Дәріс №14. Кәсіби саласындағы ақпараттық технологиялар

Ақпараттық коммуникациялық технологиялар 
Жайлаубай Ақдидар Мүсірқызы 
Страница 124 
БҚП жалпы мақсаты - жалпы алғанда пайдаланушының 
функционалдық міндеттері мен ақпараттық жүйелерді әзірлеу және 
пайдалану автоматтандыруға арналған әмбебап бағдарламалық қамтамасыз 
ету. Осы БҚП класы бойынша мыналарды қамтиды: 

Мәтіндік және графикалық редакторлары 

Электрондық таблица 

деректер базасын басқару жүйесі ДББЖ 

Кешенді пакет 

Case-технологиялар 

сараптамалық жүйелер мен жасанды интеллект жүйелерінің 
қабықшасы. 
Мәтінді құру және өзгерту үшін, құжаттар, сурет деректер және 
кескіндерге арналған БҚП редактор деп аталады 
Мәтінді редакторлар мәтіндік информацияларды өзгертү үшін 
қолданылып келесі функцияларды орындайды; 

файлға мәтінді жазу 

мәтін фрагменттерін кірістіру, жою, таңбаларды алмастыру 

орфографияны тексеру 

әртүрлі қаріптермен мәтінді тіркеу 

мәтінді туралау 

мазмұнын кестелер дайындау, беттегі мәтінді бөлу 

сөздер мен сөз тіркестерін іздеу және ауыстыру 

қарапайым мысалдар мәтінге енгізу 

мәтінді басу 
Ең кеңінен қолданылатын мәтіндік редакторлар Microsoft Word, Word 
Perfect (қазіргі уақытта Corel компаниясына тиесілі), ChiWriter, Multi-Edit 
(American Cybernetics) т.б. 
Графикалық редакторлар диаграммалар, суреттер, сызбалар, кестелер, 
графикалық құжаттарды өңдеуге арналған. Шрифт мөлшерін және цифрлар 
мен әріптердің қозғалуын, кез келген кескіннің қалыптастыруын бақылауға 
мүмкіндік берді. 
Белгілі графикалық редакторлар Corel DRAW, Adobe PhotoShop, Adobe 
Illustrator. 
Баспа жүйелері мәтін және графикалық редакторлар мүмкіндіктерін 
пайдаланып, графикалық материалдармен жолақтарды пішімдеуді әзірленлеп 

Ақпараттық коммуникациялық технологиялар 
Жайлаубай Ақдидар Мүсірқызы 
Страница 125 
және содан кейін басып шығарады. Бұл жүйелер баспа жүйесіне негізделген 
және бұл жиынтық жүйелері деп аталады. 
Бұл жүйелерге Corel корпорациясы өндірген PageMaker және Ventura 
Publisher Adobe фирмасының өнімдерін атауға болады. 
Электрондық кесте. БҚП деп аталатын электрондық кесте, кестелерді 
өңдеуге арналған. 
Кестедегі деректер жолдар мен бағандар қиылысында орналасқан 
жасушалар сақталады. Ұяшықтар сандарды, формулаларды және деректерді 
сақтауға болады. Формулалар бір ұяшықтың басқа ұяшықтарға тәуелді етіп 
белгіленеді. Ұяшықтардағы мәндердің өзгеруі нәтижесінде тәуелді ұяшық 
мазмұны өзгереді. 
Осы БҚПның ең белгілі өнімдерінеге Microsoft Excel, Lotus 1-2-3, 
Quattro Pro жатады. 
Деректер базаларын басқару жүйелерi. Құрылғы ішіндегі Деректер 
базасын құру үшін БҚП дерекқорды басқаруға арнайы ақпараттық қолдау 
жүйесін пайдаланады. 
Деректер базасы дискте сақталатын кешенді деректі жиынтығы 
Мәліметтер базасын басқару және т.б. деректерді енгізу, алу, жою, 
қосу, деректер, олардың түзету және айла, жаңартуды, қамтиды. Деректер 
базасын ақпаратты нақты ұйымдастыру, олармен жұмыс, қолданбалы 
бағдарламалардың тәуелсіздігін қамтамасыз ету мақсатында деректер 
базасын басқару жүйесі әзірленеді. Берілгендерді ұйымдастыру әдісіне 
байланысты желілік, иерархиялық, таратылған, реляциялық деректер базасын 
басқару жүйесі болып бөлінеді. 
ДББЖның ең белгілісі Microsoft Access, Microsoft FoxPro, Paradox 
(Borland корпорациясы), Informix, Sybase (Oracle компаниясы) т.б. 
2.Медицина, энергетика және т. б. кәсіби салаларындағы қазіргі 
заманғы АТ-трендтер. 
Компьютерлер медицинада қолданылады. Компьютерлік 
технологиялар негізінде көптеген қазіргі заманғы диагностикалық әдістер 
бар. Мұндай әдістерді компьютерсіз елестету мүмкін емес, әдетте, УДЗ 
немесе компьютерлік томография сияқты сауалнамалар. «Ескі» әдістері 
көбірек қолданылып жүр. Кардиограмма және қан анализі, көз түбірін және 

Ақпараттық коммуникациялық технологиялар 
Жайлаубай Ақдидар Мүсірқызы 
Страница 126 
стоматологиялық зерттеу ...-де компьютерлерді белсенді қолдану мүмкін 
емес. 
Бірақ компьютерді қолдану диагностикалық медицинамен 
шектелмейді. Олар түрлі ауруларды емдеуде көп қолданылатын болады. 
Емдеудің оңтайлы емдеу жоспарын құрастырудан бастап мед. процесс
кезінде медициналық құралдарды қолдануды басқару. 
Ақпараттық экономика біртіндеп есептеу құралы айналған ақша 
функциясы әмбебап баламалы күш екенін функциясы, экономикалық 
аспектілерін өзгертті. Виртуалды банктер және төлем жүйесі - ақпараттық 
технологиялардың дамуының жемісі. 
Ақпараттық технологиялар бизнес және экономикада жедел байланыс 
және ақпараттық талаптарды қанағаттандыру үшін, есептеу техникасымен 
компьютерлік технологиялардың өзара іс-қимылын ұйымдастыру үшін, 
деректерді сұрыптау және біріктіру, өңдеу үшін қолданылады. 
Ол ақпараттық технологияларды дамыту саласындағы инвестициялық 
шешім, сондай-ақ басқа да басқару шешімдері тіркелген экономикалық 
орындылығын ескеруге тиіс деп түсiнiледi. Ақпараттық технологиялар, 
жүйелердің ауқымдылығы және икемділігі, сондай-ақ әлеуетті тәуекелдерді 
енгізу қосымша артықшылықтар, жалпы экономикалық әсер алуға мүмкіндік 
береді. 
3. Кәсіптік мақсатта іздеу жүйелері мен электрондық ресурстарды 
пайдалану.
Іздеу жүйесі - Ақпаратты іздеу үшін арналған компьютерлік жүйе 
болып табылады. мәтін немесе графикалық ақпаратты іздеу үшін Веб-
қызметтерді - World Wide Web іздеу жүйелерінде ең танымал 
бағдарламалардың бірі. 
Іздеу жүйесі тиісті пайдаланушының өтінішімен көп құжаттарға 
қарағанда жақсы болған сайын оралады. Іздеу нәтижелеріне байланысты 
алгоритмдер сипатына немесе қателер салдарынана тиісті болуы мүмкін. 
Іздеу жүйелерінде ең танымал іздеу жүйесі Google болып табылады.
Ортақ ғылыми-зерттеу және қызмет әдістері бойынша іздеу жүйелері 
төрт түрлі, әдетте мыналарды қамтиды: іздеу жүйелерін қамтитын жүйе, 
адаммен басқарылатын жүйе, гибридті жүйесі мен мета-жүйесі. Іздеу 
жүйелеріне мыналар кіреді: 

Ақпараттық коммуникациялық технологиялар 
Жайлаубай Ақдидар Мүсірқызы 
Страница 127 
• Интернет сайттар немесе басқа да құжаттардан алынатын іздеу 
роботы. 
• сақталған ақпараттан жылдам іздеуді қамтамасыз ететін 
индексатор
,  
• іздеу жүйесі - пайдаланушыға арналған графикалық интерфейс 
Іздеу жүйесі қалай жұмыс жасайды 
 
 
Сурет 24- Іздеу жүйесінің жұмысы 
жоғары деңгейдегі стандартты шынжыр
Басты іздеу жүйесінің компоненттері: 
индексатор
, іздеу жүйесі, іздеу 
роботы. 
Әдетте, жүйенің кезеңдерінде жұмыс істейді. Біріншіден, тексеріп 
шығушы мазмұнын қабылдайды, содан 
индексатор
 іздеу индексін тудырады, 
және іздеу жүйесін индекстелген деректерге іздеу үшін функцияларымен 
қамтамасыз етеді. ілмектер іздеу жүйесі индекстеуді жаңарту үшін қайта 
орындалады. 
Іздеу жүйелері олар HTML беттерінде алуатын көптеген веб-беттерді, 
туралы ақпаратты сақтау арқылы жұмыс істейді. Шынжыр табанды немесе 
«тексеріп шығушы» (Crawler) автоматты түрде келесілер барлық сілтемелер 
арқылы өтетін бағдарлама. Сілтемелер бойынша немесе мекенжайларды 
алдын ала анықталған тізімі негізінде Crawler, жаңа құжаттар іздеу үшін 
емес, белгілі іздеу жүйесі сайт иесі файлдарды, беттер немесе сайт каталог 
индекстеудің алдын алады, оның көмегімен robots.txt –ті пайдаланып белгілі 
бір бетті алып тастауға болады. 

Ақпараттық коммуникациялық технологиялар 
Жайлаубай Ақдидар Мүсірқызы 
Страница 128 
Searcher индексаторы алынған шығыс файлдармен жұмыс істейді. Іздеу 
жүйесі индексі және іздеу нәтижелерін қайтаруды пайдалана отырып, оларды 
өңдейді, пайдаланушы сұрауларын қабылдайды. 
4.Индустриялық ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың 
қауіпсіздігі. 
Қазақстан Республикасының ақпараттық қауіпсіздігінің дамуының 
көрінісі 
Қазақстан Республикасы Ақпараттық қауіпсіздік тұжырымдамасы 
ақпарат саласында қоғам мен мемлекеттің мүдделерін қамтамасыз ету үшін 
арналған(бұдан әрі - Тұжырымдама). 
Ақпараттық қауіпсіздік халықаралық реттеу ақпарат пен процестерді 
халықаралық алмасуда Қазақстан Республикасының тең қатысуы жақында 
жаңартылған мәселе. Ұлттық мүдделерді қорғауға қажеттілігі қолданыстағы 
халықаралық ұйымдарды енгізу шеңберінде мемлекеттік органдардың 
белсенділігінің артуын талап етеді. 
Осылайша, ақпараттық қауіпсіздік ағымдағы жай-күйі мынадай қауіп-
қатерлер сипатталады: 
1) ақпаратты ақпараттық қауіпсіздік жүйесі мен дисфункциясы 
жетілмегендігі; 
2) төмен өндіріс деңгейі, және заманауи пайдалану 
3) Қазақстан Республикасының ұлттық мүдделеріне, оның ақпараттық 
технологиялар, ақпараттандыру және ақпаратты қорғауға зиян келтіру; 
5) сындарлы жаһандық ақпараттық мониторинг саласындағы шет 
елдердің саясаты, ақпарат тарату және жаңа ақпараттық технологиялар; 
6) ақпараттық айла-шарғы жасау технологияларды дамыту; 
7) қоғамдық сана мен қоғамдық институттардың, елдің ұлттық 
мүдделеріне залал туралы деструктивті ақпараттық әсер ету мүмкіндігі; 
8)Қазақстан Республикасының ұлттық мүдделеріне залал келтіруі 
мүмкін жалған немесе әдейі бұрмаланған ақпаратты тарату; 
9) Сыртқы әсерден ұлттық ақпарат кеңістігін ашықтығы мен осалдығы; 

Ақпараттық коммуникациялық технологиялар 
Жайлаубай Ақдидар Мүсірқызы 
Страница 129 
10) Мемлекеттік саясаттың ақпараттық қамтамасыз ету тиімділігінің 
болмауы; 
11) Әлсіз қорғау және төмен бәсекеге қабілетті ұлттық ақпараттық 
кеңістік; 
12) Қазақстанның қоғам және әлемдік деңгейдегі объективті 
талаптарына ұлттық мазмұны сапасының сақталмауы; 
13) Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалана 
отырып, трансұлттық қылмысқа, сондай-ақ, экстремистік және лаңкестік 
қызметті қоса алғанда, қылмыстың артуы; 
15) Қазақстан Республикасының мүдделерiне қарсы бағытталған 
сыртқы барлау және арнайы қызметтердің, сондай-ақ сыртқы саяси және 
сыртқы экономикалық құрылымдардың қызметін; 
16) Қазақстан Республикасының мемлекеттік құпияларын құрайтын 
мәлiметтердi, шектелген ақпаратты өңдеу сондай-ақ қасақана кінәлі 
әрекеттерінің және байқаусыз қателер мен кемшіліктермен жұмыс істеу 
кезінде құпиялығын бұзу; 
17) ақпараттық сала жүйесін құқықтық реттеудің болмауы; 
18) табиғи апаттар және апаттар; 
19) Жеке және заңды тұлғалардың заңды құқықтары мен мүдделерін 
бұзуға әкеп соғатын, ақпараттандыру саласындағы заңсыз мемлекеттік 
құрылымдардың іс-әрекеттері. 
Мақсаттары мен міндеттері 
Тұжырымдаманың мақсаты ақпарат саласындағы Қазақстан 
Республикасының ұлттық мүдделерін қорғауға кепілдік ұлттық ақпараттық 
қауіпсіздік жүйесін құру болып табылады. 
Осы мақсатқа қол жеткізу үшін міндеттердің мынадай жиынтығын 
шешу қажет: 
1) елдің ұлттық ақпараттық инфрақұрылымын қорғауды қамтамасыз 
ету мүмкіндігін беру, ақпараттық қауіпсіздікті басқару жүйесін, сондай-ақ 
ұлттық бірыңғай ақпараттық кеңістікті дамыту; 

Ақпараттық коммуникациялық технологиялар 
Жайлаубай Ақдидар Мүсірқызы 
Страница 130 
7) 2016 жылы, ақпараттық қауіпсіздік бойынша ақпараттық жүйелердің 
үзіліс уақытын жою үшін техникалық қызмет көрсету деңгейі 20 минутқа 
дейін азаяды; 
8) отандық компьютерлік аппараттық өндіру, керек-жарақтары, 
перифериялық және бағдарламалық қамтамасыз ету арқылы қамтамасыз 
етілетін болады 
9) өнеркәсіп кәсіпорындарының инновациялық қызметінің деңгейін 
арттыру; 
10) ақпараттық секторын реттейтін нормативтік-құқықтық база, 
халықаралық ынтымақтастық арқылы, соның ішінде, жетілдірілетін болады; 
11) ақпараттық қауіпсіздік және мемлекеттік құпияларды қорғау 
саласындағы кадрлық қамтамасыз ету жүйесін жетілдіретін болады. 
Сұрақтар: 
1.
Мамандандырылған кәсіби саланың міндеттерін шешудегі 
бағдарламалық жасақтама деген не? 
2.
Индустриялық 
ақпараттық-коммуникациялық 
технологиялардың қауіпсіздігі. 
3.
Кәсіби салаларындағы қазіргі заманғы АТ-трендтер деген 
не? 
4.
Кәсіптік мақсатта іздеу жүйелері мен электрондық 
ресурстарды пайдаланудың айырмашылығы неде? 

жүктеу/скачать 1,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: