АРҚалағанымыз алтын, жегеніміз жантақ болса да

«Ақиқат»  журналының  бас  редакторлығынан  «Қазақ  әдебиеті»  газетіне 

басшылық  қызметке  ауысатындығым  жөнінде  әңгіме  өтті.  Жаңа  қызметке 

бару  туралы  мәселе  көтерілгенде  оған  бірден  келісім  бердім.  Себебі, 

«Ақиқат»  журналына  келердің  алдында  қоғамдық  сананы  дүр  сілкіндіріп, 

демократиялық  өзгерістердің  төл  перзентіндей  болған  республикалық 

қоғамдық-саяси  «Халық  кеңесі»  газетін  басқарудағы  жинақтаған  азды-көпті 

тәжірибем бар еді.  

Қазір  араға  біршама  жыл  уақыт  өткеннен  соң  еске  түседі,  «Халық 

кеңесі» шын мәнінде жариялылық пен ой еркіндігі мінберіне айналған газет 

болатын. Ал ондай басылымға басшылық жасау үшін білімнің де, біліктің де 

сарапқа  түсетіні  сөзсіз.  Еліміздегі  аға  басылымдармен  үзеңгі  қағыстырып, 

ақпараттық  кеңістікте  санаулы  ғана  уақыттың  ішінде  өзіндік  орнын 

айқындаған  газетті  басқарудағы  менің  азды-көпті  тәжірибем  «Қазақ 

әдебиеті»  газетіне  бас  редакторлыққа  ұсынылған  кезде  ескерілген  болуы 

керек.  

Сол қоңыр күзде Қазақстан Жазушылар одағының қарашаңырағының 

табалдырығынан  аттаған  сәтте  жандүниемде  әлдебір  сезім  алмағайып  түсіп 

жатқаны анық еді. Бұл кешегі күндей күркіреп өткен ағаларымыз қол қойған 

газетке нарықты экономиканың қыспағы асқындаған сәтте екінші тыныс бере 

аламын  ба  деген  бір  ой  мазаласа,  енді  бірде  қазақ  руханият  әлемінің 

көшбасына  айналған  басылымды  зиялылар  мінберіне  айналдырсам  деген 

жігерлі ой алға ұмтылдыра түскені шындық болатын.  

Газет тізгінін жыл аяқталуға бір ай ғана қалғанда қолға алғандықтан 

барлық  күш-жігерді    келесі  жылдың    жаңа  нөмірлерінен  бастап  шығаруға  

арнадық.  Жыл аяғына дейінгі мерзімде редакцияның ішкі құрылымын түзу, 

жоба-жоспарды  айқындау,  қызметкерлердің  ұсыныс-пікірлерін  жүйелеу, 

жаңа  тақырыптық  мәселелерді  көтеру  ыңғайындағы  шаруалармен 

айналыстық.    

Жақсы, сапалы газет шығару үшін, ең алдымен, оның  материалдық-

техникалық  базасын  нығайту,  қаржылық  көздерін  айқындау  қажет.  Мен 

басшылыққа  келгенге  дейін  «Қазақ  әдебиеті»  «Дәуір»  баспаханасында 

теріліп, беттеліп, корректуралық оқу  процестері де сонда атқарылған екен. 

Осы  үшін,  корректорлық  бюроны  жалға  алғаны  үшін  баспаханаға  газет  

редакциясы  едәуір  қаржы  төлеп  отырған.  Мұның  бәрін,  қысқасы,  бір  ай 

шамасында  редакцияның  ішкі-сыртқы  қаржылық  көздерін  мұқият  сарапқа 

сала отырып, біз өзіміздің  қандай мүмкіндіктерімізді  жүзеге асыра аламыз, 

неден үнемдейміз деген мәселені  талдап шештік. Сөйтіп, аз ғана уақыттың 

ішінде  редакцияның  өзінің  компьютерлік  орталығын  құрып,  корректорлық 

бюроны да редакция жанынан аштық.  

Осының  өзі  газеттің  сыртқа  жұмсалатын  шығынын  едәуір  азайтты. 

Соның есебінен қызметкерлердің айлық жалақылары мен қаламақыларының 

көлемін ұлғайтуға қол жеткіздік. Бұл, әрине, ол кезде едәуір жетістік еді! 

Мұның  сыртында  өндірістік  лездеме  кезінде  редакциядағы    кеңсе 

мәдениеті төңірегінде  арнайы  мәселе де қозғалып отыратын болды. Демек, 

қызметкерлердің  күнделікті  пайдаланудағы  қағаз-қаламынан  бастап,  ол 

қызмет  ететін    жұмыс  орнының  да  талапқа  сай  болуына  назар  аударылды. 

Әрине, қаржы тапшылығынан анау айтқандай, кеңсе жиһаздарын үйіп-төгіп 

сатып  алмағанымызбен,  қолда барды  ұқсатып, бояп, жөндеп,  әктеп-ағартып 

дегендей  барды  базарлай  білдік.  Міне,  осының  өзі  редакция 

қызметкерлерінің  көңіл-күйі  ауанына  айрықша  әсер  етіп, жаңа  1998  жылды 

жоғары қарқынмен,  ерекше леппен бастаудың  алғышарты болды.  

Сол  жылдар,  90-шы  жылдары  қымбатшылық  пен  тапшылықтың 

ауыздықтаған  кезеңінің  өзінде  қазіргі  тілмен  айтқанда  редакция  қызметінің 

менеджменті  мен  маркетингіне  айрықша  назар  аударуды  жөн  деп  таптым. 

