«Арнайы педагогика» сериясы Серия «Специальная педагогика» №3-4 (30-31), 2012 Материалы круглого стола «Практика обучения и воспитания детей
жүктеу/скачать 1,59 Mb. Pdf көрінісі
|
33-31-PB
| Абай атындагы ҚазҮПУ-нің Хабаршысы, «Арнайы педагогика» сериясы №3-4(30-31) 2012 ж.
. 45 Кӛруінде ауытқушылығы бар балаларға арналған мектептердің бастауыш сыныптарында кӛру кемістігі бар балалар дамуындағы психикалық дамуының тежелуі олигофренияға алып келеді жэне білім беруде арнайы әдістемелік жағдай жасау арқылы аралас оқытуды қажет етеді. Кҥрделі кемістігі бар балаларға келгенде, оқыту процесі қиындайды. Кҥрделі кемістік - бҥл тек қана екі сандық кемістік (кейде одан да кӛп) емес, олардың ӛзіндік кҥрделі кемістікті қҧрайтын сапалары мен қҥрылымы бар. Әрбір ауытқушылығы бар баланы зерттегенде, кҥрделі кемістігі бар бала аралас сипатга болады және бҥл клиникалық-психологиялық-педагогикалық зерттеу арқылы қаралады. Бҥған арнайы педагогтар, психологтар, физиологтар, психологтар жэне дәрігер мамандар қатысады. Соңғы жылдары, соқырларға жэне кӛруінде ауытқушылығы бар балаларға арналған мектептегі оқушылар контингенті ӛзгерді. Қазіргі офтальмологиялық ерте диагностикалаудағы жаңа эдістерді қолдану, кӛру мҥшесін емдеу жэне тҥзету кӛптеген балалардьщ кӛруін қайта қалпына келтірді жэне байқаларлықтай жақсартты. Ақыл-ой мен кӛруінде кемістігі бар балаларды клиникалық тексеруде, дамуында кҥрделі бҥзьшыстармен сипатталатын кемістіктің қҥрылымдық зандылықтарының қатарының этиологиясы анықталды (тҥқымқуалаушылықпен қалыптасқан жатырішілік кезеңдегі жыныстық жарақат; постнатальдық минингит жэне минингоэнцефалиттер). Бҥл балаларды оқытудағы кҥрделілік пен ерекшелік мынадай болады: кӛрмейтін балалар дҥрыс ҥйымдастырьшған арнайы оқытуда жеткілікті тҥрде нҥктелі-рельефті штрихті жақсы игереді, бҥл оларға сәтті оқуға, тиянақты жазуға және есептеуге мҥмкіндік береді. Ақыл-ой кемістігі бар балаларда бҥл процесс сәтгі ӛте бермейді жэне ҥзақ уақытгы алады. Бҥл себептер қатарымен тҥсіндіріледі. Біріншіден, орталық жҥйке жҥйесінің жарақаты кҥшінің әсерінен ақыл-ой кемістігі бар балалардьщ компенсаторлық мҥмкіндіктері томен болады, есту анализаторлары жэне тактильді мехйшзмдері арнайы жҥргізілмеген жҥмыстың эсерінен компенсаторлық әрекетке қосыла алмайды. Екіншіден, тҥсініктерді қалыптастыру ҥшін, қалыпты кӛретін ақыл-ой кемістігі бар балаларды сӛз арқылы қарым-қатынасқа тҥсіру кӛрнекіліктер арқылы жҥзеге асады, ол толығымен интеллектуалды соқырларды оқыту ҥшін - оқу материалдарын жеткілікті жағдай деңгейде игеру, абстрактілі ойлау, талдау және қарым-қатынас орнату сӛз жэне тифлографикалық тҥрде іске асады. Кҥрделі кемістігі бар балаларға соқыр-керең-мылқау балалар да жатады. Оған толығымен соқыр, керең, не мылқау болтан балалар емес, естуінде жэне кӛруінде кемістігі бар балалар, естуінде белгілі бір кемістігі бар соқырлар, мҥнда есту кемістігі сӛйлеуді қабылдауға кедергі келтіреді, сол сияқты кӛруінде кемістігі бар соқырларда кӛруді бағдарлауына кедергі келтіреді. Бҥл балалардьщ ерекшелігі - биологиялық кемістіктің әсерінен, олар шынайы жолдармен қоршаған орта жайлы мағлҥматтарды алу мҥмкіндіктерінен толығымен айырылған жэне арнайы ҥйымдастырылған білім берусіз интеллектуалды дами алмайды. Сонымен бірге, соқыр-керең-мылқау балаларда қарым- қатынас жасауда қиындық тудыратын калыпты қарапайым жесттен бастап, (тҥйсік арқылы қабылдайтын) сӛздік сӛйлеуге дейін дамиды. Бҧл соқыр-керең жэне мылқау балаларға орта мектептің бағдарламасын сәтті игеруге мҥмкіндік береді, ал кейбіреулері жғарғы оқу орындарын бітіреді. Бақыланып жатқан церебральды паралич балалардағы дӛрекі сенсорлық (есту жэне кӛруінің тӛмендеуі), ақыл-ой кемістігі, сонымен бірге, тірек-қимыл сферасының сӛйлеу патологиясы тілінің барлық компоненттерінің дамуына алып келеді. Нақты естудің тӛмендеуі, тек қана сӛйлеуді қабылдауға ғана емес, экспрессивті сӛйлеудің (не сӛйлеудің дамуына) бҥзылуына алып келеді. Бҥл кезде экспрессивті сӛйлеу бҥзылудьщ деңгейі естудің тӛмендеуіне байланысты болады (деңгейі ауырлаған сайын сӛйлеуі қиындайды), яғни баладағы қҥлақ мҥкістігінің пайда болуының уақыты мен даму жағдайына байланысты (сӛйлеу тілінің дамуы мен сақталуы ҥшін арнайы шаралар қолдану баланың жағдайын салыстырмалы тҥрде жақсартады). Естудің тӛмендеуі сӛйлеу тілінің барлық компоненттерінің дамымауы есту кемістігімен тығыз байланысты. Ол жан-жағының барлығына әсерін тигізеді. Сонымен бірге, естуінің ауытқуы болған балалардьщ мынадай тілдік формалары байқалады, яғни бҥлар есту қызметінің жағдайымен тығыз байланысты емес. Кекештену, сӛйлеу темпі бҥзылады. Фонематикалық жҥйені дҥрыс жҥзеге асыру, қатесіз есту диффенциациясын барлық дыбыстық тілін қалыптастыруға жэне оларды дҥрыс дыбыстауға мҥмкіндік береді. Бҥл екі жағдайды жаксарту ерте қалыптасып кеткен қҥлақ мҥкістігін дҧрыс қалыптастыра алмайды. Естуінде кемістігі бар балалардьщ сӛйлеу тілінің дыбыстық есту дифференциациясы, ең алдымен, |