е ц б е к күйі т ә р і з д і . Ө л ш е п г е п ж о л б о п ы и д а , ө л ш е у м е н
ш ү б а л ы п , ж а г і а - т а р м а ғ а й ө л ш е у м е н к п м ы л д а п ж а т қ а н ж ү м ы с -
к е р л е р д і н , а р б а л ы а г т а р д ы ң ырғаіқты к и м ы л д а р ы е ң б е к биі тә- 
рі зді к ө р і н е д і Ә з і м х а н ғ а » .
Т ек с т е г і е ң б е к с ур е т і мен т а б и ғ а т с у р е т і к е й і п к е р д і ң к у а п ы ш*
ты көціл-ікүйімен астасыгі, бәрі б і р л і к т е к өрі н і с т а б а д ы . Т е к с т і ң
т і лі н д е к е м ш і л і к те ж о к емес. Үші нші с ө й л е м д е г і « а р б а л ы » сө- 
з і н і ғ і
екі р е т к а й т а л а н у ы , і л ж с еп т і к ж а л ғ а у ы н ы ң к а т а р т ұ р ғ а и
ү ш с өз г е д е ж а л ғ а н у ы , төртіінші с ө й л е м д е г і « те мі р к ү р е к » тІр- 
к есі н і ң к а й т а л а н у ы т е кс т к ө р к е м д і г і н е н ұ к с а н к е л т і р і п тұр.
К е л е с і текст:
« К ү н а с п а н мен ж е р д і ц ш е н д е с к е н міегіне с а л б ы р а д ы . . . К ү иі і 
б о й ы ы с т ы қ к ү н н і ц ш ы ж ы т к а н л е б і м е н б у л а н ғ а н с е мі з ж е р д і ң
ж у м с а к ж ы л ы , ж ұ н а р л ы м а й с а с ы ғ а н л еб і еиді к о ю л а н ы п ш ы г а І 
б а с т а д ы . Н ә з і к , ж ұ п - ж ү м с а - қ ж і б е к т е й , б етке, м о й ы н ғ а б а р л ы к I 
д е н е г е о р а л ы п т ұ р ғ а н т о р ғ ы н е с к е к те енді б і р а з л а н соң б а с ы л а ; 
қ а л д ы . Қ ү м і с т е й т ы н ы қ а у а т ұ н ж ы р а п т ы н д ы. Қ и ы р д а ғ ы к а р а I 
ж е р г е е ңк е йі п, т ө м е н де г ө н қ ы з ы л к ү н н і ң а л т ы н н ү р ы ә л с ір е п, і 
қ ы з ы л күн б ұ р ы н ғ ы с ы и а н д а к ы з а р д ы . Ж е р ш е т і н е қ ы р ы ң а н ке- |
56

ліп м ш г е н күн қ а л т ы р а г а н а л т ы и н ү ры н ж е р ү ст і н с а л т ы н өр- 
м е к ш е ж л й д ы .
А сп а н мен ж е р д і ц ш е н д е с к е н а р а с ы н а к ы р ы н а н т ұ р ы н кыс-
т ы р ы л ғ а н к ы п - қ ы з ы л а л т ы н т а б а к к ы с т ы р ы л ғ а п а р а г а ж ы л ж ы и ,
ж а р т ы л а п кіріп, т а г ы д а ж ы л ж ы д ы . А л т ы н п ұ р ы н ы ц а к ы р г ы
ү ш ы қ т а р ы п а с п а н г а
і м а ш ы р а т ы п , ж а р т ы л а н ғ а н
к ы з ы л т л б а қ
қ ы с т ы р ы л г а н екі а р а г а а қ ы р ы п г а н а ж ы л ж ы п жок, боллы. . .
Ойы, қ ы р ы , д а л а с ы ж а п - ж а с ы л б олып , т ұ т а с к а п ж е р д і ц ж ү з і
енді ж а с ы л емес, к а р а к өк т ені з т ә р і з д і б о л д ы . Қ а р а к өк т е ці з
қ ұ б ы л ы п , б і р т е - б і р т е қ о ш к ы л т а р т а б ас т а д ы . . .
Оол к үн ні ң кё ші д с өзіінше ә д е м і еді...