Өйткені,  қарапайым  оқырманның  қолына  тиген  газет  пен  дүңгіршек 

сөрелеріне  ілінетін  басылымның  сыртқы  келбеті  мен  түр-тұлғасы  алыстан 

менмұндалап  шақырып  тұрмаса,  онда  төккен  теріңнің  зая  кеткені.  

Сондықтан  да  біз  сол  жылдары    газет-журнал  өндірісінде    енді-енді  ғана 

пайдаланыла бастаған  компьютерлік  терімнің,  дизайнерлік  шешімнің  соңғы 

үлгілерін батыл пайдалануға тырыстық.  

Ел  ішінде,  жалақы  мен  зейнетақыны  алудың  өзі  мұң  болған  шақта 

баспасөзге  жазылу  науқанын  өткізу  де  айрықша  бір  жанкешті  жұмыс 

болатын.  Сол  қиындықтарға  қарамастан  редакция  қызметкерлері 

республиканың  түкпір-түкпіріндегі  шалғай  жатқан  ауылдарға  барып,  газет 

тарату  ісімен  белсенді  айналысты.  «Қазақ  әдебиетінің»  облыстардағы 

күндерін  өткізу,  жоғары  оқу  орындарындағы  зиялы  қауым  өкілдерімен 

дидарласу секілді акциялар өзінің жақсы нәтижесін берді.  

«Қазақ әдебиеті» қашаннан қазақ зиялыларына арқа сүйеген. Бұл – ақ 

пен қарадай ақиқат. Сондықтан болуы керек, халқының құрметіне бөленген 

қаламгер  ағаларымыз    қай  кезеңде  де  газет  басына  бұлт  үйірілген  шақта,  я 

болмаса  оның  тағдырындағы  ең  бір  толғалуы  мәселелер  көтерілген  сәтте 

үнемі  көмекке  келген,  қолұшын  созған.  Осы  дәстүр  бойынша  зиялы  қауым 

өкілдері  «Өз  газетімізді    өгейсітпейік!»  деп    (18  қыркүйек,  1998  жыл) 

оқырман қауымға  арнау хат жолдады. Қасым Қайсенов, Нұрғиса Тілендиев, 

Манаш  Қозыбаев,  Зейнолла  Қабдолов,  Сафуан  Шаймерденов,  Шерхан 

Мұртаза  сынды  ағаларымыз  бастап  қол  қойған  бұл  ашық  хатта  газеттің 

қолдаушысы да, қорғаушысы да оқырман екенін ашып жазды.  

«Намыс найзағайы» айдарымен газет ұлы Мұхтар Әуезовтің аманатын 

жариялады (20 қараша, 1998 жыл). 1960 жылы 2 қарашада М.Әуезов Кентау 

қалалық партия комитетінің екінші хатшысы Ы.Тілеубергеновке хат жазып, 

онда  «Қазақ  әдебиеті»    әрбір  қазақ  отбасына    жетуі  керек!»  деп  міндет 

артқан. Газет ұлы қаламгердің  осы бір сөзін  оның суретімен бірге бірінші 

бетке беріп: 

Кеудесінде Алланың шырағы бар, 

Әдебиет, тіл, өнері – шынары бар – 

Мұхаңдай боп, шіркін-ай, ойланар ма, 

Төл  газеті  туралы  зиялылар?!  –  деген  бір  шумақ  өлеңді    қоса 

жариялады.  Редакция  қызметкерлерінің  осы  бір  тапқырлығы  мен  шеберлігі  

оқырман қауымның жүрегіне жол тапқаны сөзсіз.  

Баспасөз науқанын ұйымшылдықпен өткізуді редакция қызметкерлері 

үлкен  саяси  маңызы  зор  шаруа  деп  есептеді.  Ол  шынында  да  солай  ғой. 

Сондықтан  да  шалғайдағы    алыс  аудандарда,  іргелі  еңбек  ұжымдарында 

кездесулер  өткізу  дәстүрге  айналды.  Сондай  кездесулердің  бірі  Алматы 

іргесіндегі 70-ші разъездегі әскери академия курсанттарымен өтті.  

1990-

шы жылдар не болса соның қат кезі емес пе? Академия бастығы 

генерал  Абай  Тасболатовпен  хабарласқанымызда  әскерилерге  әдеби-көркем 

шығармалардың  қат  екендігі  әңгіме  барысында  айтылып  қалды.  Сөйтіп, 

редакция  қызметкерлерінің  осы  мәселеге  дереу  үн  қосуының  нәтижесінде 

500-

ге  тарта  көркем-әдеби  кітапты  академия  кітапханасына  тарту  етті.    Ал 

кездесу кезінде біздің осы тартуымызды естігенде курсанттардың қуанғанын 

көрсеңіз!  

Міне,  осындай    үздіксіз    ізденіс  пен  шеберлікті  ұдайы  ұстартудың 

арқасында газет ел өміріндегі осы бір өлара кезеңде өзінің қалыпты таралым 

данасын  сақтап қала алды! 

Тыңғылықты  атқарылған  шаруалардан  соң  газеттің  жаңажылдық 

нөмірлерінде  тың  тақырыптар  мен  жаңа  ізденістер  бой  көрсете  бастады. 

Мәселен,  осы  ретте  оқырман  назарын  аудартқан  Серік  Асылбеқұлының 

«Жазушы  әлеуметтік  әділетсіздіктерде  шыңдалады»,  Сәбетқазы  Ақатайдың 

«Ұлт мүддесін сатқандарды бүгінгі ұрпақ та, келер ұрпақ та кешіре қоймас» 

(7  қаңтар,  1998  жыл),  Тоқтасын  Беркімбаевтың  «Бояушы  бояушы  дегенге», 

Әбубәкір  Қайранның  «Сізге  поэзия  керек  пе?»  (13  қаңтар,  1998  жыл), 

Қуанбек  Жұмаханұлының  «Қазақы  тілінен  ажыраған  қазақтар  қанша?», 

Әмірхан  Меңдекенің  «Жалғыздық  сені  қайтейін»  (12  наурыз,  1998  жыл), 

Адам Мекебайұлының «Үрейі ұшқан зиялылардан үміт бар» (10 сәуір, 1998 

жыл), Қырықбай Аллабергеннің «Су ішкен құдығыңа түкірме» (7 тамыз, 1998 

жыл),  Әуезхан  Қодардың  «Құты  қашқан  тірлік  немесе  болашақтан  жауап» 

(31 шілде, 1998 жыл), Думан Рамазанның «Қанды із» (28 тамыз, 1998 жыл), 

Бәкира  Қарағұлованың  жазушы  Сәкен  сері  Жүнісовпен  «Ашықауыздықты 

доғара тұрғанымыз жөн» деген тақырыптағы сұхбаты (15 қаңтар, 1999 жыл), 

Хасен  Әдібаевтың  «Жәдігөйленбей  жүрсек  қой»  (29  қаңтар,  1999  жыл), 

Рахманқұл  Бердібайдың  «Ұлт  басындағы  үш  қатер»  (26  ақпан,  1999  жыл) 

деген мақалаларын  атап өтуге болады.  

Редакцияның  қонақжай  шаңырағында  зиялы  қауым  өкілдерімен  бас 

қосып, өзекті мәселелер төңірегінде ой қозғау, пікір алысу дәстүрге айналды.  

Айталық, «Жел өтіндегі қоғам және қалам қабілетінің салмағы» (20 наурыз, 

1998 жыл), «Ел рухын қаламгер көтермегенде  кім көтереді?» (24 шілде, 1998 

жыл)  деген  тақырыптардағы  дөңгелек  стол  басындағы  сыр-сұхбат 

материалдары  оқырмандар  тарапынан  қолдауға  ие  болғандығы  сөзсіз.  Осы 

дөңгелек стол басындағы көтерілген мәселелерге орай редакция поштасына 

еліміздің  түкпір-түкпірінен  хаттар  түсіп  жатты.  Ал,  редакцияның  

бастамасымен  өткен  «Тарихи  тағылым  және  тарихи  толғам»  деп  аталатын  

ғылыми-тәжірибелік  конференция  (9  қазан,  1998  жыл)  тарихи  сананы 

жаңғыртудағы  өзекжарды мәселелерді талдап, шешуге үлес қосқаны сөзсіз.  

Осы конференцияға республикамыздың белгілі ғалымдары мен зиялы 

қауым  өкілдері,  ақын-жазушылар  шақырылды.  Олар  өздерін  толғандырған 

мәселелерді ортаға салып, ой бөлісті. Мұндай  іргелі  басқосуларды жиі-жиі 

өткізіп  тұру  дәстүрге  айналды.  Өйткені,  өндірістік  лездемелерімізде  шын 

мәнінде  газет  жұмысын  жақсартудыдың  сан  қырлы  мәселелері  төңірегінде 

әңгімелер қозғалатын.  

Әрине, жақсы газет, оқырманның  мұңын мұңдап, жоғын жоқтайтын 

басылым бір ғана редактордың күшімен шықпайтыны белгілі. Бас редактор 

қашаннан  өзінің    қанаттастарына,  серіктестеріне  сенім  артқан.  Солардың  

көмегіне  сүйенген.  Бұл  мен  ашып  отырған  жаңалық  емес,  газет-журнал 

тарихының тәжірибесіндегі бар нәрсе. Осы тұрғыдан келгенде сол бір өтпелі, 

өлара  кезеңде  Қазақстан  қаламгерлерінің  мінберіне  айналған  «Қазақ 

әдебиеті» газетінде бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарып  қызмет еткен 

әріптестерімнің аты-жөнін ризашылықпен атап өткенді жөн көріп отырмын. 

Бас редактордың орынбасары  Жүсіпбек Қорғасбектің, редакцияның жауапты 

хатшысы  Еркін  Жаппасұлының,  бөлім  меңгерушілері  Мейірхан 

Ақдәулетұлының,  Әлия  Бөпежанованың,  Болат  Жетекбайдың,  Қуанбек 

Жұмаханұлының,  Әбубәкір  Қайранның,  Бәкира  Қарағұлованың,  Адам 

Мекебайұлының, Әмірхан Меңдекенің, Думан Рамазанның қаламынан туған 

ойлы  толғаныстары  мен  ел  тағдырына,  жер  тағдырына  қатысты  жазған 

сүйекті мақалалары оқырман қауымның шын мәніндегі  олжасына айналғаны 

сөзсіз.  

Сол  кездері  отыз  бен  қырықтың  жуан  ортасындағы  осынау 

әріптестерінің  атын  атап,  түсін  түстеп  отырғандағы  себебім,  олардың  бәрі 

дерлік  сол  күрмеуі  күрделі  қиын  кезеңдердің  өзінде    өз  мамандықтарына 

адалдық танытқан  азаматтар еді! Қазір ойлап қарасам, бұлардың бәрі дерлік 

әлі  де  журналистік  сапта  келе  жатыр  екен.  Нарықты  экономиканың 

қылбұрауына  шыдас  бермей  газет-журнал  кәсібіндегі  тіршілігін  басқа 

мамандыққа  айырбастап  кету  сол  90-шы  жылдар  үшін  қалыпты  жағдай 

болатын.  Ал  менімен  бірге  «Қазақ  әдебиетінің»  редакциялық  алқасында 

қызмет қылып, ел өркениеті үшін еңбек еткен  әріптестерім өйткен жоқ! Мен 

оны бүгінде  мақтанышпен еске аламын.  

Әрине,  үлкен  көште  үнемі  тақтайдай  жолдың    бола  бермейтіні  және 

ақиқат. Мен «Қазақ әдебиеті» газетінде Бас редактор болып жүргенде бетпе-

бет келіп, өз ісіміздің  әділдігін дәлелдеп шығуға тура келген жағдайлар да 

болмай қалған жоқ.  

1998  жылдың  16  наурызы  күні  Қазақстан  Жазушылар  одағының  

пленумы  өтіп,  онда  қаламгерлердің  өтпелі  кезеңдегі  атқарылатын 

міндеттеріне  талдау  жасалды.  Пленум  жұмысы  барысында  Қазақстан 

жазушыларының  үні  «Қазақ  әдебиеті»  газетінің  атына  да  сын  айтылды. 

Сынның    әділ  айтылған  тұстарын  мойындай  келе,  кейбір  біржақты  кеткен 

пікірлерге де тойтарыс беруге тура келді. Сөйтіп, сол Пленумдағы сөйлеген 

сөзімізді  «Саусақ  бірікпей,  ине  ілікпейді»  (26  наурыз,  1998  жыл)  деген 

тақырыппен мақала етіп жарияладым. Ондағы ойым, Пленумдағы айтылған 

әңгіме «Дейді екен де дейді екен» деген пікірмен ел ішіне тарамасын, қайта 

оқырман қауым ақиқатқа көзін жеткізіп, нақты мағлұмат алсын деген ниеттен 

туындады.  Шынында да, біздің бұл қадамымыз дұрыс болып шықты. Газетке 

мақала  шыққан  күннің  ертеңінде  көптеген  оқырман  ризашылықтарын 

білдіріп, редакцияға телефон шалып жатты.  

«Қазақ әдебиеті» қазақ руханиятының үлкен мектебі. Осы мектептен 

тәлім  алып,  тағылым  түйген  қай-қай  қаламгердің  де  сөз  өнері  сахнасында 

өзіндік  орны  бар.  Бұл  тұрғыдан  келгенде  «Қазақ  әдебиетінде»  дәстүр 

сабақтастығының берік орныққанына  көз жеткізу  қиын емес.  Сондықтан да 

мен осы басылымда басшылықта болған жылдары  редакциядағы моральдық-

психологиялық  ахуалдың  ойдағыдай  болуына  айрықша  назар  аударып 

отырдым. Себебі, шын мәніндегі шығармашылық табыс еңбек ұжымындағы 

сыйластық  пен  түсіністіктің,  тілектестік  пен  мұраттастықтың  нәтижесінде 

ғана болатыны белгілі. Әрине, бұл ретте редакция шаңырағында болып шын 

жанашырлық  сөзін  айтатын  аға  ұрпақ  өкілдерінің  орны  бөлек.  Сөз  ыңғайы 

келгенде  айтайын,  қазақ  зиялылығының  төлқұжатындай  болған  Ғалым 

Ахмедовпен,  Сафуан  Шаймерденовпен,  Қасым  Қайсеновпен,  Әзілхан 

Нұршайықовпен,  Ғафу  Қайырбековпен,  Манаш  Қозыбаевпен  еңбек 

ұжымының мүшелерінің дидарласуы ұмытылмастай із қалдырғаны сөзсіз! 

Араға  бір  мүшел  уақыт  салып,  жадымызда  жатталған  жағдаяттарды 

еске алып жатырмыз. Ол жылдары «Қазақ әдебиетін» газеттің Бас редакторы 

болып  сараптап  отырсам,  қазір  оның  әр  бетін  жанашыр  оқырманының  бірі 

ретінде парақтап отырамын.  

Басылымның бүгінгі шығармашылық ұжымына шабытты шақ, сәулелі 

сәттердің көп болуын тілеймін! 

2004 жыл 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

                  

ЖАҢАЛЫҚТЫ ЖЕТЕКТЕГЕН ЖИЫРМА ЖЫЛ 

 

Қалай айтсақ та, ХХ ғасырдың Қазақ руханиятындағы орны айрықша 

екені  сөзсіз.  Мұны  ұлт  баспасөзі  тарихының  тағдыр  талайынан,  өсіп-

өркендеу  жолынан  айқын  көруге  болады.  Алаш  баласы  өмірінде  қилы 

кезеңдерімен із қалдырған осы ғасырдың  алғашқы жиырма жылдығында ел 

санасын  оятқан  «Халықтың  көзі,  құлағы  һәм  тілі»  атанған  басылымдар 

дүниеге  келді.  «Қазақ»,  «Айқап»,  «Сарыарқа»,  «Серке»,  «Алаш»,  «Бірлік 

туы»  деп  аталатын  басылымдар  шындық  іздеген  жанның  шырақшысындай 

болса, осы ғасырдың соңғы он жылдығында  тұсауын кескен «Халық кеңесі», 

«Ана  тілі»,  «Түркістан»,  «Халық  конгресі»,  «Мәдениет»,  «Жас  қазақ», 

«Өркен» деп аталатын газеттер қалың оқырманның көзқуанышына айналды.  

Бұлардың  қай-қайсысының   да  қазақ баспасөзі    шежіресіндегі   орны 

зор, қазақ әлеуметіне  сіңірген еңбегі өлшеусіз. Қысқасы, біз тілге тиек еткен 

газеттердің  ел  тәуелсіздігінің  елең-алаңындағы  саяси  сайыстарда  атқарған 

ролі  ұмытылмауы  тиіс.  Солардың  ішінде  өзінің  алғашқы  нөмірінен-ақ 

қаузайтын  тақырыбын  айқындап,  бағдар-мұратын  бірден  белгілеген  «Ана 

тілінің» мыңыншы нөмірі бүгін қолыңызға тиіп отыр, мәртебелі оқырман!  

Өткен  ғасырдың  90-шы  жылдары  ел  тарихындағы  демократиялық  

бұлқыныстардың  бұрқ-сарқ  қайнаған  кезеңімен,  жариялылық  жалауының 

желбіреген  сәтімен,  алуан  пікірлердің  алмағайып  түскен  тұстарымен 

өрнектелген еді. Баспасөз – қоғам өмірінің айнасы дейтін болсақ, «Ана тілі» 

де осы өлшем биігінен көріне білгені ақиқат.  

Егемендік,  Тәуелсіздік  атты  киелі  ұғымдардың  тағдыры  көкпарға 

түскенде  осынау мәселеге  білек сыбана кірісіп, елдің мұңын мұңдап, жоғын 

жоқтаған газеттердің бірі де осы «Ана тілі» еді! Аз уақыттың ішінде  қалың 

оқырман  қауымның  көзайымына  айналып,  әділдік  пен  ақиқат  іздеген  

азаматтардың  сөз  алар  мінбері  атанған    басылым  жеке  мүдделік 

мәселелерден  гөрі  халықтық,  ұлттық  проблемаларды  көбірек    көтере  білді. 

Ол сонысымен де қалың елдің сүйікті басылымына айналды. 

 

Айталық, ежелгі қазақ жерінің тұтастығына көз аларту, тіл тағдырын 

тәлкекке  айналдыру,  колхоздар  мен  совхоздардағы  жекешелендіру  үрдісі 

кездерінде  орын  алған  орашолақтықтар,  әділетсіздіктер  басылымның 

айрықша назар аударған тақырыптары болды. Қазақстаннан сайланған КСРО  

халық депутаттары С.Васильеваның  (Шығыс  Қазақстан),  Н.Петрушенконың 

(Семей),  В.Водолазовтың  (Орал)  отандастарымыздың    ар-намысына  тиетін 

пікірлеріне  тойтарыс  беру  міндетін  де  осы  газет  атқарып  еді.  Сондай-ақ 

А.Солженицынның  («Комсомольская  правда»),  Н.Кузьминның  («Молодая 

гвардия»  журналы)  елдің  ашу-ызасын  тудырған  оғаш  мәлімдемелерінің 

негізсіздігі,  оның  бос  сандырақ  екені  газет  жариялаған  өткір  мақалалардың 

өзегі  болды.  Сондай-ақ  Қазақ  елінің  отын  оттап,  суын  іше    отырып  оның 

құдығына  түкірген  Т.  Жаваронкова,  А.  Докучаева  секілділердің  пиғылына 

батыл  тойтарыс  берді.  Газет  әділдік  соңында  қара  қылды  қақ  жаруға 

тырысты.  Сондықтан  да  ол  қазақтардың  намысын  жыртып,  алқалы  додаға 

түскен  А.  Княгинин,  С.  Андрусенко,  Х.  Дрилер,  Ю.  Цхай  секілді 

қазақстандық отандастарымыздың  әр қадамын қолдап, абырайын асқақтатып 

отырады! 

Халықтық  академияның  міндетін  атқарған  «Ана  тілі»  өз 

оқырмандарының жансерігі атанып, ой  бөлісер,  шер  тарқатар отауы  болды. 

Өйткені,  газетте  саясаттан  тыс  халықтың    әдет-ғұрпына,  салт-санасына, 

дәстүріне  қатысты  мақалалар  сериясы  үнемі  жарияланып  тұрды.Тек  қазақ 

шежіресін  жиыстыруды    қолға  алып,  осы  газетте  жарияланған  мақалалар 

негізінде жеке кітап болып басылып шығуының өзі неге тұрады! Сондықтан 

да оның таралым тиражы аз уақыттың ішінде  бірнеше мың есеге дейін өсті.  

Өзінің  мыңыншы  нөмірінің  биігіне  ентікпей,  шалдықпай  шыққан 

«Ана тілі» бұл күндері ХХІ ғасырда қазақ руханияты бетпе-бет келіп отырған 

қыруар проблемаларды жазуға білек сыбана кірісіп отыр. Газеттің алғашқы 

нөмірі  шыққаннан  бергі  уақытта  редакция  ұжымында  жұмыс  істейтін 

журналистер әлеуметінің бірнеше буыны алмасты. Осы орайда газет тарихын 

жасасуаға  атсалысып,  ұжымды  іргелі  бастамаларға  ұмтылдыра  білген  бас 

редакторлардың  аты  жөндерін  ілтипатпен  атап  өтуді  жөн  көріп  отырмыз. 

Оқырман қауым әр жылдары газет басқарған  Жарылқап Бейсенбайұлының, 

Мереке  Құлкеновтың,  Мақсат  Тәж-Мұраттың  басылым  сапасын  арттыруға 

қосқан үлесін біле жүргені абзал.  Сондықтанда, міне,  ұжымда басылымның 

тұсауы  кесілген  күндерден  қалыптасқан  ұрпақтар  дәстүрі  сабақтастығы 

лайықты  жалғасып  келеді.  Осы  құндылық  қаламгерлердің  шығармашылық 

ізденісінің қайнар көзі болып есептеледі.  

Әрине, әр күн өз жаңалығымен қымбат.  Ал, қарапайым оқырман апта 

сайын өз газетінен жанына шуақ  үйірер жаңалық, рухани азық  іздейтіні тағы 

ақиқат.  Газеттің  шығармашылық  ұжымына,  міне,  осы  талап    үлкен  міндет 

жүктейді.  

«Ана тілінің» басты сүйеніші де, тіреніші де Өзіңіз, жоғары мәртебелі 

оқырман!  О  бастан-ақ  бүкіл  бағыт-бағдарын  ағартушылық  миссиямен 

байланыстырған  басылым  алдымен  оқырманға  не  бере  аламыз,  екінші 

кезекте оның ой кенішінен нені сүзіп қалқып  кәдеге жаратамыз деген мақсат  

жетегінде  келе  жатқаны  рас.  Осы  ыңғайда  билік  пен  бұқара  арасындағы 

байланыстың алтын көпіріне  айналу,  ұлт рухын ұлықтау майданының алғы 

шегінде  болу,  мемлекетшілдік  сана  қалыптастыру  стратегиясын  мейлінше 

байыптылықпен  жүргізу,  бүгінгі  қоғам      болмысының  үйлесімді  дамуына 

барынша  үлес  қосу,  Елбасының  «Қазақпен  қазақ  қазақша  сөйлессін», 

«Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде» дейтін қанатты қағидаға айналған 

сөздерін  жүзеге  асыру  бағытындағы  кешенді  шаралардың  толық 

орындалуына  атсалысу    секілді  жоталы  мәселелердің  жай-жапсарын 

біліктілікпен  жазу  шығармашылық  ұжым  атқаратын  міндеттерін  айқындай 

түспек.  

«Ана  тілі»  осы  бағытта  жұмыс  істеп  келеді  де!  Кезінде  «Қазақ  тілі» 

қоғамының    үн  жариясы  болып  тұсау  кескен  газет  1999  жылы  бүгінде 

еліміздің ақпарат кеңестігінің лайықты орын алған «Қазақ газеттері» ЖШС-

нің  құрамына  енген  болатын.  Тәжірибе  көрсеткендей,  осы  бір  шешім 

басылым ұжымының шығармашылық құлшысына қанат бітіріп, оның екінші 

тынысын  ашқан  еді.  Соның  нәтижесінде  жылма-жыл  таралым  ауқымы 

ұлғайып,  оқырмандар  қатары  өсіп  келеді.  Мұның  өзі  газеттің  нық  тұғырда 

тұрғанынын, дәлелі.  

2010  жылдағы  бір жаңалық:  «Ана  тілінің»  республикамыздың  Батыс 

аймақтарындағы облыстар үшін Ақтөбе қаласында басылатындығы жөнінде 

шешім қабылданды. Демек, батыс өңіріндегі  оқырманның сүйікті газетімен 

баспаханадан шыққан күні қауышуға мүмкіндік туды деген сөз.   

Әр  күніміз  осындай  жан  жадыратар  қуанышқа  толы  болсын  деген 

тілекпен «Ана тілі» өзінің мыңыншы нөмірінен сәлем жолдады

1

.   

  

2010  жылдың  басынан  «Ана  тілінде»  «Жаңалықты  жетектеген 

жиырма жыл» деген айдар дүниеге келді. Оған не себеп? 

Себебі:  ұлт  басылымы  о  бастан  өзі  тұсауын  кескен  күннен-ақ 

жаңалықтың  жаршысы,      жасампаздық      істердің  ұйытқысы  болсам  деген 

мақсат қойды! Өзі аты «Ана тілі» аталса, жазар тақырыбының ауқымы да осы 

туған  тілдің  төңіреген  өрбитін  мәселелермен  өзектес  болса,  мұндай  ниетті 

қоштамауға қандай қақымыз бар? 

Осыдан  20  жыл  бұрын  қаз  тұрып,  қадам  басқан  «Ана  тілін»  күні 

кешеге дейін Алматы баспаханасында басылып келсе,  енді, міне, Ақтөбеден 

де  басылып  отыр.  Демек,  республикамыздың  батыс  облыстарындағы 

оқырмандарына  жеткізу  графигіне  өзгеріс  енді.      Өзгеріс        болғанда  да 

алақайлап қол шапалақтайтын оң өзгеріс болды!  

Енді  ақтөбеліктер  газетті  «А–Полиграфия»  баспаханасынан  басылып 

шыққан  күні  оқитын  болды.  Атырау,  Батыс  Қазақстан,  Маңғыстау 

облыстарындағы  жанашырларымыз  да  «Ана  тілі»  бұрынғыдай  Алматыдан 

апталап  күтпейді,  газет  бір  күннің  ішінде  бояуы  кеппеген  күні  қолдарына 

тимек.  Мұны,  міне,  ұлт  басылымның  тарихындағы  айтулы  бір оқиға,  үлкен  

белес деп білген жөн.  

Ежелден  бір  ақиқат  бар:  бір  нәрсеге  бір  нәрсе  түрткі.  Олай  болса, 

газеттің  оқырманға  жету  қашықтығының  анағұрлым  қысқаруы  енді  оның 

таралу  ауқымының  ұлғаюына,  жазылушылар  қатарының  көбеюіне  игі  әсер 

етеді деген үмітіміз бар. Бұл – негізі бар үміт.  

Ал,  нақты  деректер  не  дейді?  Айталық,  былтырғы  жылы  газеттің 

Ақтөбеде    8280  оқырманы  болса,  биыл  ол  9000  үстіне  шықты.  Атырауда 

өткен  жылы  877  ғана  оқырманымыз  болса,  биыл  бұл  көрсеткіш    3000-ға  

жетеқабыл!  Батыс  Қазақстан,  Маңғыстау  облыстарында  да  өткен  жылмен 

салыстырғанда көп ілгерлеу бар.  

Мұны  айтып  отырғанымыз  оқырманмен  одақтас  болу  оңай  шаруа 

емес.  Ежелден  баспасөз  тарату,  жазылушылар  аудиториясын  ұлғайту  менің 

                                                           

 

әріптестерім  үшін  оңай  науқан  болмаған.  Мұны,  тіпті,  сонау  ХХ  ғасырдың 

басында  дала демократиясының қоңыраушылары болған  «Қазақ» газетінің,  

«Айқап» журналының  таралу, оны оқырманға жеткізу үдерісіндегі тар жол 

тайғақ  кешуінен  айқын  байқалады.  Мәселен,  «Айқаптың»    тілшісі  М. 

Кәшимов  «Шымкент  уезінде»

2

 

деген  тақырыпта  мақала  жазып,  баспасөзге 

жазылу  сапарында  көрген-білгенін  әңгімеге  өзек  етеді.  Ол  қазақтың  той 

дегенде  бар  дүниесін  шашып,  ысырап  қалатынын,  ал  соның  орнына 

«Айқапты»  жаздыртуға  келгенде,  сараң  бола  қалатын  ашына  жазады.  «Біз 

шымкенттік  Қатқа  баласы  Ғабдылқадыр  мырзамен  ғақылдасып,  орынсыз 

ысарап  орынға  төгіліп  жатқан  көп  малдан  Айқапқа»  да  жәрдем  болмас  па 

деп,  қарекет  қылып  көрсек  те  милләт  пайдасына,  сауапты  орынға  пұлдың 

жолы  берік  көрініп,  ешнәрсе  өнбеді.  Бірақ,  әрқайсысы  тұрған,  жүрген, 

жолыққан  адамдарға  газет-журнал  керектігі  хақында  көп  сөз  айтып,  көп 

адамға  «Айқаптың»  әдрестерін  жазып  бердім.  Өзіме  өлең  айта  келген  ахун 

молда  Мансұр  Құнанбай,  Орынбай,  Ысқақ  ахундардан  «Айқапқа»  деп  бір 

сом,  жарым  сомдарын  алып  қалдым.  Зорлары  ұқпағанда  бұлардың  ұғуына 

Алла разы болсын деп айттым». 

Осы жағдайдың  бір ғасырға жуық уақыт өтсе де қалпы өзгергенімен 

мазмұны  сол  күйінде  екендігі  ешкімге  жасырын    емес.  Әлі  де  сол  ел  ішін 

аралау,  үгіттеу,  газеттің  ұлт  рухының  жаршысы  екендігін  мың  мәрте 

қайталау.... тағысын тағы тағылар.  

Газеттің  сапалы  шығуы,  әрине,  қазіргі  ұғыммен  айтқанда  оның 

менеджменті мен маркетингіне тікелей байланысты. Осы тұрғыдан келгенде 

«

Қазақ  газеттері»  ЖШС-де  және  оған  қарасты  мерзімдік  басылымдарда 

бүгінгі  талап  үдерістеріне  сай  бірқатар  жұмыстардың  атқарылғанын  атап 

айтуымыз  керек.  Бұл  мәселенің,  әрине,  серіктестіктегі  ең  негізі  басылым 

саналатын «Ана тілі» ұлт апталығына тікелей қатысты.  

Бір ақиқат бар: ол – «Ана тілінің» қоғамдық дамудың қай кезеңінде де 

уақытпен үндес болғандығы. Өткен ғасырдың 90-жылдары қоғамдық сананы 

дүр сілкіндірген демократия жаңғырығы газет беттерінде де қатталып жатты. 

Қазақтың  өзін  өзі  тануы,  кешегісі  мен  келешегіне  ой  жүгіртуі,  қоғам 

өміріндегі терең мәнді өзгерістерді талғам  таразысынан өткізе білуі секілді 

қасиеттерді  бойына  сіңіре  білген  азаматтардың  жүрек  лүпілі  «Ана  тілінде» 

өрнектелді.  Өзге  әріптестерімізді  былай  қойғанда  қазақтың  белгілі 

қаламгерлері Марат Қабанбай мен Жұматай Сабыржанұлының қалам сілтесі, 

мәселелерді  ой  елегінен  өткізе  білуі,  жұтынған  мақалалар  жазуы  қазақ 

журналистикасының  өзіндік  бір  шеберлік  мектебі  болды  десе  де  жарасады. 

Қазақ  баспасөз  тарихында  өткен  ғасырдың    отызыншы  жылдары  Бейімбет 

Майлин ағамыз қазақ тұрмысын жазуда өзгелерге қалай үлгі  көрсете білсе, 

Марат пен Жұматай да сол биіктіктен көріне білді!  

Тәуелсіздік  эйфориясынан  соң  нарықтық  экономиканың  қақпақылы 

басталған соң редакция журналистері осы қиыншылықтан қалайша шығудың 

жолын тапсақ деп оқырманға үн қатты. Баспахана мен пошта тасымалының 

                                                           

2

 

«Айқап» №1, 1912 ж.

 

нарқы  шығандап  кетуі  газет  бағасына  да  әсер  етті.  Ел  елде  зейнетақы  мен 

жалақыны айлап ала алмаған  жұртшылыққа газетке жазыл деп ұрандаудың 

өзі буынсыз жерге пышақ ұрумен бірдей еді о заманда.  

Редакция  ұжымы  бұл  қиыншылықтың  да    жолын  таба  білді.  Ірі 

кәсіпкерлерді,  мұнай  өндіру  мамандарын  авторлыққа  тартты.  Олардың 

демеушілік  көмегін  қызметкерлердің  әлеуметтік-тұрмыстық  мұқтаждарын 

шешуге арнады. Бірақ қиыншылық, тапшылық қаншама жерден алқымдады 

десек  те  «Ана  тілі»  өзінің  о  бастағы  мәртебесінен,  ұлт  газетіне  айналсам 

деген    мақсатынан  тайған  жоқ.  Ұлт  рухын  ұлықтайтын  мақалалар,  туған 

тіліміздің  тағдыр-талайына  қатысты  дүниелер  газет  бетінен  лайықты  орын 

алып  отырды.  «Ана  тілінің»  аруы»,  «Жігіттің  сұлтаны»  деп  аталатын 

халықтық,  ұлттық  тәрбиенің  қайнар  көздеріне  жаңаша  көзқарас 

қалыптастыруға үндейтін жобалар да, міне, осы тұста тұсауын кескен еді.  

Ал  бертін  жаңа  ғасыр  басталған  шақта  газеттің  де  алдына  жаңа 

міндеттер  де  қойылды.  Осы  20  жыл  ішінде  редакция  ұжымында  ұрпақтар 

сабақтастығы  дәстүрі  берік  сақталғанына  айқын  көз  жеткізуге  болады.  Әр 

кезеңнің  өз  талабына  сай  қызметкерлердің  де  жазу-сызу  машығы, 

шығармашылық шеберлігі мен мұндалап тұратыны айқын.  

2006 жылдың тамыз-қараша айларында мен қызметтен ауысу ретімен 

осы  «Ана  тілі»  газетінің  бас  редакторлығы  міндетін  атқарған  едім.  Сол 

айналасы  үш-төрт  айдың  ішінде  редакция  ұжымы  басшы  біреу  болғанда 

өзгелері тіреу бола алатындай жағдайда жұмыс істеді. Соның нәтижесі болу 

керек,  басылым  бетінде  оқырман  қауым  есінде  қалатындай  мақалалар 

жарыққа  шықты.  Қазір  газет  тігінділерін  қарап  отырсақ  Ғ.  Қабышұлының 

«Рысқұлбековтың  ақтық  сөз-өлеңін  жазған  Шәріпжанов  кім?»  (7  қыркүйек 

2006ж.),  Ж.Игісіннің  «Іс  үстіндегі  қиындықтар»  (14  қыркүйек  2006ж.),  Ш. 

Біләлдің  «Тіл  білімі  институты  әлі  күнге  ескіше  жұмыс  істейді»,  Г. 

Сейсенбайдың  «Журналист  Гербер  Желтоқсан  көтерілісін  мойындамау 

арқылы  не  демекші?»  (19  қазан  2006ж.),    М.  Шүйіншалиннің  «Ендігі  ұран: 

ұлтсыздықпен  күресейік»  (9  қараша  2006ж.)  деп  аталатын  материалдары 

өзінің өзектілігі жағынан оқырман қауымның айрықша назарын аудартқаны 

сөзсіз. 

Қазір  «Қазақ  газеттері»  жауапкершілігі  шектеулі  серіктестігінің 

құрамындағы  «Ана  тілі»  газетінің  ұжымы    жаңа  шығармашылық  белес 

үстінде  деп  айтар  едік.  Мәселенің  мәселесі  Елбасымыз  Нұрсұлтан 

Назарбаевтың  тікелей  өзі  қолға  алып  отырған  «Тілдерді  қолдану  мен 

дамытудың  2011-2020  жылдарға  арналған  мемлекеттік  бағдарламасын» 

жүзеге  асыруға  байланысты  туындайтын  міндеттердің  мүлтіксіз 

орындалуына  үлес  қосу  ұлт  апталығы  «Ана  тілінің»  бірден  бір  парызы 

болмақ.  Осы  орайда  зиялы  қауым  өкілдерімен  дөңгелек  үстел  басындағы 

сұхбаттар, 

ғылыми 

тәжірибелік 

конференциялар, 

фольклорлық-

этнографиялық  экспедициялар  ұйымдастыру  секілді  жүйелі,  мақсатты 

жұмыстар  атқару  күн  тәртібінде  тұр.  Ал  мұндай  міндеттерді  орындауға 

редакция  ұжымының  шығармашылық-интелектуалдық  қуаты  молынан 

жететініне күмән жоқ. 

2011 жыл 

 

 

 

 

 

 

 

жүктеу/скачать 0,51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: