Астана, 2015 КƏсіби қазақ тілі
жүктеу/скачать 3,93 Mb. Pdf көрінісі
|
Журналистика казак тил
| Жағыпарова Майра
2. Архаизмдер – халықтың тұрмыс-тіршілігіне, салт-сана, әдет-ғұрпына қарай әр дәуірде өзгеріп, басқа сөздермен ауысып отырған немесе ескіріп кеткен сөздер. Мысалы: сұлтан – султан, дүре – розги, құл – раб, күң – рабыня. Көнерген сөздер жаңа мағына алып, сөздік құрамдағы белсенді сөздерге қосылуы мүмкін. Мысалы: «жасақ» – жасақшы, «төре» – төреші тәрізді сөздер қосымша жалғану арқылы қайтадан күн- делікті қолданысқа ие болды. Бұрынғы атаулары ескіріп, кейін басқа атаулармен беріліп жүр- ген заттар мен құбылыстар бар. Мысалы: «қол» – әскер, «қол басы» – әскер басы, «серіктік» – бірлесу, «желек» – орамал т.б. Қазірде осындай басқа атаулармен беріліп жүрген заттар мен құбылыстар- дың бұрынғы атаулары архаизмдер деп аталады. Тілімізде жаңа ұғым аттарын білдіретін жаңа сөздер бар. Олар ғылыми тілде неологизм деп аталады. Неологизм дегеніміз – қоғам- ның дамуына байланысты тілдің сөздік қорына енген жаңа сөздер. Мысалы: космос – ғарыш, космонавт – ғарышкер, парк – саябақ, теплица – жылыжай, телеграмма – жеделхат, пенсия – зейнет- ақы, спутник – жер серігі, класс – сынып т.б. Жаңа сөздердің тууының екі түрлі себебі бар: 1. Қоғамның дамуымен бірге енген жаңа ұғымдарға сай жаңа сөздер пайда болады; 2. Тілдің қолданыс аясының кеңеюіне байланысты тілімізде бұрыннан қалыптасқан кірме сөздердің орнына жаңа аталымдар қолданылады. Мысалы: космос, космонавт, спутник деген сөздер алғаш пай- да болған кезде жаңа сөздер болатын. Бұл сөздер соңғы жылда- ры ғарыш, ғарышкер, жер серігі деген қазақтың төл сөздерімен беріліп, жаңа сөздер болып есептеліп жүр. Осы тектес жаңа сөз- дердің қатарына: жолсерік, үнтаспа, саяжай, ермексаз, кеден, сынып т.б. сөздер жатады. Кейін тілге сіңісіп, халыққа әбден танылып, жаппай қолданылған кезде жаңа сөз болудан қалады. Соңғы жылдары өсімдік, бау-бақша саласына қатысты тіліміз- ге көптеген жаңа сөздер енді: қызанақ, орамжапырақ, жасуша, дәрумен, ағза т.б. |