А сп а н иі ат ыр қ ы л ы п ж а й ғ а н к і р ш і к с і з т а з а к өк ж а с ы л тор- 
г ын д а й . М ы ц м и л л и о н , с а н с ы з а л т ы н ж ү л д ы з д а п — к ө л е м і к с ц 
к өк т о р ғ ы н ғ а ж а п ы р л а г ы г і қ а д а ғ а н сан' сыз а л т ы н ш е г е т ә рі з д і ,
б ы р д а й б о л ы п , қ ұ л н ы р ы п о й н а п, ж ы л т ы л д а п , а л т ы н с ә у л с л с р і н
ш а ш а д ы . Ж ы л т ы л д а ғ а н ж ү л д ы з д а р , ү нс і з с ұ л у кү й ме н , қ и ы р -
сьгз к өк м ұ х и т ы н д а от ш а ш ы п , қ а л к ы п о й н а й д ы . Ж е р ж ү з і т ым-
т ы р ыс , үн ж о қ , т ы н ы с к ы л ы п , а қ ы р ы н м а у ж ы р а п қ а л ғ ы г а н тә- 
різді. Т е к ж ұ м ы с к е р л с р ж а т а ғ ы н ы ң , үйші і ктері ні ц ж а н д а р ы н т а
ж ы л т ы р а ғ а н о т т а р д ы ң м а ц д а р ы н д а ғ а н а а қ ы р ы н к ү ң к і л д е г с н ,
акырьг н к ү л г е н д ы б ы с т а р естіледі...».
К ү нд і з г і т ь і н ы м с ы з ж ү м ы с
аякталЫ'П, 
кеін түокен 
кезде г і
ж а з ғ ы д а л а н ы ң м а м ы р а ж а й к е л б е т і к а н д а й ә д с м і с у р е тт с л г е н !
Г)л с у р е т қ у а н ь ш і т ы ен'бек л ә з з а т ы н т а т қ а н , істеген і ет ері н е ке- 
ц і л д е р і т о қ ж ү м ы с ш ы л а р д ы ц р а х а т бір с е з і м - к ү й і м е н а с т а с ы п ,
біте қ а н н а с ы п б ер і лг е н . Ж о ғ а р ы д а г ы ж а й м а - ш у а к , ж а й л ы т аб и -
ғ а т көрінісі а д а м д а р д ы ц к ө ң і л - к ү й і м е н үнд ос шығуьііна т е кст сг і
көп т е г е н т і л д і к т о с і л д с р д і ц де қ о с қ а н үлесі б а р . О л а р — діл- 
білстьгқ ж ә н е л е к с н к а л ы қ к а н г а л а у л а р , т енеу, з п и г ет , м е т а ф о р а ,
кепіптсу...
Ш ы г а р м а д а бсл г і л і м а қ с а т к в з д е п , о р ы п д ы қ о л д а н ы л ғ а н л е к -
с и к а л ы қ к а й т а л а у л а р кэп. Ол ш ы г л р м а н ы ц к ө р к е м д і г і п с нуқ- 
с а и к е л т і р м ей д і , к е р і с і п ш е тек-стін к ө р к с м л і г і н а р т т ы р ы п , ж а -
зушьг ныц д а р а с т и л і н а й қ ы н д а у ғ а к ә м е к те ое д і . О л ү ш і н м ы н а
гококе н а з а р а у д а р ы н кө р с й і к :
« Ш ы н ы и д а , міне, от а р б а н ы ң ж о л ы н қ а з а к ж у м ы с к е р л е р і тү- 
зетііі, а у д а р ы п с а л ы п ж а т ы р . Ж а р а т ы л ы с т ы ц , к а р а ж е р д і ц мін- 
д с р і н гүзеп ж а т ы р . Т е м і р ж о л г а к о л а п с ы з о й п а н ж е р л е р д і биік- 
тетін ж а т ы р . Т ы м б ні к ж е р л е р д і қ а з ы п а л а с а р т ы п ж а т ы р . Тіпті 
богет б о л а т ы н б е л е с т е р д і ка-к ж а р ы п , ке рт і п т е мі р ж э л ғ а ок'пан- 
д а п т а п ж ы л м а й г ы п ж е р т ө с ек с а л ы н ж а т ы р . Қ а р а и ы з ш ы ! . . М ы -
нау ж е р к а з ғ а н , ж с р ж ө н д е г с н , бір м е л и і е р м е н ш ұ б а л г а н 300 
ж ұ м ы с к е р д і ң м ә л ш е р м е н , ы р ғ а қ п е н ж ұ м с а ғ а н т е мі р к ү ре к т е р і -
нің, а уы р қ а й л а , а уы р к е т п е н д е р і н і ц , б а л ғ ы н ш о м б а л с ү й м е н д е -

р і ні ң ү з і л м е й ест і лі п 
т у р г а н д ы б ы с т а р ы , о г а н 
қ о с ы л ғ а н өзг е 
д ы б ы с т а р күй е ме с пе? 300 ж у м ы с к е р д і ң м ө л ш е р м е н ш ұ б а л ы п ,
м ө л ш е р м е н тұрыгі, м ө л ш е р м е н , ы р ғ а қ п е н қ и м ы л д а п ж а т қ а н д а р ы
би е ме с пе?.. С ы р т - с ы р т , ш а қ - ш а қ ! К і р ш - к і р ш , т а қ - т а к , д ү р с - д ү р с ,
с ы р т - с ы р т , к і р ш - кі р ш . . . Міме, б ұ л д ы б ы с т а р ш ы н ы н д а бн с м е с 
пе?..»
А л ғ а ш қ ы 5 с ө й л е м м і ң « ж а т ы р » , көмекші е т і с т і к т і б а я н д а у ы ш -
гіен, с о ң ғ ы 3 с ө й л е м н і ң « кү й е ме с пе», «іби е ме с пе» б а я н д а у ы ш -
т а р ы м е н а я к т а л у ы ол с ө й л е м д е р д і ң синтаіксистік п а р а л л е л ь д і л і к
ж а с а п , ж а л п ы т е кс т і ң ы р ғ а қ т ы қ - и н т о н а ц и я л ы қ , к ө р к е м д і к , с т ил ь -
д і к б і т і м - б о л м ы с ы н а й қ ы н д а п түр.
Е нд і м ы н а т е к с т і ң б і т і м - т ы н ы с ы н а ,көңіл б ө л е й і к :
« Ж е р үст і не, т ы с қ а шьгқсам, күн д е к е шк і р і п , ж е р үсті де 
а л а й - д ү л е й б о л ғ а н екен. А с п а н д а , ж е р д е аппаіқ д ү л е й , а ст а н -
кес т ен б о р а н екен. С о л . к ү н г і а у а н ы ң р а й ы д а әлі к ү н г е де й і н 
есгмнен қ а л м а й д ы . А с п а н д ы қ а п т а ғ а н қ а л ы ң ү ш қ ы р қ а р а сұр 
б ұ л т аппа-қ қар' мен а р а л а с ы п а п п а қ ж е р г е с а л б ы р а п т ү с к е н . Д у ­
л е й б о р а н б ұ р қ ы р а п , а п п а қ к а р д ы т ү т е т і п е к п і н д е п ұ й т қ и с оғ ып,
ж е р д і б а о қ а н б ұ р ы н ғ ы қ а л ы ң қ а р мен т а ғ ы д а с а б а л а п ж а у ы п
т ұ р ғ а н қ а р д ы ж ы н мен ж ы н д ы қ у ғ а н д а й , б і рі не - бі рі н қ о е ы п әле-
мет қ ы л ы п ж а т ы р екен. Д о л ы б о р а н а л а й - д ү л е й қ ы л ы п , а с па н
мен ж е р д і қ о с ы п ж і б е р г е н д е й , с ұ р а п ы л қ ы л ы п тұр е-кен. Д о л
осы б о р а н д а й б о р а н д ы мен тіпті сш у а к ы т т а к ө р г е ні м ж о қ . Ж е р
де, к ө к те а қ т ү т е к , а қ айра>н, а қ д ү л е й . Кү н к е ш к і р г е н д е а « 
д ү л е й к а р а ң ғ ы л а н ы п , әрі к ү ң г і р т т а р т к а н . С о л ж ы л ы қ а р т ым 
қ а л ы ң т үоке н еді. Ж е р үсті н б а с к а н а п п а қ қ а л ы ң қ а р с а б а п ,
үйіп ж а й ы п с а л ғ а н а қ м а қ т а д а й еді. Ыс қыр ыг і, ы з ы л д а п , ш у л а п ,
ұ й т қ ы п , т у л а п с о қ қ а н д ү л е й д о л ы д а у ы л ү л п і л д е п , ж а ю л ы ж а т ­
кам қ а л ы ң а к м а қ т а н ы енді а с т а н - к е с т е н қ ы л ы п үмі ырып ж а т ы р
Б і р қ а р д ы бір к а р ғ а с о ғ ып , б ы т - ш ы т к ы л ы п а с п а н ғ а ү ш ы р ы п ,
аспанінан ж е р г е к а р а й с а б а л а п
ж а у ы п т ұ р ғ а н қ а р м е н к ос ып ,
ү й т к ы т ы п ә к е п қ а й т а д а н ж е р г е с о ғ а д ы . Ж е р д е н қ у а л а п а қ к а р ­
д ы о й д а н - о й ғ а , і ннен-інге, ы к т а н - ы қ к а , т а с а д а н - т а с а ғ а т ы ғ а д ы . . .
Е л у қадаім ж е р д е г і нәрсе, к а р а - қ ұ р а завюд ү й л е р і к өрі нбейді . . .
Қі а с ын д а ғ ы т а я у т ұ р ғ а н ү й л е р ғ а н а б ү л д ы р а п к өрі н е ді . Ж ө п -
ш ен ді б о р а н д а р д а ж а с ы р ы н б а й т ь и н з а в о д т ы ң б у д а қ т а ғ а н к а р а
к о ю т ү т і н д е рі , б иі к к ә к к е б о й л а ғ а н к а р а м о й ы н д а р ы д а көрінбсчі- 
ді. А қ д ү л е й ж ә н е ү с к і р і к с у ы к екем. Л а й с у ғ а с үңг һі ш ы к к а п
кісіге ұ к с а п с ү м е ң д е п , ж ы л ы , д ьг мк ыл к о р а д а н шь г кк а н к ә к ж а м -
б ас қ о й ш а ү с г і - б а с ы м н а н е а с ы к бу б ұ р қ ы р а п , ж ү г і р і п к а з а р м а
к а й д а с ы ң д еп с а л ы п к е ле мі н. Ж а т а г ы н ү й л е р і м і з — к а з а р м а ,
үзым-үзыиі б а л і м ы к ү й л е р . Б о р а н м а н к ө р і м б е й д і : к ө р і н б о с г дс 
ж ө н і о с ы л а й ғой деп д е д е к т е п келемім. Су к и г мд е р і м л е з д е м ұз
б о л ы п қ а т а б а с т а д ы . Тү т е ге н қ а р а су киімдерііме жа- бысып, ше-
5
«

гедей б о л ы п ус т а п ж а т ы р . 2 0 — 21-дсгі ке з і м гой, с у ы қ т ы , б о р а и -
д ы он'ша ел ейт і н емеспін... Б і р а қ ш а х т а д а н ш ы ғ ы п , к а з а р м а г а
жүгірісі' .мен-ақ ж е р а с т ы н д а ғ ы қ ы з у ы м , а ш у ы м , к ү й і н г ен і м л с з -
де б а с ы л а берді...»
Б ү л үзгнді — ш ы ғ а р м а н ы ң негізгі к е й і п к е р л е р і н і ц бірі Әзі м- 
х а н ә ңг і месі нон. Ә ң г і м е д е г і д ү л е й б о р а п — о д і л с т с і з д ш к е қ а н ы
қ а й н а п ө ш і к к ен , ш е г і н е жетгп б у ы р қ а і г ғ а н Ә з і м х а и н ы н а л а й -
д ү л е й ж а н д ү н и е с і емес п>е?! Т а б и ғ а т т ы ц а с п а н мен ж с р л і т ү т а с -
т ы р ы п қ о с ы п ж і б е р г е н
д ү л е й б о р а н ы н ж а з у ш ы н ы ң
с у р е т т е у
ш е б е р л і г і н е е рі к с із тонті боласьгз.

жүктеу/скачать 4,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: