Ашекеева Қ
жүктеу/скачать 0,68 Mb. Pdf көрінісі
|
| Будда діні
. Ол б.э.д. ҮІ ғ. пайда болған. Бұл дәуірлерде ежелгі Үндістанда терең саяси-экономикалық ӛзгерістер орын алды. Касталық әлеуметтік құрылыс және оған негізделген дүниетаным дағдарысқа ұшырады. Үндістанның әр жерлерінде осы дағдарыстардан шығудың жолын ұсынған кӛптеген діни-этикалық ілімдер пайда болды. Солардың ішіндегі кӛпке белгілісі және беделдісі Будда ілімі болды. Буддизмнің кӛптеген қағидалары мен ұғымдары брахманизм ілімінен қабылданғанмен буддизм касталық қоғамдық тәртіпті, дүниетанымды жан-жақты сынға алады. Әр адам жеке ӛзінің адал жолын таңдап, будда ілімін қабылдау арқылы сансара (мәңгілік туу, жанның тәнге қайта қону айналымы) шеңберінен шығу мүмкіндігіне ие болады. Адамдар арасындағы әлеуметтік айырмашылықтар оның адамгершілік қасиеттеріне байланысты және рухани кемелдену барысында әлеуметтік жағдайы ӛзгеріске ұшырауы ықтимал деп саналды. Бастапқы буддизм идеялары ежелгі үнді қоғамында тез қарқынмен таралды. Ӛйткені, будданың қарапайым да түсінікті уағыздары қоғам ізденісі мен рухани талаптарына сай келген еді. Б.з.д. ҮІ ғасырда Үндістан жеріндегі ең үлкен мемлекет билеушісі Ашока ӛзін будда ілімінің және монахтығы-сангхидің қорғаны деп жариялайды. Осы арқылы ол жергілікті князьдықтармен тартыста ӛз билігін күшейтуге талпынады. Паталипутрада ӛткен 3 соборда будда ілімін канонизациялау процесі басталады. Буддизмнің үш асыл қазынасы ұстаз – Будда, ілім-дхарма, ақиқат сақтаушылары – сангхе туралы қағидалар қабылданады. Будда ілімі бірнеше канондалған жинақтарда баяндалады. Олардың ішіндегі ең маңыздысы – "Трипитака" (Будда ілімі талдан тоқылған үш себетке сиып кеткендіктен осы атау қабылданған). Бұл дін ілімінің негізін тӛрт асыл ақиқат құрайды. Олардың біріншісі ӛмір деген – азап, екіншісі – азаптың себебі адамның құмарлықтары мен мұқтаждықтары, үшіншісі – осы жоғарыда айтылғандардан арылу арқылы азапты тоқтатуға болады, тӛртіншісі – азапты тоқтату үшін дұрыс ӛмір сүру керек. Соңғысы буддизмнің сегіз 44 тармақты жолы арқылы жүзеге асады. Бұл жол "дұрыс әрекеттен" және "шынайы білімнен" тұрады. "Дұрыс әрекет" дегеніміз адам ӛлтірмеу, тірі жанға зиян тигізбеу (ахимса), ұрлық істемеу, ӛтірік айтпау, ақылдан адастыратын ішімдіктерді ішпеу сияқты принциптерден тұрады. "Шынайы білім" – ӛзіне-ӛзі үңілуді, ішкі пайымдау-медитацияны білдіреді. Осы екеуінің тұтастығы адамға ӛмір мен ӛлімнің мәңгілік шеңберінен шығып, нирванаға жетуге мүмкіндік береді. Будда ілімінің дамуы барысында оның негізгі екі тармағы хинаяна мен махаяна қалыптасты. Хинаяна монахтық ӛмір салтын ұстанып, Будда ілімін терең игеруге басты назар аударады. Махаянада кез-келген адам нирванаға жете алады делінеді. Алайда, махаянада қауымға тәжірибелі-бодхисатвалар жетекшілік етуі керек. Хинаянаға қарағанда махаянада діни әдет-ғұрыптар күрделірек болып келеді. Б.з.д. ІІІ-І ғғ. Буддизм оңтүстік, оңтүстік-шығыс Азияға хинаяна түрінде таралса, б.з. І ғ. бастап ол солтүстік, солтүстік-батысқа махаяна түрінде тарала бастайды. жүктеу/скачать 0,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|